Θανάσης Διαμαντόπουλος: "Χωρίς αιματοχυσία ούτε κατευνασμός, ούτε «σασμός» μπορούσε να υπάρξει." (συνέντευξη στο Βήμα της Κυριακής για τη Δίκη των Έξι)

Θανάσης Διαμαντόπουλος Ο εθνικός διχασμός και η κορύφωσή του. Η δίκη των «Εξι». Εξιλασμός ή δικαστικός φόνος; Εκδόσεις Πατάκη, 2022

γράφει στο Βήμα της Κυριακής ο δημοσιογράφος Μάρκος Καρασαρίνης

Επίλογος της Μικρασιατικής Καταστροφής, πρόλογος της αναβίωσης του Διχασμού κατά τον Μεσοπόλεμο, η «Δίκη των Εξι» και η εκτέλεση στις 15 Νοεμβρίου 1922 των Δημήτριου ΓούναρηΠέτρου ΠρωτοπαπαδάκηΝικόλαου ΣτράτουΝικόλαου ΘεοτόκηΓεώργιου Μπαλτατζή και του τελευταίου αρχιστράτηγου, Γεώργιου Χατζηανέστη, είναι μια κομβική στιγμή της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. «Δικαστικό φόνο» τη χαρακτηρίζει ευθέως ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Διαμαντόπουλος στο πρόσφατο βιβλίο του Ο εθνικός διχασμός και η κορύφωσή του. Η Δίκη των «Εξι» (εκδ. Πατάκη) όπου αναλύει το προσωποκεντρικό και κοινωνικό υπόβαθρο του οιονεί αυτού εμφυλίου. Το πολιτικό σχίσμα γεννά τις κατηγορίες περί προδοσίας, όπως εξηγεί στη συζήτησή μας γύρω από τον χαρακτήρα και το νόημα της δίκης.

 Ερωτ: Χαρακτηρίζετε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας τη Δίκη των Έξι ως «το πιό κοπιώδες» από όσα έχετε γράψει. Καθώς στο παρελθόν έχετε ασχοληθεί με απαιτητικά ερευνητικά αντικείμενα, από τη διερεύνηση των κομματικών σχηματισμών και των πολιτικών συστημάτων ως την πολιτική βιογραφία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, δηλώνει αυτός ο χαρακτηρισμός το δύσβατο του εγχειρήματος της προσέγγιση του Εθνικού Διχασμού και της δίκης;

 Η Δίκη των «Έξι» έγινε όχι απλώς από πολιτικούς αντιπάλους, αλλά ορκισμένους εχθρούς των υπόδικων. Ουσιαστικά ο ένστολος βραχίονας της μιας παράταξης δίκαζε την πολιτική ηγεσία και τον αρχιστράτηγο της άλλης –προσχηματικά μεν διότι, κατά το κατηγορητήριο, «εκουσίως και εκ προθέσεως υποστήριξαν την εισβολήν του τουρκικού εθνικιστικού στρατού εις την επικράτειαν του βασιλείου», στην πραγματικότητα όμως- για ένα πολύ ευρύτερο φάσμα καταλογιζομένων ευθυνών.

Αυτή η πραγματικότητα παραπέμπει σε όλα τα φοβερά γεγονότα της περιόδου 1915-1922, που είχαν κάνει την κάθε παράταξη να αντιμετωπίζει την άλλη ως ξενοκίνητη και προδοτική, παράλληλα δε ως διωκτική των αντίπαλων της, αντιδημοκρατική και τυραννική. Άρα η ανάλυση της Δίκης προϋποθέτει βαθιά γνώση όλων των κρίσιμων συμβάντων της προηγούμενης επταετίας, ευρύτερα δε του όλου ιδεολογικού, κοινωνικοοικονομικού, νοοτροπιακού και ψυχολογικού υποστρώματος του Διχασμού.   Παράλληλα,  όμως, η μελέτη της απαιτεί τη μη παραγνώριση και των πιο στενών ιδιοτελών συμφερόντων, τα οποία στελέχη της κάθε παράταξης επένδυαν στην απαξίωση ή και στην εξόντωση των απέναντι. Φυσικά, όμως, προϋποτίθεται και πλήρης εποπτεία των ευρύτερων διεθνοπολιτικών δεδομένων της κρίσιμης περιόδου 1920-22.

 Αλλά ακόμη και η μελέτη της λεγόμενης «μικρής» ιστορίας είναι απαραίτητη, για να ανιχνευθούν και πιο προσωπικά κίνητρα σε αυτόν τον πολιτικοδικαστικό διωγμό. Για παράδειγμα ο κύριος μάρτυς κατηγορίας στρατηγός Παπούλας είχε κάθε λόγο να απεχθάνεται τον Γούναρη, αφού ο Βίκτωρ Δούσμανης  του είχε μεταφέρει τους ακραία απαξιωτικούς για το πρόσωπό του χαρακτηρισμούς του Πατρινού πολιτικού μέσα στο υπουργικό συμβούλιο. Κυρίως όμως 10 χρόνια προ της Δίκης των «Έξι», κατά τον 1ο Βαλκανικό Πόλεμο, ο τότε ταγματάρχης Χατζηανέστης είχε δις ζητήσει την παραδειγματική τιμωρία του –μετέπειτα αρχιδιώκτη  των υπόδικων του 1922- Θεόδωρου Πάγκαλου, του ανθρώπου που κίνησε όλα τα νήματα για την εξόντωσή τους. (Τη δεύτερη φορά, μάλιστα, τον είχε χαρακτηρίσει «εγκληματία πολέμου», δεδομένου του ότι ο τότε νεαρός υπολοχαγός είχε επιβάλει μαζικές εκτελέσεις αιχμαλωτισθέντων Τουρκαλβανών χωρικών, επειδή κάποιοι εξ αυτών είχαν προβάλει αντίσταση στον προελαύνοντα ελληνικό στρατό).

Η γνώση όλου αυτού του πολύπλευρου πλαισίου γύρω από τη Δίκη των «Έξι» απαιτούσε έρευνα και προσπάθεια ασύγκριτα μεγαλύτερη από ό,τι είχα κάνει σε οποιοδήποτε άλλο έργο μου.


Ερωτ: Εισαγωγικά στη μελέτη σας θέτετε το περίγραμμα του Διχασμού καταγράφοντας τα προσωπικά, πολιτικά, κοινωνιολογικά αίτια. Παρά το ότι στην εποχή της έλαβε προσωπικά χαρακτηριστικά, θα πρέπει να τονιστεί ότι αντικατοπτρίζει ευρύτερες τάσεις της ελληνικής κοινωνίας.   

  Το προσωποκεντρικό υπόστρωμα του Διχασμού είναι αδιαμφισβήτητο. Ωστόσο στην αρχική έκρηξή του μπορούμε να εντοπίσουμε τη σύγκρουση –όχι μόνο δύο διαφορετικών εκδοχών εθνικισμού και μεγαλοϊδεατισμού, αλλά και- δύο διακριτών κοινωνικών υποκειμένων: της Ελλάδας του εμπορίου, της ναυτιλίας, γενικότερα της εξωστρέφειας και των ανοικτών πνευματικών και οικονομικών οριζόντων από τη μια, της Ελλάδας της εσωστρέφειας, της παράδοσης και της αυτοπεριχαράκωσης από την άλλη. Ειδικά η εκλογική γεωγραφία στις εκλογές της άνοιξης του 1915 είναι ενδεικτική.

Ερωτ: Αποτελεί ο Διχασμός από τη στιγμή της επικράτησής του και εντεύθεν ένα αδιαπέραστο πλαίσιο που ορίζει (και περιορίζει) πολιτικές αποφάσεις και συμπεριφορές κατά την επόμενη εικοσαετία;

Κυρίως η Δίκη των «Έξι» -αλλά και άλλες μνήμες ασφαλώς, που δημιούργησαν παραταξιακή ταυτότητα και συνείδηση- συνδέονται με όλες τις νέες αναζωπυρώσεις του Διχασμού έως το τέλος του Μεσοπολέμου. Κυρίως με τις «αντίρροπες εκτελέσεις» του 1935. Αλλά και με την αδυναμία για ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος όλη αυτήν την περίοδο.

Ερωτ: Κάνετε λόγο για «μεταφορά ενοχής» από προηγούμενα επεισόδια του Διχασμού στη «δίκη των Έξι» και υποδεικνύετε ότι η ίδια «μεταφορά» δεσπόζει και στη δίκη των κινηματιών του 1935. Υπάρχει επομένως και η διάσταση του ξεκαθαρίσματος πολιτικών λογαριασμών.

   Η διάσταση του ξεκαθαρίσματος πολιτικών λογαριασμών είναι καταφανής και για να επιτευχθεί χρησιμοποιήθηκαν, κυρίως αλλά όχι μόνο στη Δίκη των «Έξι», αδιανόητες μέθοδοι «δικαστικού κανιβαλισμού» και «νομικού εκβαρβαρισμού», τις οποίες και αναδεικνύω.

Ερωτ: Έωλη κατηγορία, δικαστικός φόνος από τη μια πλευρά, κατευνασμός των παθών, εκτόνωση, καθαρτήρια τιμωρία από την άλλη. Τόσο ο χαρακτήρας της δίκης όσο και η αιτιολόγησή της τεκμηριώνονται πειστικά στο βιβλίο σας. Ήταν άραγε δυνατός ο εξιλασμός της Μικρασιατικής Καταστροφής χωρίς θύματα;

   Χωρίς αιματοχυσία –άλλωστε τα πολιτικά λάθη ΚΑΙ της παράταξης που είχε την ευθύνη της διακυβέρνησης την περίοδο 1920-22 ήταν κραυγαλέα- ούτε κατευνασμός ούτε «σασμός» μπορούσε να υπάρξει. Ο Βενιζέλος –που το 1922 δεν επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο να σώσει τους πολιτικούς αντιπάλους του- έλεγε αργότερα πως για τον σκοπό αυτό του κατευνασμού θα αρκούσαν οι εκτελέσεις του Γούναρη και του Χατζηανέστη (παρότι ο τελευταίος, αρχιστράτηγος της τελευταίας στιγμής, ακραία τυπολάτρης ασφαλώς και εκτός τόπου και χρόνου, ακόμη και αν έσφαλε μεταφέροντας δυνάμεις στη Θράκη, φαίνεται να έχει πολύ μικρότερες ευθύνες από τον προκάτοχό του, που πήγε μάρτυρας κατηγορίας αλλάζοντας παράταξη). Ωστόσο ίσως θα ήταν καλύτερο να είχε επιβληθεί η γραμμή του Πάγκαλου και να είχαν γίνει κάποιες εξιλαστήριες εκτελέσεις χωρίς δίκη, παρά να γίνει αυτή η δίκη-παρωδία, ανεξίτηλο στίγμα στον νομικό πολιτισμό της χώρας, όπου οι οκτώ υπόδικοι καταδικάστηκαν ακόμη και και για πράξεις ή παραλείψεις της κυβέρνησης Δημητρίου Ράλλη, της οποίας οι επτά εκ των οκτώ δεν ήταν καν μέλη.

Ερωτ: Ο Κώστας Μποτόπουλος σημειώνει στο επίμετρό του ότι η δίκη αυτή δεν ήταν η δική μας «Δίκη της Νυρεμβέργης». Εφόσον μιλάμε για προδιαγεγραμμένη απόφαση και  μπορεί, αντίθετα, να χαρακτηριστεί η «δίκη των Έξι» ως show trial, ως θεατρική δίκη; 


Αν και η Δίκη είχε κάτι καφκικό, δεν  βιώθηκε ως θέαμα. Αλλά ως εξισορρόπηση ανάμεσα στους ακραίους της «Επανάστασης» που ζητούσαν εκτελέσεις χωρίς δίκη και τους μετριοπαθείς, οι οποίοι ήθελαν παραπομπή της κρίσης στην Εθνοσυνέλευση που θα εκλεγόταν, όταν θα εκλεγόταν.

Ερωτ: Αντιστρέφοντας τα δεδομένα, σε μια υποθετική Μικρασιατική Καταστροφή την οποία θα χρεωνόταν μια κυβερνώσα βενιζελική παράταξη, οι αντιβενιζελικοί θα είχαν οργανώσει μια αντίστοιχη δική τους δίκη με παρόμοια χαρακτηριστικά και παρόμοια έκβαση;

Με υποθέσεις δεν γράφεται η ιστορία. Οι αντιβενιζελικοί, βέβαια, ήταν πιο μετριοπαθείς και φύσει πιο λεγκαλιστές. Είδαμε όμως πως και αυτών το 1935 τα γεγονότα τούς ξέφυγαν, έγιναν δε εκτελέσεις αντεκδίκησης για το 1922, παρότι και ο πρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης αλλά ακόμη και ο πτέραρχος Ρέππας που επέβαλε τις θανατικές ποινές προσπάθησαν να αποτρέψουν τις εκτελέσεις. Πάντως τότε πίεζε γι’ αυτές ένας πρώην βενιζελικός: Ο Γ. Κονδύλης…              


Σχόλια

  1. Πολύ ωραίο το άρθρο, ευχαριστώ!
    Όμως, τί σημαίνει "λεγκαλιστές";;;
    Δημοσθένης ο Μακεδών

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Απίστευτα πράγματα. Ακόμη κι εκείνοι που αντιλαμβάνονται το ποιόν αυτής της δικαστικής δολοφονίας, χρησιμοποιούν τις δικαιολογίες περί κατευνασμού, εξιλασμού κλπ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας