Michael Haag Οι Ντάρρελ της Κέρκυρας, Εκδόσεις Πατάκη (βιβλιοκριτική)

γράφει ο Νίκος Νικολούδης, διδάκτωρ 
Ιστορίας του πανεπιστημίου του Λονδίνου

Η στερεότυπη εικόνα που έχουν οι περισσότεροι Νεοέλληνες για τους φιλέλληνες συνδέεται είτε με τη φυσική παρουσία και δράση Ευρωπαίων και Αμερικανών εθελοντών στην Ελλάδα κατά την Ελληνική Επανάσταση είτε με την προπαγανδιστική και φιλανθρωπική δραστηριότητα των φιλελληνικών κομιτάτων σε διάφορες χώρες την ίδια περίοδο. Σε πιο πρόσφατες περιόδους, στο πλαίσιο της εξέλιξης της Ελλάδας ως σημαντικού περιηγητικού προορισμού, ο ορισμός του «φιλέλληνα» διευρύνθηκε ώστε να περιλαμβάνει άτομα η δράση των οποίων προβάλλει μια θετική εικόνα για τη χώρα μας. Στη διαδικασία της σταδιακής καθιέρωσης της Ελλάδας ως ειδυλλιακού προορισμού, λουσμένου στο λαμπερό φως του ηλίου, με ανεξερεύνητες παραλίες, ανεπιτήδευτους κατοίκους και αρχαιότητες που έχουν αφήσει το στίγμα τους στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, συνέβαλε σημαντικά μια τρίτη κατηγορία φιλελλήνων, λιγότερο προβεβλημένων αλλά εξίσου (εάν όχι περισσότερο) ειλικρινών από πολλούς σύγχρονους ομοϊδεάτες τους: οι περιηγητές και ταξιδιώτες στη χώρα μας των τελευταίων προπολεμικών και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Σε αυτούς εντάσσεται και η αγγλική οικογένεια Ντάρρελ.

Για τους αναγνώστες της λογοτεχνίας το όνομα Ντάρρελ παραπέμπει συνειρμικά κυρίως στον γνωστό συγγραφέα Λώρενς Ντάρρελ, η διαμονή του σε διάφορα σημεία του ελληνικού χώρου (Κέρκυρα, Καλαμάτα, Ρόδο και Κύπρο) και η στενή του σχέση με γνωστούς λογοτέχνες της γενιάς του ’30 (κυρίως τον Γιώργο Κατσίμπαλη και τον Γιώργο Σεφέρη), είναι ήδη αρκετά γνωστές. Λιγότερο προβεβλημένος στη χώρα μας είναι ένας νεώτερος αδελφός τού Λώρενς, ο φυσιοδίφης Τζέραλντ Ντάρρελ, συγγραφέας αρκετών χιουμοριστικών έργων με γενικό θέμα την αγάπη του για τα ζώα. 

Η οικογένεια Ντάρρελ είχε τρία ακόμη μέλη: τη μητέρα, Λουίζα, και δύο ακόμη παιδιά (μικρότερα του Λώρενς αλλά μεγαλύτερα από τον Τζέραλντ), τον Λέσλι και τη Μάργκαρετ (Μάργκο). Οι απαρχές της πρόσφατης ιστορίας των Ντάρρελ ανάγονται στην Ινδία, όπου ο πατέρας, Λώρενς Σάμιουελ, εργαζόταν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ως μηχανικός στην εταιρεία των βρετανικών σιδηροδρόμων. Οι Ντάρρελ ζούσαν μια άνετη ζωή έως το 1928, οπότε ο πατέρας πέθανε ξαφνικά από εγκεφαλική αιμορραγία (πιθανόν όγκο στον εγκέφαλο), γεγονός που άφησε τη Λουίζα και τα τέσσερα μικρά παιδιά της χωρίς αξιόλογους οικονομικούς πόρους, καθιστώντας υποχρεωτική τη μετακίνησή τους στην Αγγλία. Καθώς όμως ήταν όλοι συνηθισμένοι σε μια μάλλον χαλαρή ζωή, δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στο βαρύ αγγλικό κλίμα και τον πιο αυστηρό τρόπο ζωής στη Γηραιά Αλβιόνα, με αποτέλεσμα η μητέρα να αρχίσει να παρουσιάζει συμπτώματα αλκοολισμού και η οικογενειακή συνοχή να καταρρέει. Έτσι, μετά από προτροπή του Λώρενς (Λάρρυ) Ντάρρελ, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει να ανεξαρτητοποιείται, η υπόλοιπη οικογένεια μετακινήθηκε το 1935 στην Κέρκυρα, όπου παρέμεινε σχεδόν αδιάλειπτα έως το 1939-40, οπότε η κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα η εμπλοκή και της Ελλάδας σε αυτόν, υποχρέωσαν τα μέλη της, το ένα μετά το άλλο, να αποχωρήσουν σε αναζήτηση καλύτερης τύχης αλλού.

Την «επεισοδιακή» ζωή της οικογένειας στην Κέρκυρα κατέστησε γνωστή στο

ευρύτερο κοινό τα τελευταία χρόνια η δημοφιλής χιουμοριστική βρετανική τηλεοπτική σειρά “The Durrells”, επεισόδια της οποίας έχουν προβληθεί και στη χώρα μας. Σημαντική πηγή για τη δημιουργία της τηλεοπτικής σειράς αποτέλεσαν τα κείμενα του Τζέραλντ (Τζέρρυ) Ντάρρελ. Ο Μάικλ Χάαγκ όμως, συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε εδώ και γνωστός ιστορικός, ο οποίος είχε την τύχη να γνωρίσει ορισμένα μέλη της οικογένειας προτού πεθάνουν, χρησιμοποίησε και ένα πλήθος άλλων πηγών που δίνουν μια πολύ πιο διεισδυτική και κατατοπιστική εικόνα του τρόπου ζωής των Ντάρρελ και του ευρύτερου κοινωνικού και φιλολογικού τους κύκλου στην προπολεμική, «αναξιοποίητη» Κέρκυρα. Στις πηγές αυτές περιλαμβάνονται αυτοβιογραφικά κείμενα των Ντάρρελ, φωτογραφίες από τη ζωή τους στην Κέρκυρα, ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και ιστορίες τους (εν μέρει επινοημένες) αλλά και σχόλια ατόμων του περιβάλλοντός τους που αποκαλύπτουν τον χαρακτήρα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Υπ’ αυτή την έννοια, για παράδειγμα, οι αναγνώστες πληροφορούνται ότι οι Ντάρρελ δεν κατοικούσαν συνεχώς και ταυτόχρονα στο εντυπωσιακό παραθαλάσσιο σπίτι στο Καλάμι (το οποίο παρουσιάζεται ως σταθερός χώρος διαμονής τους στην τηλεοπτική σειρά), αν και αυτό, με το γειτονικό του περιβάλλον, είναι το μόνο που έχει υποστεί τις λιγότερες μετατροπές από τα τέσσερα συνολικά σπίτια στα οποία έζησαν κατά την παραμονή τους στο νησί. 

Παράλληλα, μέσω αποσπασμάτων από τα κείμενα των Λώρενς και Τζέραλντ, οι αναγνώστες σχηματίζουν μια πολύ καλύτερη εικόνα για το πώς επηρέασε το περιβάλλον της Κέρκυρας τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των δύο γνωστότερων εκπροσώπων της οικογένειας, αλλά και γνωρίζουν τον πραγματικό χαρακτήρα των λιγότερο γνωστών αδελφών τους, Μάργκο και Λέσλι. Στις σελίδες του βιβλίου κάνουν επίσης αισθητή την παρουσία τους δύο εκπρόσωποι της προπολεμικής Κέρκυρας, ο εξωστρεφής και επινοητικός ταξιτζής Σπύρος Χαλικιόπουλος, και ο πολυμαθής και φιλέρευνος γιατρός Θεόδωρος Στεφανίδης, η σχέση του οποίου με την οικογένεια διατηρήθηκε επί πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο. Παράλληλα, ό Χάαγκ μας ενημερώνει ότι η πρώτη γνωριμία του γνωστού Αμερικανού συγγραφέα Χένρυ Μίλλερ με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε την ίδια περίοδο, μετά από πρόσκληση του Λώρενς Ντάρρελ να τον επισκεφθεί στην Κέρκυρα. 

Τα σχόλια και οι περιγραφές του Μίλλερ, της Νάνσυ (πρώτης συζύγου του Λώρενς), όπως και άλλων φίλων της οικογένειας αποτυπώνουν την εικόνα μιας Κέρκυρας πολύ πιο γαλήνιας και ανεπηρέαστης από τα κύματα του μαζικού τουρισμού που έχει πλέον αλλοιώσει σοβαρά τη φύση και τον χαρακτήρα των κατοίκων της, όπως με λύπη διαπίστωνε το 1967 ο λάτρης του νησιού Τζέραλντ, που ξαναβρέθηκε τότε εκεί για τις ανάγκες του γυρίσματος ενός τηλεοπτικού ντοκυμαντέρ για το BBC («“Παντελής έλλειψη ελέγχου, απόλυτη απληστία, απόλυτη αναισθησία” ήταν το κατηγορώ του στους Έλληνες που θυσίασαν την ομορφιά στον βωμό του χρήματος – του χρήματος που δεν κατέληγε καν στις τσέπες της τοπικής κοινότητας αλλά στα τουριστικά γραφεία και στις κοινοπραξίες των ξενοδοχείων», όπως σχολιάζει ο Χάαγκ στη σελ. 283). 

Γι’ αυτούς τους λόγους η Κέρκυρα δεν λησμονήθηκε ποτέ από τους Ντάρρελ, παρότι δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν μόνιμα σε αυτήν (η Μάργκο το αποπειράθηκε κάποια στιγμή τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά χωρίς αποτέλεσμα). Χάρη στη μεθοδολογικά ολοκληρωμένη καταγραφή και τις ζωηρές περιγραφές του Χάαγκ, οι αναγνώστες του βιβλίου είναι σήμερα σε θέση, δώδεκα χρόνια μετά τον θάνατο της Μάργκο, της τελευταίας εκπροσώπου των «Ντάρρελ της Κέρκυρας» (2007), να ανασυστήσουν νοερά την ειδυλλιακή εικόνα της προπολεμικής Κέρκυρας αλλά και τον μποέμικο τρόπο ζωής μιας αντισυμβατικής αγγλικής οικογένειας τα μέλη της οποίας, παρά την «αδιάφορη» καταγωγή τους, άφησαν ένα έντονο αποτύπωμα των μετακινήσεων και των δραστηριοτήτων τους, στο πλαίσιο την οποίων η Ελλάδα κατέχει μια ιδιαίτερη θέση!