Το επεισόδιο Μουσούρου (13 Ιανουαρίου 1847)

Κωνσταντίνος Μουσούρος

Στις 4 Αυγούστου 1844 ο Ιωάννης Κωλέττης αρχηγός του "Γαλλικού" κόμματος έλαβε από τον Όθωνα εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά από την παραίτηση του  Μαυροκορδάτου αρχηγού του "Αγγλικού" κόμματος. Η κυβερνητική αυτή αλλαγή σήμαινε μια μεγάλη στροφή στην Ελληνική εσωτερική αλλά κυρίως στην εξωτερική πολιτική. Το πολιτικό πρόγραμμα του Κωλέττη είχε ως βασικές του συνιστώσες την συμμαχία με την φιλελεύθερη Γαλλία αλλά και τον αλυτρωτισμό της "Μεγάλης Ιδέας", της οποίας το περιεχόμενο ο Κωλέττης είχε υπερασπιστεί από το βήμα της Εθνοσυνέλευσης του 1843. Η κυβέρνηση Κωλέττη από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισε την αντίθεση της Αγγλικής πολιτικής που αντιμετώπιζε εχθρικά τόσο την αύξηση της Γαλλικής επιρροής στην Ελλάδα, όσο και μια πιθανή αποσταθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την Ελληνική "Μεγάλη Ιδέα". Οι Ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν ιδιαίτερα τεταμένες στην εξεταζόμενη περίοδο. Το 1841 είχε ξεσπάσει μια σοβαρή εξέγερση στην Κρήτη λόγω των καταπιέσεων της Οθωμανικής διοίκησης, σημειώνονταν σποραδικά επεισόδια εις βάρος χριστιανών σε όλη την Οθωμανική επικράτεια (επεισόδιο Σταματιάδη στην Σάμο), ενώ άλλη σοβαρή προστριβή μεταξύ των δύο χωρών ήταν το ληστρικό φαινόμενο σε επαρχίες που εφάπτονταν στα κοινά τους σύνορα. Πολύ συχνά ληστές  έκαναν επιδρομές σε χωριά και για να αποφύγουν την καταδίωξη αστυνομικών αποσπασμάτων περνούσαν την μεθόριο.

Βασιλιάς Όθων

Την ήδη τεταμένη αυτή κατάσταση ήρθε να επιτείνει ο διορισμός του Μουσούρου ως πρεσβευτή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Αθήνα. Ο Μουσούρος ήταν Έλληνας στην καταγωγή, χριστιανός, προερχόταν από παλαιά Φαναριώτικη οικογένεια, και μιλούσε άπταιστα Ελληνικά. Ο διορισμός του είχε το πλεονέκτημα για την Πύλη ότι λόγω της γνώσης της γλώσσας και των ανθρώπων ο Μουσούρος θα ήταν μια αξιόπιστη και πολύτιμη πηγή ειδήσεων για την κατάσταση στην Αθήνα σε μια εποχή που η Πύλη είχε θορυβηθεί από την φιλόδοξη επεκτατική πολιτική του Κωλέττη. Ο Μουσούρος επειδή ακριβώς ήταν Ελληνικής καταγωγής προσπάθησε να αποδείξει ότι δεν σκόπευε να "χαριστεί" στους Έλληνες, πολιτευόμενος με σκληρότητα και αυξάνοντας έτσι τα προβλήματα στις ήδη οξυμένες διμερείς σχέσεις των δύο χωρών. Την ίδια στιγμή ο Μουσούρος βρισκόταν σε συνεχή επαφή με τον περιβόητο Άγγλο πρεσβευτή Λάιονς, ο οποίος τον ωθούσε να είναι αδιάλλακτος έναντι των Ελλήνων. Οι ¨Έλληνες αξιωματούχοι και ο Κωλέττης γνώριζαν τις επαφές αυτές ενώ γενικότερα τους εξόργιζε η δεσποτική συμπεριφορά του Οθωμανού διπλωμάτη τον οποίο μισούσαν. Η Πύλη, υποβοηθούμενη παρασκηνιακά από την Αγγλία, συνεχώς κατήγγειλε με διπλωματικές της διακοινώσεις τον Κωλέττη ως υποκινούντα εξεγέρσεις στα εδάφη της και τον κατηγορούσε ότι υπέθαλπτε τον αλυτρωτισμό των χριστιανών της Κρήτης. Την ίδια στιγμή η Πύλη ενίσχυε τα στρατεύματα της στα σύνορα με το Ελληνικό Βασίλειο, ενώ οργάνωνε ληστρικά σώματα στην Λάρισα τα οποία χρησιμοποιούσε κατά των παραμεθόριων Ελληνικών επαρχιών. Και ο Κωλέττης όμως απαντούσε στις κατηγορίες αποστέλλοντας στην Κωνσταντινούπολη καταγγελίες για καταπάτηση των δικαιωμάτων Χριστιανών υπηκόων της Πύλης ενώ επίσης οργάνωνε ληστρικά σώματα στην Λαμία τα οποία εισέβαλλαν στις Τουρκικές περιοχές αλλά κατατρομοκρατούσαν και Ελληνικά χωριά. Επίσης ο Κωλέττης βρισκόταν σε επαφή με τον Αλβανό οπλαρχηγό Γκιουλέκα για την δημιουργία εξέγερσης στην Ήπειρο. Πολλά τέτοια επεισόδια σημειώθηκαν καθ΄όλη την διάρκεια του 1846.  

Τσάμης Καρατάσος

Στις 11 Ιανουαρίου 1847 ο Τσάμης Καρατάσος διαπρεπής αγωνιστής του 1821 και υπασπιστής του Βασιλιά Όθωνα, παρουσιάστηκε στο Τουρκικό προξενείο στην Αθήνα για να θεωρήσει το διαβατήριο του προκειμένου να μεταβεί με τον πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μουσούρος όμως αρνήθηκε να θεωρήσει το διαβατήριο κατηγορώντας τον Καρατάσο ως υποκινητή εξέγερσης στο Άγιο Όρος λίγα χρόνια πριν. Ο Όθωνας έμαθε την άρνηση Μουσούρου η οποία τον εξόργισε. ¨Ετσι στις 13 Ιανουαρίου σε χοροεσπερίδα που βρισκόταν όλο το ξένο διπλωματικό σώμα στην Αθήνα, ο βασιλιάς με οργίλο ύφος του είπε στα γαλλικά: «J' esperais, monsieur le minister, que vous auriez eu plus d' egards pour moi» (ελληνιστί, «Ήλπιζον κύριε, ότι ο Βασιλεύς της Ελλάδος ήξιζε περισσοτέρου σεβασμού, εκείνου τον οποίον εδείξατε») και του έστρεψε τα νώτα. Ο Μουσούρος αρχικώς αιφνιδιάστηκε και πιθανά να μην έδινε συνέχεια στο ζήτημα, αλλά ο Άγγλος πρεσβευτής Λάιονς τον συμβούλεψε να αποχωρήσει αμέσως με όλη την ακολουθία του σε ένδειξη διαμαρτυρίας, κάτι που τελικώς έπραξε. Με διακοίνωση του την επόμενη ημέρα, ο Μουσούρος προσπάθησε να επιρρίψει ευθύνες για την μη σφράγιση του διαβατηρίου στον Καρατάσο (προσήλθε ακατάλληλη ώρα, του ζητήθηκε προθεσμία μέχρι τελικώς να θεωρηθεί, υπήρχαν οδηγίες από την Πύλη κτλ) και τελείωνε με την αόριστη απειλή ότι σκόπευε να ενημερώσει την κυβέρνηση του για την δημόσια προσβολή που υπέστει.

Φαίνεται όμως πως ο Μουσούρος κατά κανόνα έφερνε προσχώματα σε όλους του Έλληνες που επιθυμούσαν να ταξιδέψουν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι εξηγήσεις του ήταν διπλωματικές δικαιολογίες. Η Ελληνική κυβέρνηση επέδωσε διακοίνωση στην Πύλη κατηγορώντας τον  Μουσούρο για την προσβολή του στο πρόσωπο του Βασιλιά Όθωνα, αλλά και για την γενικότερη ανθελληνική διαγωγή του. Η Πύλη όμως, παρασκηνιακώς ωθούμενη από την Αγγλία, αποφάσισε να σκληρύνει την στάση της. Έστειλε ένα ατμόπλοιο στην Αθήνα το οποίο κόμιζε ένα διπλωματικό τελεσίγραφο στην Ελληνική κυβέρνηση, σύμφωνα με το οποίο είτε ο ίδιος ο Κωλέττης όφειλε να μεταβεί στην οικία του  Μουσούρου και να του δηλώσει την λύπη του για το περιστατικό είτε ο Μουσούρος θα αποχωρούσε από την Αθήνα και θα διακόπτονταν οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών. Η κυβέρνηση Κωλέττη απέρριψε αμέσως το τελεσίγραφο και ο Μουσούρος αποχώρησε από την Αθήνα δημιουργώντας μεγάλη διπλωματική κρίση.  Μια συμβιβαστική επιστολή του Όθωνα στον Σουλτάνο Μετζίτ δεν έφερε αποτέλεσμα και έτσι στις 31 Μαρτίου 1847, η Πύλη απέλασε και τον Έλληνα πρεσβευτή Αργυρόπουλο από την Κωνσταντινούπολη.

Ιωάννης Κωλέττης

Η κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών υποδαυλιζόταν συνεχώς από τις Αγγλικές διακοινώσεις και τον παρασκηνιακό ρόλο του Λάιονς, ενώ η Πύλη είχε ξεκινήσει να πιέζει τους χριστιανούς εμπόρους της Κωνσταντινούπολης.Όταν ο Άγγλος πρεσβευτής Λάιονς επεσήμανε τις επιπτώσεις ενός οθωμανικού οικονομικού αποκλεισμού στον Κωλέττη, ο Ηπειρώτης του απάντησε: «Οι ναύται θα γίνουν πειραταί και οι τεχνίται λησταί». Σε εκείνη την συγκυρία προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 10 Ιουλίου στις οποίες θριάμβευσε το Εθνικό (Γαλλικό) κόμμα του Κωλέττη, καθώς ο λαός στήριζε την τολμηρή και αγέρωχη πολιτική του έναντι της Πύλης. Ο αιφνίδιος θάνατος του Κωλέττη την 1η Σεπτεμβρίου, δημιούργησε κενό εξουσίας στην Ελλάδα, ανέστειλε την επιθετική Ελληνική εξωτερική πολιτική έναντι της οθωμανικής αυτοκρατορίας και επιτάχυνε την λύση του δράματος. Η Πύλη απέρριψε την συμβιβαστική επέμβαση της Αυστρίας και έστειλε νέο τελεσίγραφο στις 4 Νοεμβρίου 1847 απειλώντας πως αν η Ελληνική κυβέρνηση δεν έστελνε επίσημη διακοίνωση στον Μουσούρο στην οποία να αναφέρει την λύπη της για το συμβάν, θα κατέφευγε στα όπλα ("μέτρα έννομα και αξιοπρεπή"). Σε αυτή την δύσκολη στιγμή η Ελλάδα του Όθωνα υποχώρησε: μέσω του Τσάρου Νικολάου απέστειλε διακοίνωση στην οποία η Ελληνική κυβέρνηση εξέφραζε την λύπη της για το επεισόδιο στην χοροεσπερίδα της 13ης Φεβρουαρίου. Οι Τούρκοι υποκινούμενοι από τους Άγγλους προσπάθησαν να επιτείνουν τον Ελληνικό εξευτελισμό ζητώντας εκ νέου εξηγήσεις για τις διατυπώσεις στην διακοίνωση, αλλά η αποφασιστική ρωσική επέμβαση έδωσε τέλος στον παραλογισμό.

Οι Τούρκοι πανηγύρισαν την διπλωματική τους επιτυχία με χαρακτηριστικό τρόπο. Ο Σουλτάνος Μετζίτ προβίβασε τον υπουργό εξωτερικών Ααλή, δώρησε 250.000 γρόσια στον Μουσούρο ενώ παρασημοφόρησε όλο το προσωπικό της Οθωμανικής πρεσβείας στην Αθήνα. Ο Μουσούρος επέστρεψε θριαμβευτικά στην Αθήνα στις 25 Ιανουαρίου 1848, με μεγάλη συνοδεία και έπαρση. Η Ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από την Πύλη να τον μεταθέσει για λόγους ασφαλείας, καθώς η Ελληνική κοινή γνώμη ήταν εξοργισμένη μαζί του, αλλά η Πύλη καθυστερούσε προβάλλοντας δικαιολογίες. Η φυσιολογική κατάληξη δεν άργησε: στις 23 Απριλίου ο Απόστολος Ναδίρης χριστιανός υπάλληλος της Τουρκικής πρεσβείας στην Αθήνα πυροβόλησε τον Μουσούρο καθώς αυτός βρισκόταν στην είσοδο της πρεσβείας. Αμέσως μετά ο Ναδίρης έφυγε φωνάζοντας "Ζήτω η Ελλάς" και συνελήφθη αμέσως. Κατά την ανάκριση δήλωσε πως δεν μπορούσε να ανεχθεί άλλο να ακούει τον Μουσούρο να βρίζει τους Έλληνες δημοσίως.  Ο Μουσούρος έζασε τον αριστερό του βραχίωνα από την επίθεση και προκλήθηκε νέα μεγάλη κρίση στην Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η ανάκριση των αρχών για την απόπειρα δολοφονίας κατέληξε ότι ο Ναδίρης ήταν διαταραγμένος. Σύντομα ο Μουσούρος μετατέθηκε στο Λονδίνο και το συμβάν έληξε. Η πίεση της Αγγλικής πολιτικής εις βάρος της Ελλάδας συνεχίστηκε και κορυφώθηκε λίγα χρόνια μετά με τα "Παρκερικά".  

Ι. Β. Δ.

Πηγές

Επαμεινώνδας Κυριακίδης, Ιστορία του σύγχρονου Ελληνισμού, εκδόσεις Ν. Γρηγοριάδης

Τρύφων Ευαγγελίδης, Ιστορία του Όθωνος, εκδόσεις "Ελεύθερη Σκέψις"

Γεώργιος Ασπρέας, Πολιτική Ιστορία της νεοτέρας Ελλάδος