ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ 1915 - 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967: Επισκόπηση και κριτική ανάλυση της βιβλιογραφίας για τις δύο περιόδους (του Αλέξανδρου Ζώρη, εκδόσεις Πελασγός)

γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης

Ο Εθνικός Διχασμός της περιόδου 1914-18 αποτέλεσε την σημαντικότερη τομή της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας με επιπτώσεις που δεν περιορίστηκαν μεσοπολεμικά, αλλά επηρεάζουν πτυχές της πολιτικής και κοινωνικής ζωής μέχρι τις μέρες μας. Ομοίως η περίοδος της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 αποτέλεσε μια κρίσιμη μεταβατική περίοδος μεταξύ της μεταπολεμικής περιόδου και της μεταπολίτευσης, πεδίο έντονης αντιπαράθεσης με καθαρά πολιτικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη και η κατανόηση των δύο περιόδων αποτελεί απαραίτητο εφόδιο για κάθε ενημερωμένο πολίτη ή επιστήμονα και στη μελέτη αυτή απαραίτητο βοήθημα είναι η ανά χείρας μελέτη του Αλέξανδρου Ζώρη.

Από την πρώτη στιγμή θα γίνει κατανοητό στον αναγνώστη ότι το βιβλίο δεν είναι απλός κατάλογος βιβλίων η μια στείρα απαρίθμηση δυσεύρετων πηγών. Ο Ζώρης έχει κατανοήσει τα βασικά ιστορικά ζητούμενα των δύο περιόδων, έχει διαβάσει σε βάθος όλο αυτό το πλήθος βιβλίων και μελετών και έχει καταφέρει να μας παρουσιάσει ένα σφιχτοδεμένο σύνολο πηγών με διεισδυτική παρουσίαση του περιεχομένου τους. Το ενδιαφέρον με έναν βιβλιογραφικό οδηγό είναι ότι σου επιτρέπει να δεις το σύνολο της παραγωγής και να καταλήξεις σε χρήσιμα συμπεράσματα και γενικές παρατηρήσεις όχι μόνο για τις πτυχές που αναλύονται αλλά και για τις σκοπιμότητες κάτω από τις οποίες γράφτηκαν τα βιβλία αυτά.

Ο άμεσος επηρεασμός της βιβλιογραφικής παραγωγής για τον Εθνικό Διχασμό της περιόδου 1914-1918 ήταν αποφασιστικός για όλα τα βιβλία που είδαν το φως της δημοσιότητας την περίοδο του Μεσοπολέμου. Και αυτό γιατί στην συγκεκριμένη περίοδο στην Ελλάδα η πολιτική ζωή της Χώρας ταλανιζόταν από την παρελθοντολογία που τελικά παρήγαγε ένα δεύτερο Διχασμό. Ο Τύπος στις στήλες του φιλοξενούσε ακόμη και πρωτοσέλιδα άρθρα με ιστορικό περιεχόμενο για τα δραματικά γεγονότα της περιόδου 1914-1922, ενώ ο πολιτικός λόγος των δύο παρατάξεων ομοίως ανακύκλωνε τον διχασμό του παρελθόντος με πρόσθετο λόγω διχασμού την κατάργηση της Βασιλείας του 1924. Έτσι, όσα βιβλία είδαν το φως της δημοσιότητας εκείνη την περίοδο είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά και προβλήματα με τα βιβλία που βγήκαν την πρώτη δεκαετία μετά τη μεταπολίτευση του 1974.

Τρανό παράδειγμα το κλασσικό δίτομο πόνημα του Βεντήρη που μνημονεύεται στον κατάλογο « "Η Ελλάς του 1910-1920". Η αξία του βιβλίου ασχέτως της ξεκάθαρης πολιτικής του τοποθέτησης δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, ούτε καν η λογοτεχνική και επιστημονική του αξία. Θα έλεγα ότι είναι ένα έργο τέχνης από μόνο του. Ο Βεντήρης ξεκίνησε τη συγγραφή το 1927 όταν βρισκόταν στην Ελβετία για λόγους υγείας, σε συνεργασία με τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο του οποίου ήταν έμπιστος φίλος και χρηματοδότηση από την βαθύπλουτη σύζυγό του Βενιζέλου, Έλενα Σκυλίτση. Κάθε κεφάλαιο που ολοκλήρωνε, ο Βεντήρης το υπέβαλλε στην Σκυλίτση για έλεγχο, όμως επειδή αυτή δεν έμεινε ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα, άδηλο για πιο λόγο, διέκοψε τη χρηματοδότηση του έργου. Το έργο τελικά χρηματοδοτήθηκε από τον εκδότη του Ελεύθερου Βήματος και οπαδό των Φιλελευθέρων Δημήτριο Λαμπράκη εκδόθηκε το 1931 και έλαβε την αρμόζουσα θέση στη σχετική βιβλιογραφία. Μετά την διαδρομή αυτή, μπορεί κανείς σοβαρά να υποστηρίξει την αντικειμενικότητά του;

Αρετή της ανά χείρας μελέτης είναι η αμεροληψία του συγγραφέα. Παρά το γεγονός ότι διαισθάνεται κανείς τις θέσεις και τις απόψεις του, ο ίδιος ανατέμνει το θέμα του με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα και κυρίως προσπαθεί υποδόρια να κάνει έναν βασικό διαχωρισμό που φαίνεται ότι πολλοί από εμάς τους ιστορικούς τον έχουμε ξεχάσει: άλλο η πολιτική, άλλο η ιστορία. Εύστοχα στην ανάλυσή του ο Ζώρης εντοπίζει το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των βιβλίων που βιβλιογραφεί στερούνται αντικειμενικότητας και είναι περισσότερο κομματικές ιδεολογικές αναλύσεις παρά ιστορικές, καθώς οι συγγραφείς τους είχαν εμπλακεί προσωπικά, πολλές φορές ως πρωταγωνιστές, στα ζητήματα που αναλύουν.

Για την περίοδο της 21ης Απριλίου από την ανάλυση του Ζώρη εύκολα φτάνει κανείς στο συμπέρασμα ότι όσο μικρότερη χρονική απόσταση υπάρχει μεταξύ της μεταπολίτευσης και της έκδοσης της κάθε μελέτης τόσο χαμηλότερη και η προσφορά της στην αναζήτηση της αλήθειας. Και αυτό δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση, καθώς τα πολιτικά πάθη δεν έχουν καταλαγιάσει και αυτό δεν ευνοεί τις ψύχραιμες αποτιμήσεις της περιόδου. Για αυτές θα χρειαστούμε δεκαετίες ακόμη, όταν θα υπάρξει μεγάλη χρονική απόσταση και θα βρεθούν επιστήμονες να συνδυάσουν όλο τον όγκο της βιβλιογραφικής παραγωγής σε ένα νέο συνθετικό έργο που θα προσεγγίσει την αλήθεια πιο αντικειμενικά.

Πάντως για τον Εθνικό Διχασμό ήδη έχει γίνει μια αρκετά ελπιδοφόρα αρχή από τον κ. Σωτήρη Ριζά, καθώς η αλλαγή του πολιτικού τοπίου με την οριστική κατάργηση της Βασιλείας το 1974 και η χρονική απόσταση βοηθούν για ψύχραιμες και αντικειμενικές προσεγγίσεις σε ενεστώτα χρόνο. Έχω την εντύπωση ότι στο εγγύς μέλλον θα έρθουν στη δημοσιότητα μελέτες που θα αποκαταστήσουν τον αντιβενιζελισμό στις σωστές του διαστάσεις και οι ερμηνείες για την περίοδο θα αποκαταστήσουν μια στοιχειώδη ισορροπία μεταξύ των δύο παρατάξεων αποδίδοντας τα του Καίσαρος τω Καίσαρι.  

Προφανώς κανείς βιβλιογραφικός οδηγός δεν είναι πλήρης με την έννοια να περιλαμβάνει οτιδήποτε έχει δημοσιευτεί και ούτε θα μπορούσε να είναι πλήρης, ούτε χρειάζεται και να είναι. Αυτή είναι και η δουλειά του σωστού ιστορικού επιστήμονα: από το σύνολο του υλικού του, να κάνει τη σωστή επιλογή και να παρουσιάσει το τμήμα που θα ενημερώσει πλήρως τον αναγνώστη χωρίς να πλατειάσει και χωρίς να κουράσει με το περιττό. Και αυτό τον βασικό στόχο του κάθε ερευνητή υπηρετεί ο Ζώρης με την παρούσα μελέτη.

Συμπερασματικά η μελέτη είναι ένα χρήσιμο βοήθημα για όλους όσοι ασχολούμαστε με την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας για τις δύο αυτές ιστορικές περιόδους. Το βάθος και η ποιότητα της μελέτης αποτελεί μια σαφής ένδειξη του ταλέντου του Ζώρη και ελπίζω να αποτελεί τον προάγγελο για μια πλήρη εργασία του με καθαρά ιστοριογραφικό περιεχόμενο για τις περιόδους αυτές.

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο από εδώ: 

https://www.politeianet.gr/books/9789605226534-zoris-n-alexandros-pelasgos-ethnikos-dichasmos-1915-21i-apriliou-1967-333762