Λόρδος George Granville: Ο Άγγλος διπλωμάτης που προσπάθησε να αποτρέψει την Ελληνική ήττα στην Μικρά Ασία (Ιανουάριος – Αύγουστος 1921)

Λόρδος Granville

γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης (πρώτη δημοσίευση: Τα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο φύλλο 19ης Φεβρουαρίου 2022)  

Πρόλογος

O Granville Leveson-Gower, 3^ος κόμης του Granville, προερχόταν από έναν σημαντικό οίκο Άγγλων ευγενών της Αγγλίας, καθώς ο πατέρας του Granville George Leveson - Gower, είχε διατελέσει για πολλές θητείες βουλευτής, ήταν επιστήθιος φίλος του Gladstone, συνδετικός κρίκος με την Βασίλισσα Βικτωρία και υπουργός εξωτερικών σε δύο κυβερνήσεις του.[1]

Γεννήθηκε το 1872, σπούδασε στο φημισμένο πανεπιστήμιο του Eaton όπως ο πατέρας του και εισήλθε στο διπλωματικό σώμα το 1893 με πρώτο σταθμό της καριέρας του το Βερολίνο. Υπηρέτησε ως διπλωματικός σύμβουλος σε διάφορες πρεσβείες όπως αυτές του Καΐρου, της Βιέννης, της Χάγης και των Βρυξελλών, ενώ το 1913 τοποθετήθηκε στο Παρίσι.[2]

O Λόρδος Granville επί Βενιζέλου (1917-1920)

Η πρώτη σημαντική διπλωματική αποστολή του ήταν στην Θεσσαλονίκη τον Ιανουάριο του 1917 όταν και ορίστηκε ανεπίσημος διπλωματικός σύνδεσμος με την επαναστατική κυβέρνηση Βενιζέλου, καθώς η τελευταία δεν είχε αναγνωριστεί επίσημα από τις χώρες της Entente. Η επιτυχία της επαναστατικής κυβέρνησης Βενιζέλου, η εκθρόνιση του Βασιλιά Κωνσταντίνου και η ενοποίηση του Κράτους υπό τον πρώτο, ευνόησε τον Granville καθώς ο πρέσβης στην Αθήνα Elliot, που είχε στενές σχέσεις με τον Κωνσταντίνο, προτιμήθηκε από το Foreign Office να μην μείνει στην θέση του. Τον αντικατέστησε ο Granville στις 23 Αυγούστου 1917, του οποίου η θητεία στην Θεσσαλονίκη θεωρήθηκε επιτυχημένη λόγω της καλής του συνεργασίας με τους βενιζελικούς ιθύνοντες και ο οποίος σε ηλικία 45 ετών ορίστηκε πρέσβης για πρώτη φορά στην διπλωματική του καριέρα.

Στην διετία που ακολούθησε (1918-1920) ο Granville είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με τον Βενιζέλο σε μια σειρά από ζητήματα, όπως η τέλεση μεγάλων δημοσίων έργων στην Ελλάδα με την βοήθεια Άγγλων μηχανικών,[3]  αλλά και για άλλα σημαντικά ζητήματα όπως η αντικατάσταση του αγγλικού στόλου στο Αιγαίο από ελληνικές ναυτικές μονάδες.[4]

Οι πρωτοβουλίες του Granville υπέρ της Ελλάδας μετά την πολιτική αλλαγή του Νοεμβρίου του 1920 

Η πολιτική αλλαγή μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και η αιφνιδιαστική επιστροφή των αντιβενιζελικών στην εξουσία, σόκαρε τις Συμμαχικές Κυβερνήσεις. Μια ημέρα πριν το δημοψήφισμα της 5^ης Δεκεμβρίου 1920 για την επιστροφή του Κωνσταντίνου στον ελληνικό Θρόνο, οι Συμμαχικές κυβερνήσεις είχαν προειδοποιήσει την Ελλάδα με κοινή τους διακοίνωση ότι η επιστροφή του θα είχε αρνητικές συνέπειες στις διμερείς σχέσεις τους με την Ελλάδα.^[5]   Ο Λόρδος Curzon, υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, έδωσε οδηγίες στον Granville να μην έρθει σε επαφή με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, ενώ πλέον η επίσημη αγγλική πολιτική άλλαξε στάση απέναντι στην Ελλάδα κηρύσσοντας οικονομικό αποκλεισμό.  Τα περιθώρια ελιγμών του Granville ήταν πλέον πολύ περιορισμένα ή καλύτερα, ανύπαρκτα έναντι του προϊσταμένου του. Ο ίδιος στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του προσπάθησε να κινήσει την συμπάθεια του Curzon για τους Έλληνες, περιγράφοντας τις διακομματικές τους διαδηλώσεις κατά της αναθεώρησης της Συνθήκης των Σεβρών που δρομολόγησαν οι Σύμμαχοι με τις διαπραγματεύσεις του Φεβρουαρίου του 1921 στο Λονδίνο.[6]

Με δεύτερο τηλεγράφημά του την ίδια ημέρα προς τον Curzon, ο Granville θέτει μια σειρά από λογικά επιχειρήματα υπέρ των Ελλήνων. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι:

1. Η αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών μόλις 7 μήνες μετά την υπογραφή της, μειώνει την αξιοπιστία των Συμμάχων, 2. Η Αγγλία ήδη έχει χάσει έδαφος στην Γαλλία την Ιταλία και την Τουρκία και δεν θα το επανακτήσει αλλάζοντας πολιτική τόσο όψιμα. Επίσης η Αγγλία με την αλλαγή πολιτικής μπορεί να χάσει και την Ελλάδα 3. Η πίεση της Αγγλίας μπορεί να οδηγήσει τον Βασιλιά Κωνσταντίνο σε παραίτηση που θα βυθίσει την χώρα στο χάος. 4. Αν η Ελλάδα διαλέξει να αψηφήσει τις υποδείξεις της Αγγλίας, η τελευταία δεν έχει τις απαιτούμενες δυνάμεις να εξαναγκάσει την σύμμαχό της να συμμορφωθεί. 5.Σε τελική ανάλυση η Τουρκία ήταν εχθρός της Entente στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η Ελλάδα Σύμμαχος, έστω και αν οι αντιβενιζελικοί στήριξαν την Γερμανία.[7] 

-           Το πρώτο τηλεγράφημα της 3^ης Ιουνίου 1921

Ακολούθησε μια σαφής επιδείνωση της ελληνικής θέσης Στην Μικρά Ασία, λόγω της αποτυχίας των επιθετικών αναγνωρίσεων του Μαρτίου προς το Εσκί Σεχίρ, αλλά και επειδή οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις κήρυξαν την ουδετερότητά τους τον Απρίλιο έναντι των δύο εμπολέμων, θέτοντας πλέον υπό το ίδιο διεθνές καθεστώς την Ελλάδα και τους κεμαλικούς. Η ελληνική πλευρά αποφάσισε την στρατιωτική κλιμάκωση, κάνοντας επιστράτευση και τυπώνοντας χαρτονομίσματα για να χρηματοδοτήσει στρατιωτικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας στην Μικρά Ασία. Ο Granville έβλεπε με αγωνία την απάθεια των Συμμάχων έναντι των ελληνικών προσπαθειών και στις 3 Ιουνίου 1921 έστειλε ένα δραματικό τηλεγράφημα στον Curzon προσπαθώντας να αλλάξει την ροή των γεγονότων

Συγκεκριμένα ο Granville υποστήριξε ότι ήταν πολύ επικίνδυνο οι Μ. Δυνάμεις να υιοθετήσουν την πολιτική του «βλέποντας και κάνοντας» στο ζήτημα, αλλά όφειλαν να ακολουθήσουν μια αποφασιστική πολιτική στηρίζοντας έναν από τους δύο αντιπάλους. Και σύμφωνα με τον Granville, οι Σύμμαχοι και κυρίως η Αγγλία όφειλε να υποστηρίξει ανεπιφύλακτα την Ελλάδα στην σύγκρουση αυτή για τους κάτωθι λόγους:

