Γιάννης Α. Μάζης, Ίων Δραγούμης ο ασυμβίβαστος, Εκδόσεις Μεταίχμιο

γράφει ο Νίκος Νικολούδης, διδάκτωρ Ιστορίας πανεπιστημίου Λονδίνου
Το όνομα του Ίωνα Δραγούμη ενδεχομένως δεν είναι ιδιαίτερα γνώριμο σε όσους δεν έχουν εντρυφήσει στην ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα ή στη νεοελληνική λογοτεχνία. Τα ιδανικά του δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη του απρόσωπου διεθνισμού που δίνουν τον τόνο της εποχής μας, ενώ και η πολιτική του δράση δεν άφησε εμφανή αποτυπώματα στη νεοελληνική ιστορία. Ίσως να προσείλκυε περισσότερο την προσοχή ο ταραχώδης πλατωνικός του δεσμός με την Πηνελόπη Δέλτα ή η κοινωνικά «αταίριαστη» σχέση του με τη Μαρίκα Κοτοπούλη, στα πλαίσια του «κοινωνικού» ρεπορτάζ της σύγχρονης ειδησεογραφίας. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν αναμφίβολα άδικο για μια πνευματική μορφή η οποία, υπό διαφορετικές συνθήκες, θα μπορούσε να αφήσει το στίγμα της στην Ιστορία τόσο έντονα όσο ο Ελευθέριος Βενιζέλος ή ο Ιωάννης Μεταξάς, στον πολιτικό χώρο μεταξύ των οποίων θα μπορούσαν να τοποθετηθούν οι ανορθόδοξες ιδέες του.


Περισσότερο όμως από όλα αυτά ο Δραγούμης υπήρξε ένας φλογερός πατριώτης που έθεσε ενεργά τον εαυτό του στην υπηρεσία της ολοκλήρωσης της Μεγάλης Ιδέας, κατά τον τρόπο που την αντιλαμβανόταν ο ίδιος. Γόνος εύπορης μακεδονικής οικογένειας που είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα, υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα και υπήρξε γυναικαδελφός του Παύλου Μελά, του οποίου την προσπάθεια συνέδραμε ως πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, και αργότερα υπηρετώντας στην ελληνική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη. Πίστευε στην πνευματική ανωτερότητα των Ελλήνων, θεωρώντας ότι χάρη σε αυτήν θα μπορούσαν να καταστούν φυσικοί διάδόχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εάν κατόρθωναν να θέσουν υπό έλεγχο τις εθνικές επιδιώξεις των άλλων βαλκανικών λαών προτού καταρρεύσει το οθωμανικό κράτος. Τις ιδέες αυτές ανέπτυξε σε αρκετά βιβλία τα οποία συνέγραψε την περίοδο 1902-18. Παρότι θιασώτης όμως της Μεγάλης Ιδέας, την περίοδο του Εθνικού Διχασμού συντάχθηκε με τους αντιπάλους του Ελευθερίου Βενιζέλου, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εκείνος την υλοποιούσε (δηλαδή μέσω της σταδιακής ενσωμάτωσης περιοχών του οθωμανικού κράτους στις οποίες διέμεναν Έλληνες και όχι προσπαθώντας να το υποκαταστήσει στο σύνολο της επικράτειάς του). Η σταδιοδρομία του διακόπηκε απότομα και τραγικά στις 31 Ιουλίου του 1920 όταν, εν μέσω της ταραχής που προκάλεσε στην Αθήνα η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι από αντιβενιζελικούς πράκτορες, συνελήφθη από βενιζελικούς παρακρατικούς και εκτελέστηκε περίπου απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον, όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα μια αναμνηστική στήλη αυτού του γεγονότος.

Η απώλειά του αποτέλεσε ένα τραγικό γεγονός όχι μόνο για την οικογένειά του αλλά και για ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Δραγούμης υπήρξε ένας από τους ελάχιστους πολιτικούς στην ελληνική ιστορία που είχε πρωτότυπες πολιτικές ιδέες και έδρασε με κίνητρο την εξυπηρέτηση εθνικών στόχων, χωρίς υστεροβουλία ή δεσμεύσεις έναντι οικονομικών συμφερόντων ή ξένων «συμμάχων». Εάν είχε ζήσει, δεν αποκλείεται να είχε κληθεί να δώσει λύση στο μικρασιατικό αδιέξοδο της περιόδου 1920-22. Η ατυχία του ήταν ότι επισκιάστηκε από το άστρο του Βενιζέλου, το όραμα του οποίου είχε σαφώς πιο ρεαλιστικές διαστάσεις από του ιδίου. Από την άλλη πλευρά, οι «πρωτοφασιστικές» ιδέες του Δραγούμη, οι οποίες παρουσιάζουν αρκετές αναλογίες με εκείνες του Ιταλού ποιητή Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο, είναι πιθανό ότι θα τον καθιστούσαν δημοφιλέστερο κατά τον Μεσοπόλεμο από ότι κατά τις δεκαετίες του 1900 και του 1910.

Όλα αυτά τα θέματα εξετάζονται αναλυτικά στο ενδιαφέρον βιβλίο του Ελληνοαμερικανού καθηγητή στο πανεπιστήμιο Hamline, Γιάννη Μάζη, αρχικός σκοπός του οποίου ήταν να γνωρίσει στο αμερικανικό κοινό αυτό τον εν πολλοίς «άγνωστο» διανοούμενο και πολιτικό. Η ελληνική μετάφραση του βιβλίου του έρχεται να καλύψει ένα αντίστοιχο κενό και στην ελληνική βιβλιογραφία, από την οποία απουσίαζε μια πρόσφατη συνολική αποτίμηση της ζωής και της δράσης του Δραγούμη. Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση των συνθηκών του θανάτου του, και μάλιστα η αναζήτηση του αφανούς υπευθύνου για την ανεξήγητη δολοφονία του, δεδομένου ότι ο Δραγούμης ήταν ένας από τους μετριοπαθέστερους αντιπάλους του Βενιζέλου. Παρότι ο συγγραφέας δεν είναι σε θέση να δώσει μια οριστική απάντηση σε αυτό το αστυνομικό αίνιγμα, διαφωτίζει αρκετά το παρασκήνιό του, επιτρέποντας στους αναγνώστες να καταλήξουν σε αρκετά ασφαλή συμπεράσματα. Το έργο προλογίζει ο καθηγητής Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, τα σχόλια του οποίου ερμηνεύουν με σαφήνεια το αδιέξοδο της συνολικής πολιτικής θεώρησης του Δραγούμη, η οποία σήμερα θα χαρακτηριζόταν ανεπιφύλακτα ουτοπική.

Σχόλια

  1. Εκπληκτικο βιβλιο! Εδω μια κριτικη την οποια ειχα γραψει για αυτο
    https://www.politeianet.gr/books/9786180306897-mazis-a-john-metaichmio-ion-dragoumis-o-asumbibastos-264124

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. να δούμε για το istorikathemata πότε θα γράψεις κάτι...

      Διαγραφή
    2. Στην διαθεση σας παντα! Θα ηταν χαρα και τιμη μου να δημοσιευσω κατι για την αξιολογοτατη ιστοσελιδα σας , η οποια εχει αποτελεσει σπουδαια πηγη γνωσεων για εμενα ολα αυτα τα χρονια!

      Διαγραφή
  2. "Η Μεγάλη Ιδέα βούλιαξε και πάει... Αν ήταν δυνατή η Μεγάλη Ιδέα γιατί δεν ήρθε στον νου των Ιταλών..." Ιων Δραγούμης, 1909.

    Ούτε ο Δραγούμης, ούτε ο Βενιζέλος πίστευαν στην Μεγάλη Ιδέα. Αυτά που γράφει ο Νικολούδης είναι ανιστόρητα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πιστευε στην Μεγαλη Ιδεα περιπου μεχρι το 1909, οι εξελιξεις των γεγονοτων και η συνεργασια του με τον Αθανασιο Σουλιωτη τον εκαναν να τεινει πλεον προς την ελληνοτουρκικη συνομοσπονδια(ανατολικη αυτοκρατορια), με τη προοπτικη ομως να παρουν σιγα σιγα οι Ελληνες τον ελεγχο της αυτοκρατοριας εκ των εσω! Δεν ειχε δηλαδη την τουρκολαγνεια του Κιτσικη, ο οποιος τον καπηλευεται συστηματικα...

