Θέματα Ελληνικής Ιστορίας: Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον (editorial)

Καθώς δημοσιεύουμε το νέο μας λογότυπο για την μεγάλη επέτειο που πλησιάζει, θα ήθελα μετά από πολλά χρόνια είναι η αλήθεια, να απευθυνθώ στους συγγραφείς και τους αναγνώστες του ιστολογίου. Δημιούργησα το ιστολόγιο Θέματα Ελληνικής Ιστορίας υπό το ψευδώνυμο "Φιλίστωρ" το 2008, με πρώτο δημοσιευθέν άρθρο για τον σπαρτιάτη στρατηγό Καλλικρατίδα. Όταν διάλεξα το ψευδώνυμο ειλικρινά δεν ήξερα ότι το χρησιμοποιούσε ο αείμνηστος Κατσίγερας στην Καθημερινή, αλλά το επέλεξα από τις εκδόσεις Φιλίστωρ. Όταν κατάλαβα ότι ήδη υπήρχε, σκέφτηκα να το αλλάξω, αλλά το θεώρησα ασήμαντο σαν ζήτημα, καθώς δεν μπορούσα να φανταστώ ποτέ ότι από 5 επισκέψεις την ημέρα θα έφτανα τις 1000. Αργότερα έμαθα ότι υπήρχε και ξενώνας Φιλίστωρ στη Νάουσα Ημαθίας όταν μου ζήτησαν διαθεσιμότητα κάποιοι επισκέπτες στην περιοχή, θεωρώντας ότι θα είμαι ο ιδιοκτήτης του.

Ο βασικός λόγος που έφτιαξα το ιστολόγιο, αν και ήδη ήμουν αρθρογράφος σε περιοδικά ιστορίας ευρείας κυκλοφορίας, ήταν ότι δεν λάμβανα επανατροφοδότηση από τον αναγνώστη για τις εργασίες μου που δημοσιεύονταν. Ήθελα να έρθω σε άμεση επαφή και με άλλους φίλους της Ιστορίας, να δω τι σκέφτονται, τι γνωρίζουν, τι άποψη έχουν για τα γραπτά μου. Ένας άλλος δευτερεύοντας λόγος ήταν ότι το έφτιαξα για πλάκα. Σύντομα όμως το πήρα σοβαρά. Στα επόμενα 12 χρόνια το ιστολόγιό μας δημοσίευσε περίπου 1500 άρθρα ιστορικού περιεχομένου, ενώ συσσωρευτικά μέχρι σήμερα έχει 9.087.753 επισκέψεις και έχει φιλοξενήσει περίπου 5.000 σχόλια. Η βάση της απήχησής μας(*) αποτελείται από 550 μικρά και μεγάλα ιστολόγια που ενδιαφέρονται για το υλικό μας και κατά καιρούς το αναδημοσιεύουν πολλαπλασιάζοντας την επιρροή μας στον διάλογο και στην ανταλλαγή απόψεων για την Δημόσια Ελληνική Ιστορία. Έχουμε μεγάλη ομάδα στο facebook με 11.000 μέλη, διαθέτουμε εφαρμογή σε περιβάλλον android σε κινητά με 6.000 ενεργές εγκαταστάσεις και πρόσφατα αποκτήσαμε μηνιαίο newsletter από την πλατφόρμα sendinblue.

Έτσι λοιπόν τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας λειτούργησαν στα πρώτα χρόνια ως ένα προσωπικό εργαστήρι, καθώς με έβαλαν σε μια προσωπική σχεδόν καθημερινή διαδικασία συγγραφής και σκέψης. Οι πρώτοι δύο επίσημοι αναγνώστες του ιστολογίου ήταν ο περίφημος Apollo που μετά από πολλά χρόνια, περιπέτειες και συζητήσεις, ορίστηκε πρόσφατα και έκτακτος συνεργάτης με δημοσίευση, και ο αγαπητός μου Φειδίας Μπουρλάς. Τα Θέματα μου έδωσαν την ευκαιρία να δημιουργήσω και να πειραματιστώ χωρίς άγχος και σταδιακά να βελτιωθώ ως συγγραφέας αλλά και ως προσωπικότητα. Έμαθα να δέχομαι την δημιουργική κριτική, να την ακούω, να μεταβάλω άποψη και κυρίως να αποδέχομαι δημοσίως ότι σφάλλω. Νομίζω ότι αποτελεί μεγάλη πληγή για την επιστήμη και τον δημόσιο διάλογο ότι σχεδόν κανείς δεν αποδέχεται δημοσίως ότι σφάλλει, ακόμη και αν αυτό δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Επίσης τα Θέματα με έφεραν σε μια άτυπη επαφή και αλληλεπίδραση με άλλους ερασιτέχνες ιστοριοδίφες, αλλά ακόμη και με επαγγελματίες ιστορικούς και αξιόλογους ανθρώπους τους πνεύματος.

Κατά κανόνα τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας φιλοξένησαν πρωτότυπο υλικό. Οι αναδημοσιεύσεις δεν ήταν συχνές και κυρίως αφορούσαν άρθρα που θεώρησα ότι δεν είχαν τύχει της απαιτούμενης προσοχής. Γενικά ποτέ δεν ήμουν υπέρ της ποσότητας και αν τα έκανα όλα από την αρχή θα μείωνα το πλήθος των δημοσιεύσεων. Κατά τη γνώμη μου, η ποιοτική Δημόσια Ιστορία πρέπει να είναι ανεπίκαιρη. Το κυνήγι της επικαιρότητας με παραλληλισμούς με το παρελθόν μπορεί να φέρνει επισκεψιμότητα, αλλά τελικά υποβαθμίζει την Ιστορία σε δημοσιογραφικό (ή και πολιτικό) εργαλείο και την περιχαρακώνει στο πλαίσιο του (πολιτικο-οικονομικού) παρόντος. Για τον λόγο αυτό προσπάθησα να αντισταθώ στον πειρασμό να φιλοξενώ ή να δημιουργώ άρθρα με άρωμα επικαιρότητας, αλλά δεν τα κατάφερα και εντελώς. 

Σε πολλές περιπτώσεις τα σχόλια των αναγνωστών αποτέλεσαν αφορμή για έρευνα, αλλά και με βοήθησαν να καταλάβω πόσο λιγότερα τελικά ήξερα από όσα νόμιζα ότι ξέρω. Ο σχολιαστής που μου έκανε εντύπωση περισσότερο από όλους, ήταν ο μετέπειτα αρθρογράφος μας και φίλος Κωνσταντίνος Λινάρδος. Η ευρυμάθεια του με εντυπωσίασε τόσο, ώστε τον κάλεσα να γράψει για εμάς κάτι που αποδέχθηκε ευγενικά και έφερε εις πέρας με μεγάλη επιτυχία τα τελευταία 9 χρόνια. Το άρθρο του "Tο συνέδριο του Βερολίνου και η ενσωμάτωση Θεσσαλίας και Άρτας στο Ελληνικό κράτος (1878-1881)" είναι το δημοφιλέστερο όλων: Δημοσιεύτηκε το 2012 και έχει διαβαστεί ως τώρα από 15.000 αναγνώστες περίπου. Αλλά το θετικό με τον Κώστα νομίζω ότι είναι η πρωτοτυπία της αρθρογραφίας του. Πάντα επεδίωξα την ποικιλία και την ανάδειξη πρωτότυπου υλικού και ο Κώστας είχε μεγάλη συνεισφορά στο στόχο αυτό. Τον επαινώ δημοσίως για τη φιλομάθεια του και του απευθύνω δημόσια πρόσκληση να ενισχύσει την ομάδα μας για μια δεκαετία ακόμη.

Ο Βασίλης Τσίχλης, ήδη γνωστός ιστορικός από τις δημοσιευμένες εργασίες του για το κίνημα στο Γουδή και το αναγκαστικό δάνειο του Πρωτοπαπαδάκη το 1922, εντάχθηκε στην ομάδα μας στις 16 Φεβρουαρίου 2012 με το παρθενικό του άρθρο για τον Ν. Δημητρακόπουλο και τις σκηνές του πρωτοδικείου. Δεν νομίζω ότι ο Βασίλης χρειάζεται συστάσεις από εμένα. Θα αναφέρω μόνο το άρθρο του για τον Καπετάν Ανδρέα Ζέππο που έχει 20.000 χτυπήματα ως σήμερα, το μακρόπνοο project που δημοσίευσε σε συνέχειες στο ιστολόγιό μας με την επιστημονική μετάφραση του John A. Scott, Η ενότητα του Ομήρου, αλλά θα μου επιτραπεί να αναφερθώ και να επαινέσω την εργασία του που με ενθουσίασε περισσότερο από όλες: «Ερρίκος Ε΄»: το ενδοξότερο πατριωτικό πολεμικό προσκλητήριο; Ίσως να μην έκανε αναγνώσεις αλλά διαβάστε το. Αξίζει. Για κάτι τέτοια συντηρούμε το ιστολόγιο και ας μη τα διαβάσει κανένας. Βασίλη σε ευχαριστώ προσωπικά για τη φιλία σου και την πολύτιμη συμμετοχή σου στο ιστολόγιο. Σου ζητώ για πολλοστή φορά να εγκαταλείψεις την Αρχαία Ιστορία και να επιστρέψεις στη σύγχρονη εκεί που διέπρεψες και σε χρειαζόμαστε επειγόντως.

Ο Ιωάννης Μιχαήλ εντάχθηκε στο ιστολόγιο μόλις το 2017. Από την πρώτη στιγμή εκτίμησα την ιδιαίτερη θεματολογία του, το χριστιανικό άρωμα της γραφής του και την ατμόσφαιρα που ανάδευαν τα κείμενά του. Για τον λόγο αυτό είναι και ο μοναδικός αρθρογράφος που έχω επιτρέψει να δημοσιεύει με δική του γραμματοσειρά και στυλ. Το άρθρο του για το σπίτι του Κανάρη στην Κυψέλη, δημοσιεύτηκε το 2017, έχει 2.500 αναγνώσεις και αναδημοσιεύτηκε αυτούσιο στο αξιόλογο τοπικό περιοδικό της Κυψέλης "Η πόλη Ζει" μετά από την ευγενική άδεια του συγγραφέα και του ιστολογίου.

Ο Νίκος Νικολούδης υπήρξε ευεργέτης και μέντοράς μου για πολλά χρόνια. Πολυγραφότατος, αυθεντία στη βυζαντινή περίοδο, στερέωσε την ύλη του ιστολογίου με μεγάλο όγκο συνεισφοράς άρθρων (45 δημοσιεύσεις) που πλούτισε τη θεματολογία μας. Το άρθρο του "Ένας Οθωμανός εθελοντής υπερασπίζεται την πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη (1453)" δημοσιεύτηκε στις 29 Μαΐου 2012 και έχεις δεχθεί 5.000 χτυπήματα, αλλά και πολλές κολακευτικές αναφορές για την πρωτοτυπία του.  

Για τον Γιάννη Παπακωνσταντίνου σκέφτηκα να μην γράψω απολύτως τίποτε και αυτό γιατί δεν μπορείς να τον ορίσεις εύκολα. Θα χρησιμοποιούσα τους χαρακτηρισμούς "χαοτικός", "ενθουσιώδης σαν παιδί", "άψογος ακροατής", "ικανός να φέρει εις πέρας οποιοδήποτε περίπλοκο πνευματικό δημιούργημα που απαιτεί συνδυασμό τριών επιστημών και άνω". Αλλά επί της ουσίας θα παρέμενε αχαρακτήριστος και απροσδιόριστος, καθώς μετά από 7 χρόνια σχεδόν καθημερινής επικοινωνίας, δεν έχω καταφέρει να τον ταξινομήσω σε οποιαδήποτε κατηγορία πνευματικού ανθρώπου γνωρίζω. Είναι μάλλον μια κατηγορία μόνος του. Tο πρώτο του άρθρο ήταν η «Χαοτική Δυναμική του 1821» και δημοσιεύτηκε στις 21 Μαρτίου 2014 προκαλώντας χαοτικές συζητήσεις και συγκεντρώνοντας 5.000 αναγνώσεις ως τώρα. Το δημοφιλέστερο άρθρο του για τη μάχη της Κρήτης κατά την επανάσταση του 1821 έχει συγκεντρώσει 11.000 αναγνώσεις περίπου. Στήριξε τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας κατά τη δύσκολη περίοδο του 2017-18, τον ευχαριστώ για την πολύτιμη στήριξη και είμαι σίγουρος ότι θα συνεχίσει να μας αιφνιδιάζει ευχάριστα με τις εμπνεύσεις του.  

Εκτός όμως από τους τακτικούς συνεργάτες είχα πάντοτε και τους έκτακτους παραστάτες στην προσπάθειά μας. Ο πρώτος είναι ο Γιώργος Ρωμανός, ο γνωστός λογοτέχνης και ιστορικός που συμμετείχε με άρθρα του για την ιστορική διάσταση του Μακεδονικού. Το άρθρο του "Γιατί δεν υπάρχουν «Σλαβομακεδονική» γλώσσα και «Σλαβομακεδόνες»" δημοσιεύτηκε το 2018 και έχει κάνει 10.000 αναγνώσεις μέχρι σήμερα. Συμπτωματικά μίλησα χθες τηλεφωνικά με τον Γιώργο και μου είπε να κάνω υπομονή και σύντομα θα είναι πάλι κοντά μας για να συνεισφέρει. Αγαπητέ Γιώργο σε περιμένουμε. Ο π. Κύριλος Κεφαλλόπουλος, μας βοήθησε αρκετά σε ζητήματα μεσαιωνικής και νεώτερης ιστορίας με την συνεισφορά του. Το άρθρο του "Η συνθήκη της "Ιεράς Συμμαχίας" και η σημασία της για την Ευρώπη" δημοσιεύτηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2013 και έχει κάνει 9.000 αναγνώσεις μέχρι σήμερα. Ο φίλος μου Κώστας Κούτρας, όταν του το επέτρεψαν οι αυξημένες επαγγελματικές του υποχρεώσεις, συμμετείχε με άρθρα πάνω στη σύγχρονη ιστορία με κορυφαίο "Η μάχη στην «Ταράτσα» της Γκιώνας (22/23 Ιουνίου 1943)"  με 7.500 αναγνώσεις μέχρι σήμερα από τις 22.6.2015 που είδε το φως της δημοσιότητας. Παλεύω εδώ και ένα χρόνο να φέρω on board τον Κωνσταντίνο Βλάσση, αυθεντία στα στρατιωτικά της Μικρασιατικής εκστρατείας και του Μεσοπολέμου, αλλά όλο βρίσκει προφάσεις. Το άρθρο του για το θωρηκτό Αβέρωφ δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2020 και διαβάστηκε από 1500 αναγνώστες.

Για το τέλος άφησα τον κ. Κυριάκο Κατσιμάνη, που συνείσφερε σε φιλοσοφικό πλάτος στο ιστολόγιό μας. Θα τον χαρακτήριζα ως τον "πνευματικό μαικήνα" των αρθρογράφων των Θεμάτων Ελληνικής ιστορίας. Το πρώτο του "βαρύ" άρθρο ( Η διαχρονικότητα της Ελληνικής συνείδησης και η ψευδεπίγραφη "ρωμαϊκότητα" των Βυζαντινών) δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2012, σήκωσε μεγάλες συζητήσεις και συγκέντρωσε την προσοχή πολλών σχολιαστών καθώς επίσης και 8.500 αναγνώσεις. Προσωπικά ευχαριστήθηκα το άρθρο του «Το επιτύμβιο Επίγραμμα του Αισχύλου» (μια δοκιμή φιλοσοφικής ανάγνωσης), που ίσως είναι το σημαντικότερο που έχουμε δημοσιεύσει ποτέ. Κ. Κατσιμάνη σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε να συμμετάσχετε στα Θέματα. Ελπίζω σύντομα να σας έχουμε πάλι κοντά μας, ώστε να μας προβληματίσετε και να μας φωτίσετε όπως έχετε κάνει ως τώρα.

Για εμένα δεν νομίζω ότι πρέπει να περιαυτολογήσω, αλλά τελικά θα το κάνω. Ουσιαστικά στα 250 άρθρα που έχω δημοσιεύσει στα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας υπάρχουν πτυχές από όλο το υλικό ιστορίας που έχω επεξεργαστεί από το 2009. Θα περιέγραφα τη συμμετοχή μου σε κύκλους. Ο πρώτος κύκλος ήταν η υπεράσπιση της μνήμης των Έξι το 2010. Ο επόμενος ήταν για τις ηρωικές μάχες των Βαλκανικών πολέμων. Ασχολήθηκα με τον Ίωνα Δραγούμη, τους προσωκρατικούς φιλοσόφους Θαλή και Αναξίμανδρο, τον Εθνικό Διχασμό, με τα τείχη της Κωνσταντινούπολης και του Μεσολογγίου, με σημαντικές μάχες του 1821, με την Κύπρο, την Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, αλλά κατεξοχήν με τον Μεσοπόλεμο που είναι και ο τομέας εξειδίκευσής μου. Αλλά και με ότι άλλο πρόλαβα να ασχοληθώ, όπως με την έννοια του fair-play σύμφωνα με τον Καζαντζάκη, με την σύγχρονη Ουγγρική Ιστορία, με τον εμπρησμό του Κάμπελ στη Θεσσαλονίκη, με τα Κυθνιακά και την αυτοκτονία Συκουτρή, με το σκάνδαλο της κινίνης επί Βενιζέλου το 1932,  με το ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης το 1897, με το μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο των "Άρπαλείων χρημάτων" στην Αρχαία Αθήνα (324 π. Χ.) και τον Δημοσθένη, για το Καστελόριζο, για την ταινία Ιησούς από τη Ναζαρέτ του Φράνκο Τζεφιρέλι, για τον φιλελληνισμό του Βίκτορος Ουγκώ, για τα παιδικά χρόνια του Αννίβα κτλ. Τα δικά μου άρθρα είχαν μακράν τις πιο πολλές αναγνώσεις αλλά δεν βάζω νούμερα για να μην κομπλάρουν οι υπόλοιποι.

Το ιστολόγιο πέρασε μια μεγάλη κρίση ταυτότητας και επισκεψιμότητας την περίοδο 2017-2018, ταλανίστηκε με μια σειρά εσωτερικών τεχνικών προβλημάτων, και δεν ήταν ορατό από τις μηχανές αναζήτησης: Φτάσαμε μάλιστα στο έσχατο σημείο όπου ενώ εμείς δημοσιεύαμε πρώτοι ένα άρθρο, να παραθέτονται μεν από την google όσοι μας αναδημοσιεύουν, αλλά εμείς όμως να μην συμπεριλαμβανόμαστε καν Μερικώς μόνο έχουν θεραπευτεί τα προβλήματα αυτά, πάντως το 2020 η επισκεψιμότητα του ιστολογίου διπλασιάστηκε σε σχέση με το 2019 τόσο αριθμητικά, όσο και σε ποιοτικά χαρακτηριστικά. 

Είναι αυτονόητο ότι ποτέ δεν λογοκρίναμε οποιονδήποτε αρθρογράφο ή κείμενο και δημοσίευσα εργασίες που ίσως και να διαφωνούσα, από την στιγμή που η τεκμηρίωση ήταν ικανοποιητική. Γενικά ποτέ δεν έθεσα όρια στους φίλους που δημοσιεύουν στο ιστολόγιο και το αποτέλεσμα βγήκε λίγο χαοτικό όπως θα έλεγε ο Γιάννης Παπακωνσταντίνου, κάτι που ταιριάζει πάντως στην ιδιοσυγκρασία μου. Πάντοτε με τέρπει το πρωτότυπο, το ιδιαίτερο, αυτό που δεν ήξερα, ούτε μπορούσα να φανταστώ καν. Για τα επόμενα 2 χρόνια όμως αυτό θα αλλάξει. Επισήμως προτρέπω τα μέλη της ομάδας μας να ασχοληθούμε με πτυχές του 1821 στο φόντο του μεγάλου εορτασμού που πλησιάζει. Το 2022 θα είναι τα εκατόχρονα από την Μικρασιατική Καταστροφή και νομίζω ότι ενδείκνυται (επετειακώς) οι προσπάθειες και οι ιστοριογραφικές αναδιφήσεις όλων να επικεντρωθούν τότε εκεί.  

Για τους αναγνώστες μας δεν έχω λόγια να τους ευχαριστήσω. Στάθηκαν στο πλευρό μας με τις εκατομμύρια επισκέψεις τους επί σχεδόν δώδεκα χρόνια, ακόμη και όταν το Facebook κατήργησε αιφνιδίως και απροειδοποίητα τους λογαριασμούς μας, ακόμη και στα πέτρινα χρόνια όταν είχαμε αποκλειστεί από την μηχανή αναζήτησης της google. Πέρα δε από τις ευχαριστίες μου, οφείλω να εκφράσω και την εκτίμηση, και εμού προσωπικά και των στενών συνεργατών μου, για το υψηλό επίπεδο των αναγνωστών μας: Η συγκρότηση σκέψης και η διατύπωση λόγου σε πολλά σχόλιά τους έχει σαν αποτέλεσμα πολλές φορές κάποιο σχόλιο (ή διαλεκτική ανταλλαγή σχολίων) σε κάποιο άρθρο να αποτελούν πολύτιμο συμπλήρωμα του άρθρου, ή και κάποιες φορές να είναι ακόμη και σημαντικότερο από το ίδιο το άρθρο στο οποίο αναφέρονται. Αυτό το υψηλό επίπεδο των αναγνωστών μας, που αναδεικνύεται όλο και περισσότερο εβδομάδα με εβδομάδα, μας έχει εμπνεύσει και εμάς να «ξεθαρρέψουμε» εδώ και δύο χρόνια ώστε να δίνουμε όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην ανάδειξη πρωτογενών πηγών, όσον αφορά την ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, παρότι αυτές οι πηγές—ειδικά όταν είναι διπλωματικά έγγραφα που έχουν συνταχθεί σε περίτεχνη και διφορούμενη (διπλωματική) γλώσσα—είναι πολλές φορές δυσνόητα στο ευρύ κοινό, όχι όμως και στους περισσότερους από τους αναγνώστες του ιστολογίου μας, όπως καταδεικνύεται από την υψηλή επισκεψιμότητά τους.

Τελειώνοντας, Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη γυναίκα μου Γιάννα για την ενεργό συμμετοχή της στην ομάδα σύνταξης και τις εύστοχες συμβουλές της. Είμαι ένας άνθρωπος που ενθουσιάζεται και απογοητεύεται πολύ εύκολα και η Γιάννα βρισκόταν πάντα δίπλα μου για να αντιμετωπίσει και τις δύο αυτές αδυναμίες μου. Την εμπιστεύομαι και την συμβουλεύομαι πάντα και όποτε την άκουσα (όχι και όσο συχνά θα έπρεπε είναι η αλήθεια) καλύτερα πήγα και στο ιστολόγιο και στη ζωή μου γενικότερα.

(*)Θα ακολουθήσει ένα δεύτερο άρθρο με αναλυτικά συγκριτικά στατιστικά στοιχεία επισκεψιμότητας του ιστολογίου μας για τα έτη 2019-2020 προς ενημέρωση των αναγνωστών και συνεργατών.