1. Οι κεμαλικοί είχαν αποδειχθεί αδιάλλακτοι και αν κατάφερναν να ρίξουν τους Έλληνες στην θάλασσα κανείς δεν θα μπορούσε να τους σταματήσει από το να απειλήσουν τους Συμμάχους στα Στενά, στην Κωνσταντινούπολη και την Μέση Ανατολή. 2.Εάν ο Κεμάλ νικήσει, οι Σύμμαχοι θα είναι αδύνατον να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής που ασφαλώς θα οδηγηθούν στον αφανισμό, εξέλιξη που θα αποτελέσει στίγμα για τη Δύση. 3. Ο Κεμάλ και οι Τούρκοι στην Κωνσταντινούπολη είχαν στραφεί εναντίον της Αγγλίας με μίσος, ενώ οι Έλληνες επιθυμούσαν την συμμαχία της και τ ο είχαν δείξει με κάθε πιθανό τρόπο. 4. Ο ελληνικός στρατός είναι πολύ ικανότερος από όσο διαδίδουν οι Γάλλοι στρατιωτικοί στην Ανατολή και με την κατάλληλη αγγλική στήριξη μπορεί να επιφέρει ένα καθοριστικό χτύπημα στον Κεμάλ. 5. Μετά από μια αποφασιστική ελληνική νίκη στην Ανατολή, οι Σύμμαχοι θα έχουν την ευκαιρία και την δύναμη επιβολής να πετύχουν μια μετριοπαθή λύση στο Ανατολικό ζήτημα, καθώς μπορούν να πιέσουν την Ελλάδα πολύ αποτελεσματικά. Επίσης και πολλοί Έλληνες δείχνουν μια τάση για μετριοπάθεια καθώς θεωρούν την Μικρά Ασία πολύ μεγάλο εγχείρημα για τις περιορισμένες δυνατότητες του Ελληνικού κράτους. 6. Μετά από την αγγλική βοήθεια και μια (πιθανή) ελληνική επιτυχία στην Μικρά Ασία, οι Άγγλοι θα πάρουν όλη την ευγνωμοσύνη τους και θα στερεώσουν την κυρίαρχη θέση στη Χώρα για πολλά χρόνια.

Τέλος ο Granville κάνει μια ξεχωριστεί αναφορά για το ζήτημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου, παραδεχόμενος ότι μια ελληνική νίκη στην Μικρά Ασία θα του εξασφαλίσει τον Θρόνο, αλλά υποστηρίζοντας ότι δεν είναι λογικό να τροποποιηθεί όλη η πολιτική των Συμμάχων στην Ανατολή για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επίσης υποστηρίζει ότι κατά την γνώμη του, μια ελληνική νίκη δεν θα οδηγήσει στην εξόντωση των βενιζελικών.[8]    

- Τα επόμενα τρία δραματικά τηλεγραφήματα 16^ης, 23^ης και 27^ης Ιουνίου 1921

Στο τηλεγράφημα αυτό ο Granville εγκαταλείπει μερικώς την αυστηρή διπλωματική γλώσσα και υιοθετεί δραματικούς τόνους στις εισηγήσεις του. Συγκεκριμένα χαρακτηρίζει τους Τούρκους παντελώς αναξιόπιστους και τις προτάσεις του Κεμάλ «στάχτη στα μάτια των Συμμάχων». Ο Granville τονίζει στον Curzon ότι “αν τέλος πάντων είναι να βοηθήσουμε την Ελλάδα πρέπει να το κάνουμε άμεσα ώστε η βοήθεια αυτή να έχει αποτέλεσμα”.[9] Υπενθυμίζει επίσης σε αναλογία την καθυστέρηση με την οποία οι Γάλλοι βοήθησαν τον Ρώσο στρατηγό Wragel, οδηγώντας τους Λευκούς της Ρωσίας στην ήττα. Ο Granville προσθέτει στην επιχειρηματολογία του ότι αν η αγγλική βοήθεια καθυστερήσει και τελικά οι Έλληνες νικήσουν, δεν θα έχουν κανένα λόγο να είναι ευγνώμονες προς τους συμμάχους τους. Τέλος προειδοποιεί τον Curzon ότι σύμφωνα με πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει, οι Έλληνες έχουν ολοκληρώσει τις πολεμικές τους ετοιμασίες και είναι πλέον έτοιμοι να επιτεθούν στην Μικρά Ασία, ενώ ο Ελληνικός Τύπος ανακυκλώνει συνεχώς δημοσιεύματα για ελληνική προέλαση από την Ανατολική Θράκη προς την Κωνσταντινούπολη.[10]  

Στο δεύτερο δραματικό τηλεγράφημα του τον ίδιο μήνα ο Granville χαρακτηρίζει τις Συμμαχικές προτάσεις του Ιουνίου ως ασύμφορες για την ελληνική πλευρά, και εξηγεί στον Curzon ότι προφανώς είναι αδύνατον για τους Έλληνες να ακυρώσουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις τις οποίες προετοίμασαν με τόσες θυσίες για να μην λάβουν τίποτε στην Μικρά Ασία όπως τους προτείνουν οι Σύμμαχοι. Μάλλον επειδή ο Granville είχε υπερασπιστεί υπερβολικά τους Έλληνες και ίσως είχε ξεπεράσει τα νοητά διπλωματικά όρια ίσων αποστάσεων, αναφέρει στον προϊστάμενό του ότι δεν συμπαθεί ιδιαίτερα τους Έλληνες λόγω της γενικότερης συμπεριφοράς τους στην Μικρά Ασία. Σαφώς όμως τους προτιμά από τους Τούρκους που είναι φανατικοί εχθροί της Αγγλίας, δεν θα συμμορφωθούν με τις συμμαχικές υποδείξεις και καταλαβαίνουν μόνο από την επίδειξη δύναμης. Τέλος υπενθυμίζει στον Curzon ότι η ακύρωση της Συνθήκης των Σεβρών ίσως ωθήσει και άλλες δυνάμεις όπως η Γερμανία να αμφισβητήσουν το καθεστώς που επιβλήθηκε από τις συνθήκες που υπογράφηκαν.[11]

Μετά την απόρριψη των Συμμαχικών προτάσεων από την Ελληνική πλευρά την παραμονή της επίθεσης, ο Granville προσπαθεί να δικαιολογήσει τους Έλληνες, ενώ καταγράφει ότι η στάση της κυβέρνησης επιδοκιμάστηκε από το σύνολο του Τύπου, βενιζελικού και αντιβενιζελικού, με την εξαίρεση του Ριζοσπάστη. Ο Granville συνεχίζει λέγοντας εμμέσως πως συμφωνεί με την άποψη των Ελλήνων ότι τα στρατεύματά τους στην Μικρά Ασία είναι η μοναδική ένοπλη δύναμη της Δύσης στην Ανατολή ως αντίβαρο του πανισλαμισμού και του μπολσεβικισμού, η μοναδική δύναμη που μπορεί να συντρίψει την αλαζονεία του Κεμάλ και να ειρηνεύσει την περιοχή.[12] Τέλος, διαβεβαιώνει τον Curzon ότι οι Έλληνες είναι λογικοί στις απαιτήσεις τους και ότι, αν ο Κεμάλ μετά από μια αρχική στρατιωτική ήττα επιδιώξει συμβιβασμό με λογικές προτάσεις, η Ελλάδα θα τις αποδεχθεί.

- τα τηλεγραφήματα του Granville κατά την ροή των εαρινών ελληνικών επιχειρήσεων (Ιούλιος – Αύγουστος 1921)

Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων, όταν ο Άγγλος στρατηγός Frank κατηγόρησε τους Έλληνες ότι έκαιγαν τα χωριά των Τούρκων κατά την προέλασή τους, ο Granville υπενθύμισε στον Curzon ότι από τα ίδια χωριά οι Έλληνες είχαν δεχθεί πισώπλατα πυρά κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου, πολύ πιθανά δέχονταν και τώρα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι ίδιοι οι Τούρκοι έκαιγαν τα χωριά τους για να εμποδίσουν την προέλαση του ελληνικού Στρατού.[13]

Ενώ οι στρατιωτικές επιχειρήσεις βρίσκονταν στην κορύφωσή τους, ο Granville με δύο τηλεγραφήματά του προσπάθησε να εκμαιεύσει για λογαριασμό του Γούναρη μια πρόσκληση στο Λονδίνο για διαβουλεύσεις.[14] Επίσης, διαβεβαίωσε τον Curzon πως η ελληνική κυβέρνηση θα αντιμετώπιζε ιδιαίτερα ευνοϊκά μια συμμαχική πρωτοβουλία για ειρήνευση στην Ανατολή. O Granville ολοκληρώνει το τηλεγράφημα με μια ακόμη δραματική έκκληση προς τον Curzon για μεσιτεία ώστε να μην χαθεί η μεγάλη ευκαιρία για μια μακροπρόθεσμη ειρήνευση στην Ανατολή εμποδίζοντας την κάθοδο της κομμουνιστικής Ρωσίας στα Στενά.[15]

Επίλογος - Η τελευταία προσπάθεια του Granville να βοηθήσει την ελληνική υπόθεση μετά την αποτυχία στον Σαγγάριο (23 Σεπτεμβρίου 1921)

Μετά την στρατιωτική αποτυχία των Ελλήνων στην τελική τους επέλαση προς την Άγκυρα, ο Granville σε τηλεγράφημά του προς τον Curzon στις 23 Σεπτεμβρίου 1921, τον διαβεβαιώνει ότι δεν αληθεύουν οι φήμες που διέσπειραν οι Τούρκοι για δήθεν ελληνική συντριβή στον Σαγγάριο. Του τονίζει επίσης για μια ακόμη φορά, ότι μια ελληνική ήττα στην Μικρά Ασία θα έβλαπτε τα συμφέροντα της Αγγλίας στην ευρύτερη περιοχή. Τελειώνοντας ο Granville διερωτάται πως η Αγγλία μπορεί να προτιμά να νικήσει μια εχθρική Τουρκία και όχι η σύμμαχος της Ελλάδα και του ζητάει επειγόντως η Αγγλία να ενισχύσει την Ελλάδα ηθικά και οικονομικά, ώστε να μην συντριβεί.[16]

Σε δεύτερο τηλεγράφημα του την ίδια εποχή ο Granville τονίζει ότι κατά την γνώμη του ο Κεμάλ δεν πρόκειται να συμμορφωθεί με τις συμμαχικές υποδείξεις παρά μόνο όψιμα και μετά την κατάρρευση των Ελλήνων θα επιτεθεί στα Στενά και την Θράκη ενώ θα γίνει ένας ιδιαίτερα δυσάρεστος γείτονας (unpleasant neighbor) στη Συρία και την Μεσοποταμία που τις κατέχουν οι Γάλλοι και οι Άγγλοι αντίστοιχα. Οι Σύμμαχοι όμως δεν έχουν επαρκείς δυνάμεις στην περιοχή ούτε μπορούν να στείλουν άλλες και ο μοναδικός υπολογίσιμος στρατιωτικός παράγοντας που μπορεί να σταματήσει τον Κεμάλ είναι ο ελληνικός Στρατός, τον οποίο οφείλουν να ενισχύσουν.[17]

Σημείωση: Όλες οι ημερομηνίες είναι στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο

Πηγές

Documents of British foreign policy 1919-1939, First Series Volume XVIII, (Greece and Turkey 1922 – 1923), Her Majesty’s Stationery Office, London 1972.

Αρχείο Ελευθέριου Βενιζέλου, φάκελοι 24, 314, Μουσείο Μπενάκη. (Ψηφιακό Αρχείο Ιδρύματος Ελευθέριος Βενιζέλος (http://www.venizelosarchives.gr/) λήμμα: Granville Lord, Πρεσβευτής της Βρετανίας στην Αθήνα.

Κλάψης Αντώνης, Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης (1821-1923), εκδόσεις Πεδίο Αθήνα 2019.

Ιστοσελίδα της Britannica (https://www.britannica.com/biography/Granville-George-Leveson-Gower-2nd-Earl-Granville)

Ιστοσελίδα Wiki London (https://london.fandom.com/wiki/Granville_Leveson-Gower,_3rd_Earl_Granville).

---

[1] Βιογραφικά στοιχεία του George Granville, 2^ου Λόρδου του Granville (https://www.britannica.com/biography/Granville-George-Leveson-Gower-2nd-Earl-Granville).

[2] Βιογραφικά στοιχεία του George Granville, 3^ου Λόρδου του Granville, (https://london.fandom.com/wiki/Granville_Leveson-Gower,_3rd_Earl_Granville).

[3] Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, Φάκελος 314, έγγραφο 2, επιστολή Granville προς Βενιζέλο 28^ης Ιουνίου 1918, Μουσείο Μπενάκη.

[4] Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, Φάκελος 24, έγγραφο 124, τηλεγράφημα Διομήδη προς Πολίτη 12^ης Νοεμβρίου 1920, Μουσείο Μπενάκη.

[5] Αντώνης Κλάψης, Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης (1821-1923), εκδόσεις Πεδίο Αθήνα 2019, σελ. 339.

[6] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (February 28, 1921), no 101 [E 2712/1/44] (Documents of British foreign policy 1919-1939, First Series Volume XVIII, (Greece and Turkey 1922 – 1923), Her Majesty’s Stationery Office, London 1972, σ. 67.

[7] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (February 28, 1921), no 102 [E 2709/1/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 67-68.

[8] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (June 3, 1921), no 298 [E 6411/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 67-68.

[9] «I venture to urge that if we are thinking at all of giving Greece assistance, we should give it at once when it is likely to make all the difference”. Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (June 16, 1921), no 346 [E 6976/1/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 253-254.

[10] Στο ίδιο.

[11]Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (June 23, 1921), no 358 [E 7193/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 269-270.

[12] «The obvious, and I must confess to my mind weighty, arguments have been used throughout, that Greece and her army are at the present moment the only bulwark of Europe against Panislamism and Bolshevism…” Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (June 27, 1921), no 281 [E 7894/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 280-281.

[13] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (July 6, 1921), no 381 [E 7757/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 301-302.

[14] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (August 21, 1921), no 460 [E 9516/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 363.

[15] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (August 22, 1921), no 370 [E 10030/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 366.

[16] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (September 23, 1921), no 442 [E 10939/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 401.

[17] Τηλεγράφημα Lord Granville σε Curzon, (October 21, 1921), no 548 [E 11645/143/44] (Documents on British Foreign policy 1919-1939, Vol. XVII), σ. 443.