Bertrand Bouvier – Matteo Camagnolo – Νίκος Νικολούδης - Ειρήνη Σαρίογλου, Η άγνωστη συνεισφορά του Κωνσταντίνου Πολυχρονιάδη στην προβολή της Ελληνικής Επανάστασης, Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ)

γράφει ο Μιχαήλ Γαβριήλ Δημητριάδης

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1821 η τύχη της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ακόμη αβέβαιη. Το κίνημα του Αλεξάνδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία έπνεε τα λοίσθια, ενώ η Επανάσταση στη Ρούμελη και τον Μοριά δεν είχε ακόμη να επιδείξει κάποια σημαντική επιτυχία που θα έπειθε για τις προοπτικές της επικράτησής της (η κατάληψη της Τριπολιτσάς θα συνέβαινε τον Σεπτέμβριο). Υπ’ αυτές τις συνθήκες, και με βάση τις περιορισμένες πληροφορίες (ενίοτε μάλιστα αμφιλεγόμενης  αξιοπιστίας) που έφταναν μέχρι τη Δυτική Ευρώπη, ο διεθνής Τύπος αντιμετώπιζε με καχυποψία τη Φιλική Εταιρεία και τους Έλληνες επαναστάτες. Η γενικότερη αντίληψη ήταν πως επρόκειτο για εκφραστές μιας ακόμη ριζοσπαστικής ιδεολογίας από αυτές που απέβλεπαν στην ανατροπή των συντηρητικών καθεστώτων τα οποία είχαν επιβληθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο μετά τον τερματισμό των Ναπολεόντειων Πολέμων και την επικράτηση των αντιδραστικών πεποιθήσεων της Ιεράς Συμμαχίας. Προς το τέλος όμως εκείνου του καλοκαιριού οι αρνητικές εντυπώσεις άρχισαν να αλλάζουν, και ο διεθνής Τύπος να υιοθετεί κάποιες από τις θέσεις των Ελλήνων επαναστατών. Τι είχε συμβεί;

Η αναγγελία της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης είχε κινητοποιήσει τους κύκλους της ελληνικής διασποράς στη Δυτική Ευρώπη, οι οποίοι είχαν παρακολουθήσει από κοντά τις συνταρακτικές ιδεολογικές ζυμώσεις που είχε προκαλέσει η Γαλλική Επανάσταση και η διακυβέρνηση του Ναπολέοντα. Από τις εξελίξεις αυτές είχε επηρεαστεί ο Αδαμάντιος Κοραής (μόνιμος κάτοικος του Παρισιού από το 1788) και ο κύκλος των Ελλήνων υποστηρικτών του στη Γαλλία. Με προτροπή του Κοραή μια ομάδα ομοϊδεατών του ανέλαβε να προβάλει τα δίκαια του ελληνικού Αγώνα στη γαλλόφωνη Ευρώπη με κατάλληλα δημοσιεύματα, στη συγγραφή των οποίων συνέβαλε σημαντικά ένα όχι πολύ γνωστό μέλος της, ο Ηπειρώτης δάσκαλος (από το Σκαμνέλι του Ζαγορίου) Κωνσταντίνος Πολυχρονιάδης ή Πολυχρόνης. Προϊόντα της συγγραφικής πένας του Πολυχρονιάδη (ο οποίος είχε και έντονα δημοσιογραφικά ενδιαφέροντα) υπήρξαν δύο προπαγανδιστικά κείμενα ανόμοιας έκτασης, με αντίστοιχους τίτλους «Στοχασμοί για τον σημερινό πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων από έναν Έλληνα» (το μεγαλύτερο) και «Παρατηρήσεις για την παρούσα κατάσταση της Τουρκίας» (το μικρότερο). Σε αυτά ο Πολυχρονιάδης αντέκρουε την αντίληψη περί «ανατρεπτικού» χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης και διατυμπάνιζε το συμφέρον των ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα της Αγγλίας και της Γαλλίας) από την εγκαθίδρυση ενός ελληνικού κράτους με αμιγώς ευρωπαϊκό προσανατολισμό που θα εξυπηρετούσε τις εμπορικές και οικονομικές ανάγκες των Δυτικοευρωπαίων πολύ καλύτερα από ότι η ουσιαστικά εχθρική προς αυτούς Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία είχε καταστεί ντε φάκτο υποχείριο των Ρώσων.

Κατά μία ευτυχή σύμπτωση, η κυκλοφορία των δύο γαλλόφωνων εντύπων του

Πολυχρονιάδη συνέπεσε με τη σύντομη παρουσία στο Παρίσι του Πέτρου Ηπίτη, μέλους της Φιλικής Εταιρείας και δραστήριου προπαγανδιστή των στόχων της στη Δυτική Ευρώπη στις αρχές της Επανάστασης. Ο Ηπίτης μετέφερε τα δύο δημοσιεύματα στο Λονδίνο, όπου η εκεί ελληνική παροικία ανέλαβε με εντατικούς ρυθμούς τη μετάφραση στα αγγλικά του συντομότερου από τα δύο και την κυκλοφορία του τον Ιούλιο του 1821. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τον ιδεολογικό καταλύτη της αρχικής μεταστροφής του βρετανικού Τύπου υπέρ των ελληνικών θέσεων ήδη από τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1821, πριν ακόμη από την Άλωση της Τριπολιτσάς. Παράλληλα, έδωσε το έναυσμα στην πολιτική μειονότητα των φιλελεύθερων ιδεολόγων στη Βρετανία να δραστηριοποιηθεί έμπρακτα προς όφελος της Επανάστασης.

Ενδεχομένως το πιο ενδιαφέρον (αν και λιγότερο προβεβλημένο) στοιχείο αυτής της προπαγανδιστικής διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1821, ήταν πως ο Πολυχρονιάδης (που διατηρούσε επαφές, πέρα από τον Κοραή, με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και με τον συντηρητικό μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο) δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τη Φιλική Εταιρεία, της οποίας πάντως ήταν μέλος ο αδελφός του. Σύμφωνα μάλιστα με τα λεγόμενά του, δεν είχε δώσει καν την άδειά του να κυκλοφορήσει το έργο του στα αγγλικά! Το γεγονός αυτό πάντως δεν επηρέασε ούτε στο ελάχιστο την επιτυχία της προσπάθειάς του. Δυστυχώς όμως ο ίδιος δεν έζησε για να δει την ευτυχή κατάληξη της Ελληνικής Επανάστασης, καθώς τον Ιούλιο του 1826 πέθανε από κάποια επιδημία στο Ναύπλιο, όπου είχε καταφύγει δύο χρόνια νωρίτερα.

Την ξεχασμένη προπαγανδιστική προσπάθεια του Πολυχρονιάδη, ως εκπροσώπου του προεπαναστατικού ελληνισμού της διασποράς στη Δυτική Ευρώπη, προβάλλει κατά τον καλύτερο τρόπο το έργο των Ελβετών ελληνιστών Μπερτράν Μπουβιέ και Ματέο Καμπανιόλο, του δραστήριου ιστορικού Νίκου Νικολούδη και της ιστορικού Ειρήνης Σαρίογλου, Γενικής Γραμματέως του ΙΔΙΣΜΕ (φορέα στον οποίο οφείλεται η δημοσίευση του έργου, χάρη σε μια γενναιόδωρη χορηγία του ΚΙΚΠΕ). Η έκδοση του έργου έγινε σε τρεις γλώσσες (γαλλικά, ελληνικά και τουρκικά) συμπεριλαμβάνοντας και δύο πρωτότυπα αγγλικά κείμενα της περιόδου 1821-30 που διαφωτίζουν περαιτέρω άγνωστες σελίδες του ελληνικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Πρόκειται για μια πρωτότυπη συμβολή στη σύγχρονη βιβλιογραφία για την Ελληνική Επανάσταση η οποία ταυτόχρονα καθιστά διαθέσιμες τις αντίστοιχες πληροφορίες στο διεθνές αναγνωστικό κοινό. Θα ήταν ευχής έργο αυτή η προσπάθεια να βρει ανάλογους μιμητές και στο μέλλον.