Σκιά και Χρόνος, του Μιχάλη Μελετίου (βιβλιοκρισία)

 

γράφει ο Γιάννης Δασκαρόλης

Το δοκίμιο «Σκιά και Χρόνος - σπουδή στην τραγικότητα» αποτελεί ουσιαστικά μια σύνθετη σπουδή του γνωστού ποιητή και συγγραφέα Μιχάλη Μελετίου στην τραγική διάσταση της ανθρώπινης υπόστασης. Ευαίσθητος στοχαστής, με πλούσιες γνώσεις σε διαφορετικά πεδία, ο Μελετίου διασταυρώνει τις οντολογικές του ανησυχίες με μια οξυδερκή καταγραφή της καθημερινότητας. 

Στο πρώτο κομμάτι του δοκιμίου, ο στοχαστής προσπαθεί να εντοπίσει την διάσταση του τραγικού στην ποίηση ως εκφραστικό εργαλείο της και να τοποθετήσει την σύγχρονη ανθρώπινη εμπειρία στις τρεις διαστάσεις: Γνώση – Χρόνος και Ιδεολογία. Η πρώτη του διαπίστωση, όντως βαρυσήμαντη αλλά και πόσο αληθινή, είναι ότι ο άνθρωπος πλέον λειτουργεί με ανακλαστικό τρόπο και έχει ξεχάσει πώς να υπάρχει οντολογικά. Έχει εξορίσει την αυτογνωσία και λειτουργεί περισσότερο ως βιολογική υπόσταση και όχι ως ψυχική. 

Ακολούθως εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους υποδουλώνεται ο άνθρωπος και αναιρείται η ανθρώπινη υπόστασή του: η εικόνα ως κατακλυσμός ερεθισμάτων με συγκεκριμένη ιδεολογική (ατομικιστική και ηδονιστική κατά κύριο λόγο) στόχευση από τους δημιουργούς του,  η Παιδεία που δεν προάγει την κριτική σκέψη, ο εξορθολογισμός της Ορθόδοξης Θρησκείας που από εμπειρία και μέθεξη μεταβλήθηκε σε εκλογικευμένη και στείρα υλιστική εκκοσμίκευση.

Ακολουθεί ένα μάλλον αυτόνομο μικρό δοκίμιο για την ιστορική διαδρομή του ελληνισμού, ως απαραίτητη πυξίδα εθνικής αυτογνωσίας me εύστοχες αναφορές στο ’21 και στο Κυπριακό ζήτημα. Αντιλαμβάνεται την εθνική αυτογνωσία και την ιστορική συνείδηση ως θεμέλιο λίθο της προσωπικότητας του ατόμου και κατεξοχήν του Έλληνα.

Το δεύτερο μέρος ξεκινάει με το κορυφαίο, κατά την γνώμη μου, τμήμα του δοκιμίου, την ανάλυση του Μελετίου για τον τραγικό λόγο. Προφανώς δεν είναι ο πρώτος που το κάνει, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η ανάλυσή του δεν έχει αξία, αφού ο αναγνώστης νιώθει διαβάζοντας ότι ο συγγραφέας εκτός ότι το έχει βιώσει ως πνευματική εμπειρία, το κατέχει και μας το αναπαριστά λεκτικά με επιδεξιότητα, με προσωπικές αποφάνσεις που πάντως απαιτούν αναγνωστική αυτοσυγκέντρωση για να τις νιώσεις – όχι για να τις καταλάβεις. Η τραγικότητα δεν βασίζεται στη λογική αλλά νοείται. Ο Μελετίου μας δίνει έναν λεπτομερή χάρτη για να πλοηγηθείς ανάμεσα στις έννοιες, αλλά για την μέθεξη με τον τραγικό λόγο είναι μεγάλες οι απαιτήσεις από τον αναγνώστη, που καλείται να μην είναι ένας κλασσικός παθητικός δέκτης, αλλά κοινωνός και συμμέτοχος των προβληματισμών του Μελετίου. Με άλλα λόγια, αν δεν πονέσεις διανοητικά, τον χάνεις τον συλλογισμό του.

Σταχυολογώ έναν βαρύτιμο συλλογισμό του για την φύση του τραγικού για να γίνει αντιληπτό το βάθος του συλλογισμού του:

Η τραγωδία επιχειρεί να ταυτίσει τους θεατές μέσω του φόβου και του ελέους, με τις αρχετυπικές μορφές που αποτελούν αξιόπιστους φορείς της Αλήθειας της συλλογικής εμπειρίας ενός ολόκληρου λαού. Αυτοί οι παράγοντες είναι: α) το στοιχείο του Παραλόγου η ανεξήγητου, β) ο Λόγος, γ) η γνώση….

