Η
Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών, ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1813, από τους
τότε προκρίτους της πόλης: Ιωάννη Μαρμαροτούρη, Πέτρο Ρεβελάκη, και Αλέξανδρο
Χωματιανό, οι οποίοι λίγο αργότερα προσέλαβαν δύο ακόμη, τους Ιωάννη Τοτλίκαρο
και Γεώργιο Σοφιανό. Σκοπός των ιδρυτών ήταν «νά ίδωσι τάς επιστήμας να
επιστρέψωσι πάλιν εις το Λύκειον και την αρχαίαν Ακαδημίαν των». Πράγματι
την εποχή εκείνη πολλοί λόγιοι εμπνέονταν με την ιδέα να υψώσουν το πνευματικό
επίπεδο των συμπατριωτών τους με την ίδρυση σχολείων, την περισυλλογή,
διαφύλαξη και μελέτη των μνημείων, που με πόνο έβλεπαν να καταστρέφονται
περισσότερο από την αμάθεια των κατοίκων, ή και να λεηλατούνται από τους
διάφορους Ευρωπαίους. Στη πλήρωση
αυτών των αρχικά πολιτιστικών προσδοκιών απέβλεψε η ίδρυση της Εταιρείας αυτής
που μέσω του Α. Χωματιανού, του οποίου μέλη της οικογενείας του διατελούσαν
πρόξενοι της Αγγλίας στην Αθήνα, τέθηκε υπό την υποστήριξη των Άγγλων που
ενδιαφέρονταν παράλληλα για την εξάπλωση της επιρροής τους στη Μεσόγειο.
Η επιρροή και προστασία των Άγγλων επί της εταιρίας δεν
άφηνε ασυγκίνητη την Ρωσική πολιτική που είχε σημαντικά συμφέροντα στον
Ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα κατά το χρονικό διάστημα, Φθινόπωρο του 1814, που ο
Ι. Καποδίστριας βρισκόταν στη Βιέννη, ως υπουργός των εξωτερικών της
Ρωσίας, για τις εργασίες του πολύ σημαντικού Συνεδρίου της Βιέννης, τον πλησίασε ο διαμένων στην ίδια
πόλη Άνθιμος Γαζής και τον ενημέρωσε για την ίδρυση
και τους σκοπούς της Φιλομούσου Εταιρείας της Αθήνας, της οποίας και τελούσε
επίτροπος ζητώντας την συνδρομή του. Τότε ο Καποδίστριας λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το σωματείο
αυτό τελούσε υπό την προστασία της
Αγγλίας, βρήκε την ευκαιρία και ανέλαβε την ίδρυση ομώνυμης εταιρείας με έδρα τη Βιέννη, συντάσσοντας ο ίδιος στη γαλλική γλώσσα το καταστατικό της, πιθανώς μετά από προτροπή του Τσάρου, για αντιστάθμιση της αγγλικής επιρροής στον ελλαδικό χώρο, όπως αυτό διαφαίνεται και από τις σημειώσεις στην αυτοβιογραφία του στις σχετικές προτάσεις που έκανε στον Τσάρο:
Αγγλίας, βρήκε την ευκαιρία και ανέλαβε την ίδρυση ομώνυμης εταιρείας με έδρα τη Βιέννη, συντάσσοντας ο ίδιος στη γαλλική γλώσσα το καταστατικό της, πιθανώς μετά από προτροπή του Τσάρου, για αντιστάθμιση της αγγλικής επιρροής στον ελλαδικό χώρο, όπως αυτό διαφαίνεται και από τις σημειώσεις στην αυτοβιογραφία του στις σχετικές προτάσεις που έκανε στον Τσάρο:
«Οι Άγγλοι ίδρυσαν ήδη εν Αθήναις
εταιρείαν με τον φαινομενικόν σκοπόν της συλλογής και της διατηρήσεως των
αρχαιοτήτων. Ας ακολουθήσωμεν το παράδειγμα τούτο, εφαρμόζοντες αυτό ουχί
προκειμένου περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος και του μέλλοντος και
παρέχοντες βοήθειαν τινά εις τους πτωχούς Έλληνας νέους τους διψώντας παιδείαν».
Σύμφωνα με το
καταστατικό της, η εταιρεία είχε σκοπό την διάδοση των Ελληνικών γραμμάτων, την
υποστήριξη νέων Ελλήνων που επιθυμούσαν να σπουδάσουν, την έκδοση των έργων των
Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων αλλά και αρχαιολογικές ανασκαφές. Η «φιλόμουσος Εταιρεία» βρισκόταν από την πρώτη στιγμή υπό την ισχυρή επιρροή της Ρωσικής πολιτικής, αλλά οι σκοποί της τελικά ήταν πολύ ευρύτεροι και ίσως υπερβολικά φιλόδοξοι. Σκοπός της να παράσχει στην αθηναϊκή εταιρεία «τα αναγκαία μέσα δια την αύξησιν και επίδοσιν των μαθήσεων εις την Ευρώπη Ελλάδα, δια την έκδοσιν των κλασσικών συγγραφέων και βοήθειαν πτωχών μαθητών, όσοι σπουδάζωσι τας επιστήμας, και τέλος δια την ανακάλυψιν παντός είδους αρχαιοτήτων», καθώς και να βοηθήσει να ιδρυθεί στο Πήλιο (πατρίδα του Άνθιμου Γαζή) σχολείο «κατά μίμησιν των Ακαδημιών της Ευρώπης». Ως τελικό της σκοπό η «φιλόμουσος εταιρεία» επεδίωκε τον πλήρη εξελληνισμό όλων των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων υπό Οθωμανική κυριαρχία και την ένωση τους σε ένα ενιαίο ισχυρό ανεξάρτητο κράτος.
Τα έσοδα της «Φιλόμουσου εταιρείας» θα προέρχονταν
από συνδρομές που θα καταβάλονταν από τους ισχυρούς ηγεμόνες που λάμβαναν μέρος
στο Συνέδριο της Βιέννης. Πρώτος και κορυφαίος συνδρομητής γράφτηκε φυσικά ο
ίδιος ο Καποδίστριας και ακολούθησε ο Τσάρος ο οποίος πρόσφερε 200 Ολλανδικά
δουκάτα, η Τσαρίνα που πρόσφερε 100, ο Ιγνάτιος καθώς και οι περισσότεροι παραδουνάβιοι ηγεμόνες. το καταστατικό του οργανισμού προέβλεπε ότι αναλόγως της χρηματικής τους εισφοράς οι δωρητές ονομάζονταν είτε Συνήγοροι είτε Ευεργέτες και λάμβαναν αντίστοιχα δαχτυλίδια που συμβόλιζαν την εισφορά τους. Συγκεκριμμένα, τα δαχτυλίδια των Συνηγόρων είχαν χαραγμένη μια κουκουβάγια και των Ευεργατών τον Κένταυρο Χείρωνα. Μεταξύ των πρώτων συνδρομητών αναφέρονται οι έμποροι της Βιέννης Ζηνόβιος Πώπ, Γεώργιος Σταύρου και Ζώης Χαραμής. Ο Άνθιμος Γαζής διορίστηκε επίτροπος στην Φιλόμουσο της Αθήνας και ήταν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δύο Εταιρείες Βιέννης και Αθηνών. Από
τα έσοδα της εταιρείας τα μισά δόθηκαν στον Άνθιμο Γαζή για την εκτύπωση ενός λεξικού, ενώ τα υπόλοιπα
χρησιμοποιήθηκαν για εκδόσεις βιβλίων και για υποτροφίες μαθητών από την
Ελλάδα.
Τόσο ο Καποδίστριας όσο και ο Αδαμάντιος Κοραής στο Παρίσι, επιθυμούσαν των «φωτισμό του Γένους» που θα οδηγούσε νομοτελειακά και
στην ανάσταση του. Έτσι ο χαρακτήρας της «φιλόμουσου
εταιρείας» ήταν κυρίως εκπαιδευτικός και όχι άμεσα επαναστατικός αλλά υποτίθεται ότι μετά από
μια μακρά περίοδο παίδευσης του Ελληνικού Έθνους, θα προέκυπταν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν την εθνική επανάσταση των Ελλήνων. Η "φιλόμουσος εταιρεία" δραστηριοποιήθηκε ενεργά ως τα μέσα του 1820, υπό την συνεχή παρακολούθηση της αυστριακής αστυνομίας που αντιμετώπιζε φιλύποπτα τις δραστηριότητες της. Και αυτό γιατί το τυπικό και ο συνωμοτικός της χαρακτήρας παρέπεμπαν ευθέως στις μυστικές εταιρίες που δρούσαν στην Ευρώπη με σκοπό την αφύπνιση και την ανεξαρτησία των Ευρωπαϊκών Εθνών. Η δραστηριότητα της φιλόμουσου εκμηδενίστηκε όταν εδραιώθηκε η ισχυρή παρουσία της Φιλικής εταιρείας με πολύ ριζικότερους σκοπούς και πρόγραμμα.
Πηγές
Ιωάννης Φιλίμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρίας
https://iporta.gr/i-filomousos-etaireia-tis-dimitras-papanastasopoylou/
Επίμετρο
Σε αναφορά της αστυνομίας του Γκρατς προς τον διοικητή της επαρχίας Στυρίας με ημερομηνία 19 Δεκεμβρίου 1815, διαβάζουμε: «Ο γνωστός Κόμις Καπιδίστριας ίδρυσεν εν συνεννοήσει μετά του Έλληνος Μητροπολίτου Ιγνατίου και άλλων λογίων Ελλήνων μίαν Εταιρείαν των Ελλήνων Φιλομούσων, η οποία επιδιώκει την μεταλαμπάδευσιν ευρωπαϊκού πολιτισμού και εις την Ελλάδα, προς ον σκοπόν και ίδρυσαν εν Αθήναις ένα Γυμνάσιον. Η εν λόγω εταιρεία δρα κατά τοπλείστον μυστικώς, ζητούσα μέλη και χρηματικήν υποστήριξιν. [...] επιδιώκεται δια της Εταιρείας όχι μόνον η μόρφωσις των Ελλήνων, αλλά και άλλοι πολιτικοί σκοποί, όπερ συνάγεται και εκ του ότι διοικούν την εν λόγω Φιλόμουσον Εταιρείαν οι δύο εν αρχή μνημονευθέντες άνδρες,οι οποίοι ευρίσκονται εις ρωσικάς υπηρεσίας»
Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας. Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1965, σελ. 19-20
Πηγές
Ιωάννης Φιλίμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρίας
https://iporta.gr/i-filomousos-etaireia-tis-dimitras-papanastasopoylou/
Επίμετρο
Σε αναφορά της αστυνομίας του Γκρατς προς τον διοικητή της επαρχίας Στυρίας με ημερομηνία 19 Δεκεμβρίου 1815, διαβάζουμε: «Ο γνωστός Κόμις Καπιδίστριας ίδρυσεν εν συνεννοήσει μετά του Έλληνος Μητροπολίτου Ιγνατίου και άλλων λογίων Ελλήνων μίαν Εταιρείαν των Ελλήνων Φιλομούσων, η οποία επιδιώκει την μεταλαμπάδευσιν ευρωπαϊκού πολιτισμού και εις την Ελλάδα, προς ον σκοπόν και ίδρυσαν εν Αθήναις ένα Γυμνάσιον. Η εν λόγω εταιρεία δρα κατά τοπλείστον μυστικώς, ζητούσα μέλη και χρηματικήν υποστήριξιν. [...] επιδιώκεται δια της Εταιρείας όχι μόνον η μόρφωσις των Ελλήνων, αλλά και άλλοι πολιτικοί σκοποί, όπερ συνάγεται και εκ του ότι διοικούν την εν λόγω Φιλόμουσον Εταιρείαν οι δύο εν αρχή μνημονευθέντες άνδρες,οι οποίοι ευρίσκονται εις ρωσικάς υπηρεσίας»
Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας. Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1965, σελ. 19-20
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφή