Στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων και στα ιστορικά κατάστιχα, η Μεγάλη Πέμπτη του έτους 2020 θα καταγραφεί ως μία ιστορική ημέρα, μοναδική στη μακραίωνη Ελληνική Ιστορία: Για πρώτη φορά στην ιστορία τής Ορθοδοξίας, σε συμβολικό και λειτουργικό πλαίσιο της θείας λειτουργίας των Αγίων Παθών, ο Εσταυρωμένος εγκατελείφθη ΜΟΝΟΣ επί του Τιμίου Σταυρού από όλο το χριστεπώνυμο πλήρωμα. Και μάλιστα καταναγκαστικώς, πανδήμως και ανεξαιρέτως.
Μόνος στον Γολγοθά
Πριν από σχεδόν 2000 χρόνια, σύμφωνα με την ευαγγελική αποτύπωση των Αγίων Παθών από τους τρείς Ευαγγελιστές Ματθαίο, Μάρκο και Λουκά, ο Εσταυρωμένος υπερυψούτο επί του Τιμίου Σταυρού στον Γολγοθά απολύτως ΜΟΝΟΣ, εγκαταλελειμμένος ακόμη και από τους μαθητές του (μετέπειτα Aποστόλους), ενώ λίγες γνωστές του γυναίκες είχαν το θάρρος να παρακολουθούν, αλλά μόνον «ἀπὸ μακρόθεν», το επί του Τιμίου Σταυρού ψυχορράγημα του Θεανθρώπου:
«Ἦσαν δὲ ἐκεῖ γυναῖκες πολλαὶ ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, αἵτινες ἠκολούθησαν τῷ ᾽Ιησοῦ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας διακονοῦσαι, ἐν αἷς ἦν Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ ᾽Ιακώβου καὶ ᾽Ιωσὴφ μήτηρ καὶ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου.» (Ματθαῖος 27.55-56)
«῏Ησαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι͵ ἐν αἷς καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου τοῦ μικροῦ καὶ Ἰωσῆτος μήτηρ καὶ Σαλώμη͵ αἳ ὅτε ἦν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ ἠκολούθουν αὐτῷ καὶ διηκόνουν αὐτῷ͵ καὶ ἄλλαι πολλαὶ αἱ συναναβᾶσαι αὐτῷ εἰς Ἱεροσόλυμα.» (Μάρκος 15.40-41)
«καὶ πάντες οἱ συμπαραγενόμενοι ὄχλοι ἐπὶ τὴν θεωρίαν ταύτην, θεωρήσαντες τὰ γενόμενα, τύπτοντες τὰ στήθη ὑπέστρεφον. εἱστήκεισαν δὲ πάντες οἱ γνωστοὶ αὐτῷ ἀπὸ μακρόθεν, καὶ γυναῖκες αἱ συνακολουθοῦσαι αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας, ὁρῶσαι ταῦτα.» (Λουκᾶς 23.48-49)
Κάπως διαφορετική (αλλά εν πολλοίς παρόμοια) εκδοχή των επί του Γολγοθά τεκταιθέντων μας δίνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: Ο Εσταυρωμένος είχε εγκαταλειφθή από τα πλήθη, από τους οπαδούς του, και σχεδόν από όλους τους μαθητές του πλην ενός, του Ιωάννου. Μαζί με τον Ιωάννη, είχαν παραμείνει «παρὰ τῷ σταυρῷ» μόνον τρεις γυναίκες, ήτοι η Υπεραγία Θεοτόκος, η Μαρία η Μαγδαληνή και η Μαρία του Κλωπά:
«εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ͵ Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή. Ἰησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα͵ λέγει τῇ μητρί͵ Γύναι͵ ἴδε ὁ υἱός σου. εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ͵ Ἴδε ἡ μήτηρ σου. καὶ ἀπ΄ ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν αὐτὴν ὁ μαθητὴς εἰς τὰ ἴδια.» (Ιωάννης 19.26-27)
Είναι δε αξιοσημείωτο ότι, σε κάθε περίπτωση, παρόντες στον Γολγοθά ήσαν (ένοπλοι) Ρωμαίοι στρατιώτες, δια τον φόβο των οποίων οι οπαδοί και οι μαθητές τού Ιησού παρέμεναν πολύ πέραν του «μακρόθεν». Κάποιοι δε των Ρωμαίων στρατιωτών φρουρούσαν και χλεύαζαν τον Εσταυρωμένο.
Ο Εσταυρωμένος στο Βυζάντιο
Το τελετουργικό και υμνολογικό περιεχόμενο του Τριωδίου της Τεσσαρακοστής δημιουργήθηκε κυρίως από τον Άγιο Κοσμά τον Μελωδό, επίσκοπο Μαϊουμά από το 743 μ.Χ. Μετά την αποκρυστάλλωση της αληθείας τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, από την Z΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας (787 μ.Χ.), η λειτουργική αναπαράσταση των Αγίων Παθών εμπλουτίζετο σταδιακά και εξελίσσετο μέχρι λίγο πριν την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Δηλαδή η θεία λειτουργία των Αγίων Παθών, όπως την βιώνουμε σήμερα, αποτελεί πολύτιμη (ιερωτάτη) παρακαταθήκη τής Ελληνογλώσσου Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο γένος των Ελλήνων και σε όλη την Ανθρωπότητα.
Υπό αυτό το ιστορικό πρίσμα, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Μεγάλης Πέμπτης, είναι ότι σε κάθε ιερό ναό ο Ιησούς δεν εγκαταλείπεται μόνος επί του Τιμίου Σταυρού μετά την λήξη της Θείας Λειτουργίας: Κάθε ναός παραμένει ανοικτός προκειμένου να προσέρχονται οι πιστοί για να προσκυνήσουν τον Εσταυρωμένο και να προσευχηθούν—στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, ειδικά σε Σλαβόφωνες χώρες, υφίσταται μεταξύ άλλων το έθιμο κάθε πιστός να επισκέπτεται πολλαπλές εκκλησίες τής περιοχής του προς τούτο—ενώ παράλληλα οι μυροφόρες προετοιμάζουν και στολίζουν τον Επιτάφιο για την ελεγειακή λειτουργία της Αποκαθήλωσης και της περιφοράς του Επιταφίου την επομένη ημέρα (Μεγάλη Παρασκευή).
Ο Εσταυρωμένος εν δόξει μέχρι το 2019
Δηλαδή επί δώδεκα (12) αιώνες, το Ευαγγελικό σκηνικό της προθανατίου μοναξιάς και επιθανατίου εγκατάλειψης του Θεανθρώπου επί τού Τιμίου Σταυρού ουδέποτε επανελήφθη σε λειτουργικό επίπεδο—ουδέποτε στο Βυζάντο, ούτε επί Τουρκοκρατίας, ούτε καν επί Ναζιστικής Κατοχής—είτε εν ειρήνει είτε εν πολέμω: Το χριστεπώνυμο πλήρωμα, οι πιστοί της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ήσαν πάντοτε δίπλα στον Εσταυρωμένο, ωσάν, δι' αυτής τής βιωματικής εκ του σύνεγγυς παρουσίας τους ενώπιον του ψυχορραγούντος Ιησού, οι Χριστιανοί να αίρονται ηθικά υπεράνω εκείνων των όχλων και οπαδών του που στις αρχές της πρώτης χιλιετίες έμφοβοι ή και έντρομοι τον εγκατέλειψαν επιδεικτικά επί του Γολγοθά. Κατ' αυτό τον τρόπο οι πιστοί διεδήλωναν βιωματικώς και αδιαλείπτως κάθε χρόνο, επί 1200 και πλέον χρόνια, την κατίσχυση του καταυγάζοντος μηνύματος του Θεανθρώπου επί του ερεβώδους σκότους τού Γολγοθά: Ο Θεάνθρωπος όχι απλώς δεν ήταν πλέον μόνος του ως Εσταυρωμένος αλλά είχε μυριάδες επί μυριάδων πιστών γύρω και ενώπιόν του κάθε Μεγάλη Πέμπτη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι ουδέποτε ο Εσταυρωμένος παρέμεινε μόνος στις εκκλησιές των μαχομένων Ελλήνων, ούτε στο λιμοκτονούν Μεσολόγγι των «Ελευθέρων Πολιορκημένων» το 1826 (δεδομένου ότι η Έξοδος διενεργήθη μία εβδομάδα πριν την Ανάσταση), ούτε στον Μοριά και τις Δυτικές Σποράδες επί Καποδίστρια, εν όψει της επαπειλουμένης Πανώλους το 1828 (που ξέσπασε σε Ύδρα σχεδόν τρεις εβδομάδες μετά την Ανάσταση).
Μεγάλη Πέμπτη 2020 στην Πεύκη |
Και πάλι Μόνος το 2020.
Το σκηνικό του Γολγοθά—η μοναξιά και εγκατάλειψη του Ιησού επί του Τιμίου Σταυρού—επανελήφθη όμως μετά από δύο χιλιετίες, και μάλιστα επί το «αυθεντικότερο», ήτοι την Μεγάλη Πέμπτη τού έτους 2020, οπότε ΟΛΟΙ οι πιστοί παρέμειναν ευπειθότες «μακρόθεν» ΟΛΩΝ τών ιερών ναών ανά την Ελληνική Επικράτεια, και όχι μόνον, διά τον φόβο των προστίμων τα οποία επαπειλούντο να επιβληθούν από (ένοπλα) όργανα της Τάξεως έξωθεν των εκκλησιών. Κάποιες δε δημοσιογραφικές γραφίδες εχλεύαζαν (και χλευάζουν) την θαυματουργική ιερότητα της ιεράς λειτουργίας τών Αγίων Παθών. Όπως περίπου και τότε, πριν από σχεδόν 2000 χρόνια:
«Οἱ δὲ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ λέγοντες, ῾Ο καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτόν, εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, [καὶ] κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων ἔλεγον, ῎Αλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· βασιλεὺς ᾽Ισραήλ ἐστιν, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ᾽ αὐτόν. πέποιθεν ἐπὶ τὸν θεόν, ῥυσάσθω νῦν εἰ θέλει αὐτόν· εἶπεν γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός. τὸ δ᾽ αὐτὸ καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.» (Ματθαῖος 27.41-45)
Όλα βέβαια αυτά μπορούν να εκληφθούν ως τυχαίες συμπτώσεις, ή σημεία των καιρών, ή φρικώδεις αναχρονισμοί, ή ενδείξεις εκσυγχρονιστικής προόδου, ή οτιδήποτε άλλο, ανάλογα με την πίστη και τις πεποιθήσεις ενός εκάστου. Πάντως, από αισθητική τουλάχιστον άποψη, η υπερσύγχρονη αλλά και απόκοσμη τηλεοπτική εικόνα υψηλής ανάλυσης, σε διάφορες τεχνολογικές της εκφάνσεις (επί οθονών ipads, iphones κ.τ.λ.), των άδειων εδράνων έναντι του Εσταυρωμένου σε εκκλησιές κενές πιστών, δεν μπορεί παρά να προκαλεί αισθήματα εξωπραγματικής αμηχανίας σε πολλούς σκεπτομένους, ή και πραγματικής φρίκης σε εναπομένοντες πιστούς. Όπως και τότε, στην κορύφωση της Ρωμαϊκής «παγκοσμιοποίησης».
Ενδεικτικά, το εξωπραγματικό τής εξουσιαστικής διαχείρισης της πανδημίας του κορονοϊού έγκειται μεταξύ άλλων στο εξής, όπως επεσήμανε η Θεολόγος Μαρία-Ελένη Παπακωνσταντίνου σε σχόλιό της στα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας: Ενώ ρητώς επιτρέπεται σε αστούς να βγάλουν βόλτα το σκυλάκι τους, και επιτρέπεται στο εν λόγω σκυλάκι να σαρώσει κορονοϊόπληκτους δημόσιους χώρους (δρόμους, πεζοδρόμια και πάρκα), εν τούτοις δεν προβλέπεται ή και απαγορεύεται στους ίδιους τους... αστούς—επ' απειλή επιβολής μεγάλου προστίμου ή και συλλήψεως από (ενόπλους) αστυνομικούς—να πλησιάσουν έστω και από απόσταση κάποια εκκλησία προκειμένου να ανάψουν ένα κεράκι, έστω και έξω από την εκκλησία, έστω και «ἀπό μακρόθεν», καθ' όλη την διάρκεια των Αγίων Παθών. Αυτή βέβαια η «εξέλιξη» μάλλον δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηρισθή ως «πρόοδος», από το την εποχή του Γολγοθά μέχρι το 2020, δεδομένου ότι αισίως σήμερα, στην εποχή της ψηφιακής εικόνας, τηλεοπτικής ή διαδικτυακής, δεν ισχύει ούτε καν το... «μακρόθεν». Επιγραμματικά και από πολλές απόψεις επομένως, παραφράζοντας τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ, η Μεγάλη Πέμπτη 2020 είναι μάλλον «a day that will live in infamy».
To παρόν άρθρο αποτελεί προσαρμοσμένο απόσπασμα της ομότιτλης μονογραφίας, που είναι δωρεάν αναγνώσιμη/διαθέσιμη (freely readable/downloadable) με πλήρη εικονογράφηση σε αρχείο pdf εδώ.
To παρόν άρθρο αποτελεί προσαρμοσμένο απόσπασμα της ομότιτλης μονογραφίας, που είναι δωρεάν αναγνώσιμη/διαθέσιμη (freely readable/downloadable) με πλήρη εικονογράφηση σε αρχείο pdf εδώ.
«Τα γεγονότα δεν επέτρεψαν να γίνει η Ανάσταση σύμφωνα με τα έθιμα. Ούτε οι καμπάνες ακούστηκαν χαρμόσυνες για το Χριστός Ανέστη. Σε λίγα σπίτια έφτιαξαν την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα. Ο κόσμος δεν είχε διάθεση να βάψει κόκκινα αυγά… Η πορεία προς το Γολγοθά έχει αρχίσει. Η μια τραγική είδηση ακολουθεί την άλλη…Η Αθήνα είναι μια πόλη χωρίς ζωή. Πασχαλιάτικα οι δρόμοι είναι άδειοι. Στις αίθουσες των κινηματογράφων δεν πατάει ψυχή.…» –
ΑπάντησηΔιαγραφήαπόσπασμα κειμένου του δημοσιογράφου – “αθηναιογράφου” Γιάννη Καιροφύλα απο το βιβλίο του “Η Αθήνα του ’40 και της κατοχής” (εκδόσεις Ιρις-Α.Σ Φιλιππότης 2001)
Πράγματι, η Μεγάλη Εβδομάδα του 1941, ήταν εβδομάδα των Μεγάλων Παθών της Ελλάδος. Την Μεγάλη Δευτέρα (9 Απριλίου) κατελήφθη η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς. Στην Ανάσταση (15 Απριλίου) ανακατελήφθη η Κορυτσά από τους Ιταλούς, και τα Βρετανικά στρατεύματα, όπως και τα εναπομένοντα Ελληνικά στρατεύματα, υποχωρούσαν σε όλα τα μέτωπα. Φυσιολογικό ήταν ο κόσμος στα μετώπισθεν να μην έχει ΔΙΑΘΕΣΗ να τηρήσει τα έθιμα--όχι τουλάχιστον στην έκταση των προηγουμένων ετών--κάτω από εκείνες τις τραγικές για το έθνος συνθήκες, καθώς ο εμπόλεμος ελληνικός λαός ανήρχετο συλλογικά τον δικό του Γολγοθά.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕν τούτοις, ακόμη και υπό εκείνες τις εξωφρενικές πολεμικές συνθήκες, οι εκκλησιές παρέμειναν ανοιχτές, οι ιερές ακολουθίες των Αγίων Παθών ετελέσθησαν με κατανυκτική και παρακλητική συμμετοχή τού χριστεπωνύμου πληρώματος, και σε κάθε περίπτωση ο Εσταυρωμένος ουδαμού απέμεινε ΜΟΝΟΣ και ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΕΝΟΣ την Μεγάλη Πέμπτη, καθώς τα Ιταλικά φασιστικά στρατεύματα και τα Γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα προήλαυναν προς την Αθήνα. Το ίδιο συνέβη και στην Κατοχή, κατά τα επόμενα χρόνια (1942-1944), δεδομένου ότι ούτε οι Ναζί απετόλμησαν να κλείσουν τις εκκλησιές των Ελλήνων το Πάσχα. Το ίδιο συνέβη και στον εξαετή Εμφύλιο Πόλεμο (1943-1949). Ακόμη και οι Κομμουνιστές (ΕΑΜ) εσέβοντο τότε τα Άγια Πάθη του Αμνού του Θεού και δεν έκλεισαν μαζικά τις εκκλησιές μας στη Μεγάλη Εβδομάδα (στις περιοχές που ήλεγχαν). Αυτό--ο Εσταυρωμένος πανδήμως εγκαταλελειμμένος--συνέβη για πρώτη φορά το 2020.
Κε Παπακωνσταντίνου,
ΔιαγραφήΗ Κυριακή του Πάσχα το 1941 ήταν 20 Απριλίου και όχι 15. Οι Γερμανοί εισήλθαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου, Κυριακή του Θωμά.
Ευχαριστώ για την διόρθωση. Επομένως η 2η+3η προτάσεις τού σχολίου αναδιαμορφούνται ως εξής:
ΔιαγραφήΤην Τετάρτη (9 Απριλίου) προ της Κυριακής των Βαΐων κατελήφθη η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς. Την Μεγάλη Τρίτη (15 Απριλίου) ανακατελήφθη η Κορυτσά από τους Ιταλούς, και τα Βρετανικά στρατεύματα, όπως και τα τότε εναπομένοντα Ελληνικά στρατεύματα, υποχωρούσαν σε όλα τα μέτωπα από την Μεγάλη Τετάρτη (16 Απριλίου). Το Μεγάλο Σάββατο (19 Απριλίου) οι Γερμανοί κατέλαβαν την Λάρισα, κατά δε την ημέρα της Αναστάσεως (20 Απριλίου) ο Αντιστράτηγος Γ. Τσολάκογλου άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τους προελαύνοντες Γερμανούς για την συνθηκολόγηση (παράδοση) του Ελληνικού Στρατού, η οποία επετελέσθη τρεις ημέρες μετά, την Τετάρτη (23 Απριλίου) της Διακαινησίμου εβδομάδος.
Να μην ξεχνάμε και την παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία για το κλείσιμο των κοιμητηρίων ...
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπάρχουν πολλά κοιμητήρια σε κλειστό χώρο?
Τελικά προέχει η υγεία των τεθνεώτων;!
Μήπως υπάρχει η Λογική των κρατούντων και η Λογική των μαζών και ουδέποτε αυτές συμπίπτουν?
Ευχαριστούμε που φιλοξενείτε εξαίρετα άρθρα σε αυτόν τον ιστότοπο, που αποτελεί όαση στο διαδίκτυο.
Η Ύβρις 2020 συνεχίσθηκε και κατά την Διακαινήσιμο εβδομάδα:
ΑπάντησηΔιαγραφήoannes.gr/το-ημερολογιο-του-captain-jerk-sun-26042020-1005-τραίνο-ο-freddie-φορ/