Ο Μελετίου αντιλαμβάνεται (ορθά) την τραγικότητα ως ένα λόγο και μια εμπειρία που αφορά όλες τις ανθρώπινες εποχές και κατεξοχήν το σήμερα μέσα στο ορυμαγδό πληροφοριών και εμπειριών που βιώνουμε ως άτομα. Η ζωή μας κατάντησε πολύπλοκη, αλλά επί της ουσίας ο μεγαλύτερος όγκος πληροφοριών και επικαιρότητας ου μας διοχετεύουν τα ΜΜΕ και τα social media είναι πρακτικά άχρηστος. Η α(παιδεία) δημιουργεί ανερμάτιστα άτομα που αδυνατούν να συλλάβουν τον εαυτό τους σε σχέση με οτιδήποτε (Θεό, οικογένεια, κοινωνία, έθνος, ύπαρξη κτλ.). Ο τραγικός λόγος ακριβώς αυτό είχε ως αποστολή: να περάσει τη συνείδηση από την άγνοια προς τη γνώση μέσω άλογων καταστάσεων πάθους και συναισθημάτων.  

Στο τελευταίο κομμάτι του βιβλίου ο Μελετίου μας δίνει την θέασή του σε κομμάτια της Αρχαίας ελληνικής γραμματείας τα οποία δένει το έλλογο με το άλογο, ένα βασικό στοιχείο προβληματισμού της Αρχαίας σκέψης.

Ως αναγνώστης οφείλω να επισημάνω δυο αδυναμίες που με ξένισαν. Η πρώτη είναι μια αναφορά σε μια πολιτική εκδήλωση στην πρεσβεία της Κύπρου στην Αθήνα με ομιλητή τουρκοκύπριο καθηγητή πολιτικής ιστορίας. Ο Μελετίου προσπαθεί να το δέσει επιδέξια με την υπόλοιπη ύλη του δοκιμίου, αλλά αποτυγχάνει πανηγυρικά γιατί τον αναγνώστη από τα υψιπετή και τα μεγάλα τον ρίχνει με βία στα χαμηλά. Υπό αυτό το πρίσμα, ακόμη και όλο το μικρό χαριτωμένο κεφάλαιο της εθνικοϊστορικής αυτογνωσίας κατά την γνώμη μου, περνάει οριακά τον πήχη και θα εξηγήσω γιατί. Όταν ο Μελετίου διαπραγματεύεται την υπόσταση της ύπαρξης και αναλύει αξίες που αφορούν την ανθρωπότητα σε όλες τις εκφάνσεις της, η ελληνική εξειδίκευση κάπως περισσεύει, ακόμη και αν απευθύνεται αποκλειστικά σε Έλληνες.  

Η δεύτερη είναι ότι τελειώνοντας το δοκίμιο αποκομίζεις την εντύπωση ότι αυτό τελειώνει απότομα. Δύο θα ήταν οι λύσεις: είτε μια συγκεφαλαιωτική πυκνή κατακλείδα, μια τελευταία βαριά απόφανση του Μελετίου, ένα μεγάλο συλλογισμό συμπύκνωσης για να μας αφήσει ανέστιους, η μια λύση, έναν από μηχανής Θεό να μας σώσει από τα πέλαγα που μας έριξε το βιβλίο. Χρειαζόταν δηλαδή στο τέλος μια κορύφωση που για τον αναγνώστη ήταν αναμενόμενη μετά από όσα προηγήθηκαν, αλλά τελικά δεν ήρθε. Ο Μελετίου ως ο κορυφαίος του χορού αποσύρθηκε στο παρασκήνιο χωρίς να ολοκληρώσει και μας άφησε στις κερκίδες να κοιτάμε το πρόγραμμα της παράστασης αν έχει και συνέχεια.

Συμπερασματικά το έργο του Μελετίου είναι αναμφίβολα ένα δύσκολα προσπελάσιμο διανοητικό έργο ειδικά στο πρώτο κομμάτι του. Ξεπερνώντας τους κοινωνικούς προβληματισμούς του που όσο εύστοχοι και αν είναι ίσως μοιάζουν «εύκολοι», δεν μπορώ να μην σταθώ στο κομμάτι που αφορά την τραγωδία, που κατά την γνώμη μου, ήταν μια υψηλού επιπέδου διανοητική απόλαυση, μια εμπειρία στοχασμού και δεν μπορώ παρά να είμαι ευγνώμων για αυτήν.

Μπορείτε να αγοράσετε το βιβλίο εδώ:https://stigkabooks.gr/skia-kai-chronos

Σχόλια

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας