Marc Ferro, Τα ταμπού της Ιστορίας, Εκδόσεις Μεταίχμιο


γράφει ο Νίκος Νικολούδηςδιδάκτωρ Ιστορίας πανεπιστημίου Λονδίνου

Οι περισσότεροι αναγνώστες που θα δουν για πρώτη φορά αυτό το βιβλίο φυσιολογικά θα αναρωτηθούν τι εννοεί ο συγγραφέας. Ο όρος ταμπού σηματοδοτεί κάτι που είναι ηθικά απαγορευμένο, συνεπώς πώς θα μπορούσε να συνδέεται με καταγεγραμμένα συμβάντα του παρελθόντος; Για να λυθεί αυτή η απορία θα πρέπει να προηγουμένως να εξηγήσουμε ποιος είναι ο συγγραφέας.

Ο Μαρκ Φερό είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Γάλλους ιστορικούς. Η σταδιοδρομία του άρχισε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τυπικά δεν έχει τερματιστεί ακόμη, αφού παραμένει εν ζωή όντας σχεδόν αιωνόβιος (γεννήθηκε το 1924 και σήμερα είναι 96 ετών). Ο Φερό θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ιστορικής σχολής των Annales η οποία γεννήθηκε στη Γαλλία περί τα τέλη της τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα και συνδύασε τις μεθόδους της κλασικής ιστοριογραφίας (που δίνει έμφαση στα γεγονότα και τις βιογραφίες, ιδιαίτερα μάλιστα των «επωνύμων») με στατιστικά και δημογραφικά στοιχεία, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο προκύπτει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των κοινωνιών του παρελθόντος. Η σχολή αυτή έχει γνωρίσει ιδιαίτερη διάδοση και στη χώρα μας από τη Μεταπολίτευση και εξής, έχοντας μάλιστα καταστεί το κυρίαρχο ερμηνευτικό μοντέλο για τους περισσότερους νεώτερους Έλληνες ιστορικούς.

 Δυστυχώς όμως σταδιακά έχει οδηγηθεί σε μια ιδεολογική τυποποίηση αδυνατώντας να υπερβεί τα ερμηνευτικά πλαίσια των Γάλλων πρωτοπόρων της, κάτι που, αντίθετα, κατορθώνει ο Φερό με το ευφυές έργο του για τα ταμπού της Ιστορίας. Σε αυτό πρωτοπορεί ανατρέποντας με πειστικά επιχειρήματα ιστορικά στερεότυπα που καλύπτουν γεγονότα πολλών αιώνων, χάρη στην καλή γνώση του για σύνθετες ιστορικές περιόδους, όπως η Ρωσική Επανάσταση και το σοβιετικό καθεστώς, κοινωνικά κινήματα, η αποικιοκρατία και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Σύμφωνα με τη γνωστή συγγραφέα Σώτη Τριανταφύλλου, η οποία προλογίζει το έργο εμπλουτίζοντάς το με ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις, «στα Ταμπού της Ιστορίας ο Marc Ferro βρίσκεται στο στοιχείο του: στην αφήγηση της Ιστορίας του κόσμου μέσα από ανθρώπινες λεπτομέρειες, ανέκδοτα, από μια μορφή κουτσομπολιού. Ο Ferro δεν είναι μόνο ιστορικός, είναι ένας μεγάλος παραμυθάς – και γι’ αυτό ασχολήθηκε με την παιδαγωγική της Ιστορίας, με την “αφήγηση της ιστορικής αφήγησης”, την ιστορία της Ιστορίας» (σελ. 10). Η θεματολογία του έργου συνδέεται αναπόφευκτα όχι μόνο με την ίδια την ιστορική εξειδίκευση του συγγραφέα αλλά και με το παρελθόν της οικογένειάς του. Το γεγονός π.χ. ότι η μητέρα του υπήρξε Γαλλοεβραία ουκρανικής καταγωγής που θανατώθηκε στο Ολοκαύτωμα εξηγεί γιατί ορισμένα από τα ταμπού που καταρρίπτονται σε αυτό δεν αφορούν μόνο τη Γαλλία και τους δύο παγκοσμίους πολέμους αλλά και τη Ρωσία ή τους Εβραίους της διασποράς.

Η πρωτοτυπία του Φερό καταδεικνύεται καλύτερα μέσω της παράθεσης ορισμένων χαρακτηριστικών ιστορικών στερεοτύπων («ταμπού») τα οποία καταρρίπτει. Ένα από τα πρώτα που συναντά ο αναγνώστης του έργου αφορά την εξιδανίκευση της Ιωάννας της Λωρραίνης, εθνικής ηρωίδας της Γαλλίας και αγίας της Καθολικής Εκκλησίας. Το 1980 ο Φερό διατύπωσε σε μια τηλεοπτική εκπομπή έναν υπαινιγμό για τη σεξουαλικότητα της Ιωάννας. Ο υπαινιγμός αυτός είναι βάσιμος, εάν ληφθεί υπόψη η ανδροπρεπής εμφάνιση και συμπεριφορά της όπως περιγράφονται στις ιστορικές πηγές, αλλά οι συνομιλητές του στην εκπομπή (ένας από τους οποίους ήταν ο αρχιεπίσκοπος της Ρουέν) απαξίωσαν να τον σχολιάσουν, προφανώς θεωρώντας το θέμα «ταμπού». Ένα άλλο «ταμπού» που αναλύεται και καταρρίπτεται στο πρώτο κεφάλαιο του έργου (με τίτλο «Η προέλευση των ταμπού») αφορά την υποτιθέμενη επιθυμία για πλήρη ένταξη στην πλουραλιστική γαλλική κοινωνία πληθυσμιακών ομάδων που διαβίωναν στην περιφέρειά της, όπως οι πληθυσμοί της Αλσατίας και της Λωρραίνης που τελούσαν υπό γερμανική κατοχή την περίοδο 1870-1918 (όπως και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). 

Ο Φερό καταρρίπτει αυτό το στερεότυπο παρουσιάζοντας περιπτώσεις που δικαιολογούν την έμπρακτη αμφισβήτησή του. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το δεύτερο κεφάλαιο («Παγκόσμιοι Πόλεμοι») στο πλαίσιο του οποίου ο Φερό «ξαναγράφει» τη γαλλική ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το παρακάτω σχόλιό του: «Μια πρώτη αποσιώπηση-ταμπού έγκειται στην απόκρυψη του γεγονότος ότι σε διάστημα έξι εβδομάδων, από τον Μάιο έως τον Ιούνιο του 1940, ο γαλλικός στρατός θρήνησε 100.000 θύματα, δηλαδή πολεμιστές που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν στο μέτωπο. Πρόκειται για σημαντικότατο αριθμό. Ωστόσο ουδέποτε μνημονεύθηκε, ενώ αντίθετα όλοι αναφέρονται στους πεσόντες στον πόλεμο του ’14, που ήταν σαφώς λιγότεροι από 100.000 το 1914» (σελ. 57).

Στο τρίτο κεφάλαιο («Ο δεύτερος θάνατος του Νικολάου Β΄») ο συγγραφέας επισημαίνει μέσω ανεπαρκώς προβεβλημένων εγγράφων τις αντιφάσεις και τα σκοτεινά σημεία που συγκαλύπτουν τις περιπτώσεις της δολοφονίας της τσαρικής οικογένειας στο Εκατερίνενμπουργκ, καθώς και της ενδεχόμενης διάσωσης της πριγκίπισσας Αναστασίας (την οποία ο Φερό δεν θεωρεί εντελώς απίθανη, εάν όχι της ίδιας, τουλάχιστον κάποιας αδελφής της).

Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται ένα πραγματικά «καυτό» θέμα, αυτό της προέλευσης των σύγχρονων Εβραίων («Οι Εβραίοι είναι όλοι τους Σημίτες;»). Εδώ ο Φερό αποδεικνύει ότι οι σύγχρονοι Εβραίοι δεν προέρχονται από τη διασπορά των αρχαίων προγόνων τους, όπως ισχυρίζεται ο κυρίαρχος εθνικός μύθος του Ισραήλ, αλλά από αλλοεθνείς πληθυσμούς που ασπάστηκαν τον ιουδαϊσμό κατά τη Ρωμαιοκρατία ή τον Μεσαίωνα ως τρόπο διάσωσης της εθνικής τους ταυτότητας που κινδύνευε να εξαλειφθεί λόγω της ένταξής τους σε πολιτιστικά περιβάλλοντα με ισχυρή ακτινοβολία. Ως τέτοιες περιπτώσεις αναφέρει τους Χάζαρους Τούρκους και τους Βέρβερους της Βόρειας Αφρικής.

Το τελευταίο κεφάλαιο έχει κάπως πιο ειδικό χαρακτήρα και σχολιάζει τις ιστορικές τοποθετήσεις του γνωστού Γερμανού σκηνοθέτη Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ («Rainer Werner Fassbinder : Το ένστικτο του ταμπού»).

Κλείνοντας τον σχολιασμό αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου είναι σκόπιμο να αναφέρουμε πως ο Φερό δεν παραβλέπει τη σημασία της ειρωνείας στην Ιστορία. Αντίθετα την προβάλλει με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο, όπως στο επόμενο παράθεμα (στη σελ. 49): «Στους 264 σημαντικότερους μπολσεβίκους [της Οκτωβριανής Επανάστασης] καταγράφτηκαν, μεταξύ 1920 και 1924, 119 αλλογενείς από τους οποίους σχεδόν το ένα έκτο προερχόταν από το γκέτο. Ωστόσο, ούτε ο Ζηνόβιεφ, ούτε ο Ράντεκ, ούτε ο Καμένεφ, ούτε ο μενσεβίκος Μαρτώφ λογίζονται ως Εβραίοι. Όσο για τον Τρότσκι, ο Κερένσκι, του οποίου η μητέρα ήταν Εβραία, μου διηγούνταν, γελώντας, ότι, όταν δραπέτευσε από το Χειμερινό Ανάκτορο, τον Οκτώβριο του 1917, είχαν γράψει στην πρόσοψη του Ανακτόρου με πύρινα γράμματα: “Κάτω ο εβραίος Κερένσκι, ζήτω ο Τρότσκι”».

Σχόλια

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας