Αναφορά στο βιβλίο του Γρηγόρη Δαφνή "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1922-1940".

γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης αποκλειστικά για το istorikathemata.com

Την προηγούμενη εβδομάδα το ΒΗΜΑ μοίρασε το πρώτο τεύχος από μια συνέχεια του κλασσικού βιβλίου του Γρηγόρη Δαφνή για τον μεσοπόλεμο. Το βιβλίο αυτό, ουσιαστικά αποτελεί μια δημιουργική συρραφή ιστορικών άρθρων που πρωτοδημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελευθερία μετά το 1945. Θα ήμουν ο τελευταίος που θα προσπαθούσα να μειώσω την αξία ενός τέτοιου βιβλίου, αλλά ως εν ενεργεία ιστορικός του μεσοπολέμου οφείλω να παρατηρήσω τα ακόλουθα:

1. Το βιβλίο δεν έχει πηγές. Ούτε με τη μορφή σημειώσεων ούτε έστω συνοπτικά στο τέλος. Ποιος θα διάβαζε σήμερα ένα βιβλίο ιστορίας που δεν αναφέρει την προέλευση των πληροφοριών του;
2. Αν και ιστορία του μεσοπολέμου, ο Δαφνής ασχολείται αποκλειστικά με την πολιτική ιστορία κλείνοντας τα μάτια σε πολλά άλλα ζητήματα της περιόδου τα οποία δεν αναφέρει ούτε καν συνοπτικά.
3. Μεροληπτεί υπέρ των βενιζελικών και αποτυγχάνει να περιγράψει τον μηχανισμό τροφοδοσίας του δεύτερου εθνικού διχασμού.
4. Είναι φανερό ότι δεν είχε την ίδια γνώση και πρόσβαση σε πληροφόρηση σχετικά με τον αντιβενιζελισμό όπως είχε με τον βενιζελισμό. Αποτυγχάνει να μας περιγράψει επαρκώς τις εξελίξεις στους κόλπους του και το ίδιο ισχύει και για το ΚΚΕ.
5. Είναι φανερό διαβάζοντας το έργο του ότι δεν είχε πρόσβαση σε αρχεία και πληροφορίες που έχει ο σύγχρονος ερευνητής άρα η αφήγησή του είναι μοιραία ελλιπής.

Γιατί λοιπόν μέχρι σήμερα θεωρείται αξεπέραστος;

1. Γιατί η απλότητα της γραφής του είναι απαράμιλλη. Επειδή ακριβώς η δουλειά του είναι περισσότερο δημοσιογραφική είχε πολύ λιγότερους περιορισμούς να ικανοποιήσει από έναν ιστορικό. Γράφει περισσότερο ένα ιστορικό παραμύθι και η απλότητα της έκφρασής του θέλγει τον μέσο φιλίστορα αναγνώστη.
2. Γιατί είναι σύγχρονος με τα γεγονότα. Πολλές φορές αυτό μπορεί να ισοφαρίσει πολλά άλλα μειονεκτήματα, καθώς οι αναμνήσεις ενός δημοσιογράφου της εποχής, αναδεύουν το κλίμα της. (Το βενιζελικό κλίμα, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς).
3. Γιατί όσο και αν μεροληπτεί υπέρ των βενιζελικών, δεν διστάζει σε πολλά σημεία να υποδείξει τα λάθη τους ή να τα υπονοήσει με μια προσεκτική ασάφεια. Έτσι τελικά το αποτέλεσμα μοιάζει ισορροπημένο και κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για έλλειψη αντικειμενικότητας.
4. Γιατί περιέργως κανείς δεν προσπάθησε ως τώρα να αξιοποιήσει και να συνθέσει τις δεκάδες θεματικές μελέτες για πτυχές του μεσοπολέμου, παράγοντας μια νέα αφήγηση, που θα εμπεριέχει όλα τα νέα στοιχεία που έχουν προκύψει. Και λέω περιέργως γιατί ο μεσοπόλεμος είναι μόλις 22 χρόνια, 18 αν υπολογίσουμε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Επειδή ανέφερα ότι ο Δαφνής μεροληπτεί υπέρ των βενιζελικών, θα ήθελα να το αναλύσω λίγο περισσότερο και αναφερθώ μόνο στην περίοδο 1922-1924.
1. Περιγράφει την επανάσταση του 1922 ως ένα γεγονός σχεδόν αυθόρμητο αν και σήμερα ξέρουμε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι συνωμοσίες είχαν ξεκινήσει αμέσως μετά την αποτυχία της εκστρατείας στον Σαγγάριο.
2. Δεν περιγράφει επαρκώς τη βενιζελική revanche που συντελέστηκε με την επανάσταση του 1922 στο κράτος.
3. Υπονοεί τις ευθύνες του Βενιζέλου για την εκτέλεση των έξι, αλλά δεν τις αποσαφηνίζει επαρκώς.
4. Για το αιματοβαμμένο συλλαλητήριο των βασιλοφρόνων στις 9 Δεκεμβρίου 1923 υιοθετεί άκριτα το πόρισμα της επιτροπής που σύστησε η ίδια η επανάσταση για να ερευνήσει τι συνέβη.
5. Δεν περιγράφει επαρκώς τις στρατιωτικές πιέσεις που οδήγησαν στην πτώση του Βενιζέλου το 1924.
6. Δεν περιγράφει την ποδηγέτηση της Εθνοσυνέλευσης από τον Στρατό μέχρι το Δημοψήφισμα του 1924.
7. Δεν αναφέρει στοιχεία για το διαβλητό του δημοψηφ;iσματος του 1924, αλλά μόνο τα υπονοεί αρκετά έξυπνα.
8. Είναι φτωχή η ανάλυση του για τη διακυβέρνηση Παπαναστασίου καθώς συσκοτίζει πίσω από την αναφορά για τον Κατοχυρωτικό νόμο πολλές άλλες πτυχές της διακυβέρνησης χαρακτηριστικά αυταρχικές που εκπορεύονταν από την συγκεκαλυμμένη επέμβαση του Στρατού από τα παρασκήνια.

Διάβασα το βιβλίο του Δαφνή "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων) το 1998 σε ηλικία 21 ετών. Ήταν το βιβλίο που με καθοδήγησε να ασχοληθώ εντατικά με την περίοδο αυτή και ίσως να το έχω διαβάσει πάνω από τέσσερις φορές, το έχω δε επεξεργαστεί δεκάδες άλλες. Η μεγαλοφυΐα του έργου είναι ότι και ο πλέον προσεκτικός ιστοριοδίφης δεν μπορεί να του προσάψει σημαντικά σφάλματα, αλλά αντίθετα θα υπογραμμίσει το σημαντικό γεγονός ότι το βιβλίο καταφέρνει να "πιάσει" τον παλμό της εποχής. Μετά από 20 χρόνια ενασχόλησης με τον Μεσοπόλεμο, μπορώ να υποστηρίξω βάσιμα ότι μάλλον αποτελεί πλέον εμπόδιο που πρέπει να υπερβούμε, όλοι όσοι ασχολούμαστε με την περίοδο αυτή. Τα πολλά μικρά λάθη, οι ασάφειες, οι ελλείψεις και οι υπερβολές του αν και έχουν επισημανθεί από πολλούς, τελικά παραμένουν στο προσκήνιο και δεν επιτρέπουν την πρόοδο των ιστορικών ερευνών στην περίοδο του Μεσοπολέμου.