      Διαγραφή
    2. Όχι, ούτε πως θα ξαναπάρουν Οι Έλληνες την αυτοκρατορία εκ των έσω πίστευε. "'Ωστε το Τούρκικο το κράτος δε θα γίνει με τον καιρό Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Κι είναι όχι περιττό, μα βλαβερωτατο, για το έθνος, να κατασκορπά την ενέργειά του δεξιά κι αριστερά, άσκοπα", έγραψε γι αυτούς που το πίστευαν.

      Διαγραφή
    3. Mr ξερολα Γιαννη, καλο ειναι τα τσιτατα που πετας, να μας λες απο ποια βιβλια, αρθρα η ημερολογιακες καταγραφες του Δραγουμη ειναι, ωστε να δουμε ποια περιοδο γραφτηκαν και να αξιολογηθουν καταλληλως! Τα αποσπασματα στο "Ο Ελληνισμος μου και οι Ελληνες" οπου ο Δραγουμης αναφερεται στην "πολιτικη ενωση της φυλης" και την δημιουργια ενος μεγαλυτερου κρατους που θα συμπεριλαβει οσο το δυνατον περισσοτερους απο τους υποδουλους Ελληνες, ειναι αφθονα(κυριως μεταξυ των σελιδων 93-97, εκδοσεις Νεα Θεσις)! Τι διαφορετικο ειναι αυτο απο μια πιο ρεαλιστικη εκδοχη της Μεαγαλης Ιδεας? Το επισημαινει εξαλλου και ο αδερφος του Φιλιππος Δραγουμης στην εισαγωγη της πρωτης εκδοσης του βιβλιου(αλλα φαινεται εσυ ξερεις καλυτερα απο τον αδερφο του)! Οσο για το αν πιστευε πως θα ξαναπαρουν οι Ελληνες την αυτοκρατορια εκ των εσω, σου αφιερωνω το παρακατω αποσπασμα απο το "Οσοι Ζωντανοι" σελιδα 107, εκδοσεις Νεα Θεσις. "ομως μπορει να ειναι αληθεια πως οι Τουρκοι μερα με την ημερα αδυνατιζουν σαν εθνος καταχτητικο και δεσποτικο και τοτε βεβαια οσο η κυριαρχια τους στα αλλα εθνη ελαττωνεται, πρεπει εμεις να κοιταζωμε να γινωμε πρωτα συγκυριαρχοι και επειτα να τους υποκαταστησωμε". Τουμπεκι ψιλοκομενο λοιπον...

      Διαγραφή
  3. "Στρατός και άλλα" λέγεται το άρθρο του 1909 όπου ο Δραγούμης ο ίδιος καταδικάζει γραπτά και απερίφραστα τη Μεγάλη Ιδέα και στις δύο εκδοχές της (και εκείνη δηλαδή της κατάκτησης της αυτοκρατορίας εκ των έσω). Το "Όσοι Ζωντανοί", στο οποίο δεν εκφράζονται παρά οι σκέψεις και οι προσδοκίες δύο μυθιστορηματικών ηρώών, όσο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα κι αν έχει, αντικατοπτρίζει τις απόψεις του Δραγούμη μέχρι το 1909 αφού αφηγείται τα της παραμονής του στην Πόλη (1907-1909) και όχι από το 1909 και μετά όπως έγραψε ο Ανώνυμος. Το ίδιο και τα άρθρα στο "Ο Ελληνισμός μου..."

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ολο φτηνες δικαιολογιες και μισες αληθειες εισαι που απορω ειλικρινα για το που αποσκοπουν...Στο να μειωσεις τον Δραγουμη η στο να τον παρουσιασεις να πιστευει κατι αλλο απο αυτα που πιστευε? Λοιπον για να τελειωνουμε, οι "μυθιστορηματικοι ηρωες" του "Οσοι Ζωντανοι" δεν ειναι τιποτα αλλο απο τον ιδιο τον Δραγουμη και τον συνεργατη του Αθανασιο Σουλιωτη και με εναργεια ο συγγραφεας εκθετει τις αποψεις και την δραση και των δυο! Το δε εργο δημοσιευθηκε το 1911 και μαλιστα σε προλογο εκδοσης του 1926, ο αδερφος του Ιωνα, Φιλιππος Δραγουμης, γραφει οτι ο Ιων πηγε στην Πολη και μετα το 1909!! Αλλα φαινεται οτι για αλλη μια φορα εσυ ξερεις καλυτερα απο τον αδερφο του...Στον δε "Ελληνικο Πολιτισμο" που δημοσιευθηκε το 1914(σελ. 43 Νεα Θεσις) παλι τασσεται υπερ της πολιτικης ενωσης της φυλης! Οπως και να'χει, δεν εχουν σημασια οι ημερομηνιες αλλα το αν σε καποιες φασεις τις ζωης του ο Δραγουμης υπεστηριξε την Μεγαλη Ιδεα και την ηγεμονια των Ελληνων στην ανατολικη ομοσπονδια αντιστοιχα! Διοτι εσυ ισχυριστηκες οτι ουτε το ενα, ουτε το αλλο ισχυσαν ποτε! Απο τα γραπτα του αποδεικνυεται οτι εισαι απλα πλαστογραφος

      Διαγραφή
    2. Οι δε "Προγραμματικοι Πολιτικοι Στοχασμοι" του Ιωνος Δραγουμη δημοσιευθηκαν το 1916 οπου και παλι κανει λογο για μεγαλωμα του κρατους και ενωση των αλυτρωτων Ελληνων(αναλυοντας επακριβως πως πρεπει να γινει)!

      Διαγραφή

  4. Εγώ, σχολιάζοντας συγκεκριμένο άρθρο, αντέκρουσα δύο πολύ συγκεκριμένα πράγματα. 1ον, αυτό που λέει το άρθρο δηλαδή, πως "Παρότι θιασώτης όμως της Μεγάλης Ιδέας, την περίοδο του Εθνικού Διχασμού συντάχθηκε με τους αντιπάλους του Ελευθερίου Βενιζέλου" που υπονοεί πως μέχρι τον Διχασμό ο Δραγούμης πίστευε στη Μεγάλη Ιδέα (καθώς δήθεν κι ο Βενιζέλος). 2ον αυτό που έγραψες εσύ πως μετά το 1909 πίστευε στην Μεγάλη Ιδέα υπό άλλη μορφή. Και σωστά τα αντέκρουσα και τα δύο. Δεν ισχυρίστηκα, όπως λες, πως ο Δραγούμης «ποτέ» δεν πίστεψε στην Μεγάλη Ιδέα. Ίσα ίσα γι αυτό έχει σημασία η επισήμανση της απόρριψης της Μεγάλης Ιδέας από το Δραγούμη καθώς και το πότε, το πως και το γιατί την απέρριψε, ακριβώς επειδή ήταν θασώτης. Και γι αυτό είναι ανιστόρητο, χαρακτηρισμός που έκανα για το άθρο στο σχόλιο μου, να λέγεται γενικά και αόριστα πως ο Δραγούμης ήταν οπαδός της Μεγάλης Ιδέας.. Καθώς ανιστόρητος είναι και ο τρόπος με τον οποίο το άρθρο κάνει σύνδεση του Δραγούμη με τον Βενιζέλο. Όσο για σένα, στο ένα σχόλιο ζητάς ημερομηνίες για να κρίνεις, στο άλλο λες ότι δεν έχουν σημασία. Έχουν και παραέχουν όμως. Και μπορεί άλλοι να μπερδεύουν χρόνους και καιρούς, αλλά εγώ δεν το κάνω.

    Πληροφοριακά, δεν έχει σημασία πότε εκδόθηκε ένα έργο αλλά πότε γράφτηκε και σε ποια εποχή αναφέρεται. Αν ίσχυε αυτό που γράφεις τότε το "Ο Ελληνισμός μου.." απηχεί τις μετά θάνατον απόψεις του Δραγούμη αφού εκδόθηκε το 27. Πράγμα αδύνατον. Το έργο πάντως να ξέρεις περιέχει σημειώσεις γραμμένες μεταξύ 1903 και 1909. Πριν το 1909 κι αυτό. Φυσικά και ξαναεπισκέφτηκε τον Πόλη ο Δραγούμης αλλά το Όσοι Ζωντανοί αναφέρεται στην εποχή που έμενε μόνιμα εκεί. Και είναι σίγουρα αντιεπιστημονικό να δίνει κανείς το ίδιο βάρος για τη διακρίβωση των απόψεων ενός προσώπου στα λόγια που λέει ένας μυθιστορηματικός του ήρωας και στα γραπτά με τα οποία μιλάει ξεκάθαρα ο ίδιος. Επίσης, αν έμπαινες στον κόπο να διαβάσεις το «Τιμή και Ανάθεμα» γραμμένο μετά τον Α Βαλκανικό και το μεγάλωμα της Ελλάδας και δημοσιευμένο σ’ αυτό το ιστολόγιο θα έβλεπες τον Δραγούμη να παραθέτει αποστασιοποιημένα και τις δύο εκδοχές της Μεγάλης Ιδέας και να τις απορρίπτει με εύσχημο τρόπο και τις δύο. «Πού είναι η αλήθεια; Δεν το ξέρω. Ίσως να βρίσκεται και στις δυο πολιτικές και στα δυο προγράμματα και στις δυο ιδεολογίες. Μα ας μη μας στενοχωρεί πολύ το βρέσιμο της αλήθειας. Δική μας δουλειά δεν είναι, είναι δουλειά κάποιου θεού, που δεν υπάρχει.», γράφει. Τέλος, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό να το καταλάβουμε, μεγάλωμα του κράτους και απελευθέρωση όσον το δυνατόν περισσότερο Ελλήνων δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση αποδοχή της Μεγάλης Ιδέας. Άλλωστε στο «Στρατός και Άλλα» που απορρίπτει απερίφραστα τη Μεγάλη Ιδέα και στις δύο της εκδοχές, θέτει ως στόχο το μεγάλωμα του κράτους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Το δε "Τιμη Και Αναθεμα" το ειχα διαβασει στο παρελθον και το ξαναδιαβασα τωρα να το θυμηθω. Προφανως και καποια πραγματα τα αντιλαμβανομαστε διαφορετικα! Εσυ πχ θεωρεις οτι "απορριπτει" και τις δυο εκδοχες, εγω βλεπω πως αδογματιστα κρινει πως αναλογα με τις περιστασεις και τις συγκυριες, μπορουν και οι δυο να λειτουργησουν(παρολο που σιγουρα τεινει προς την δευτερη)...

      Διαγραφή
  5. Το "Ελληνικος Πολιτισμος" δεν καθυστερησε καθολου να εκδοθει, εκδοθηκε σχεδον αμεσως αφοτου γραφτηκε και το ιδιο ισχυει και για τους "Προγραμματικους Πολιτικους Στοχασμους"(1914, 1916 αντιστοιχα). Οι περαιτερω επεξηγησεις σου ειναι δεκτες, παραδεξου ομως πως ο τροπος με τον οποιον αρχικα εγραψες, ηταν σαν να ισχυριζεσαι πως ο Δραγουμης ποτε δεν υποστηριξε την Μεγασλη Ιδεα!! Ο Δραγουμης υπηρξε πολυδιαστατη και αντιφατικη καποες φορες προσωπικοτητα και δεν ειναι ευκολο να μπει σε καλουπια...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Σύμφωνοι, έτσι όπως το έγραψα μπορεί κάποιος να καταλάβει αυτό που λες. Συμβαίνει απλώς επειδή, γράφοντας σχόλιο και όχι άρθρο, παίρνω, καλώς ή κακώς, κάποια πράγματα ως δεδομένα. Δηλαδή, για παράδειγμα, και για τον Βενιζέλο θα μπορούσε να μου πει κάποιος πως όταν έβγαζε τις καρτ ποστάλ με τον "Πανελλήνιο πόθο" και φόντο την Αγια Σοφιά, δεν γίνεται να μην πίστευε καθόλου στην Μεγάλη Ιδέα. Εγώ όμως στο σχόλιό μου αναφέρομαι στο άρθρο που υπονοεί πως ο Βενιζέλος είχε αυτή την πίστη γενικά την εποχή του Εθνικού Διχασμού αλλά και πιο πριν

      Διαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας