Στέφανος Μίλεσης, «Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου», Εκδόσεις Κυριακίδη

γράφει ο Βασίλης Σ. Ε.Τσίχλης

Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν τα άρθρα και τα βιβλία που ασχολούνται με την ιστορία του νεωτέρου Πειραιώς. Ο Πειραιάς συνήθως εξετάζεται σαν μέρος της ευρύτερης ιστορίας των νεωτέρων Αθηνών, θεώρηση απολύτως εσφαλμένη. Ελάχιστα κοινά μοιράζεται η κοινωνία των δύο πόλεων. Ο Πειραιάς ήταν πάντα περισσότερο, τρόπον τινά, λαϊκός. Κατοικούσαν σε αυτόν εργάτες και ναυτικοί. Ακόμη και η πλούσια αστική τάξη η οποία αναπτύχθηκε στην πόλη (και δεν είχε σε τίποτε να ζηλέψει αυτή των Αθηνών), προερχόταν κατά κανόνα από εμπόρους ή βιομηχάνους οι οποίοι είχαν λαϊκή καταγωγή, ήταν παιδιά εργατών ή ακόμη και οι ίδιοι εργάτες.

    Ο συγγραφέας ασχολείται με τον Πειραιά του μεσοπολέμου, μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή εντόνων κοινωνικών ζυμώσεων. Το βιβλίο δεν αποτελεί συνεχές κείμενο αλλά σειρά διαφόρων ιστοριών οι οποίες τοποθετούνται (σε γενικές γραμμές) με χρονολογική σειρά. Περιέχει επίσης μερικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Να σημειωθεί ότι ακόμη και οι φωτογραφίες που αναπαράγονται από εφημερίδες (αντιθέτως της συνήθους πρακτικής) έχουν τυπωθεί σε πολύ καλή ανάλυση.

    Το ενδιαφέρον του βιβλίου είναι ότι αποφεύγει να ασχολείται με την πολιτική και προτιμά να αναφέρεται γενικότερα στην κοινωνία της πόλεως. Οι περισσότερες από τις περίπου εξήντα διαφορετικές ιστορίες που περιλαμβάνει αποτελούν στιγμιότυπα, σκηνές που περνούν και σύντομα ξεχνιούνται, αλλά είχαν τότε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση. Θα ξεχωρίσω τις επισκέψεις του Ριχάρδου Στράους (σελ. 83-85), της Ζοζεφίν Μπέικερ (σελ. 175-177) αλλά και τη συμμετοχή των Γερμανών πολιτών στο δημοψήφισμα του 1938 για το Anschluss, την ένωση της Αυστρίας με το Ράιχ (σελ. 201-204). Παρατηρούμε επίσης τα ήθη της εποχής και πως έχουν σε λιγότερο από έναν αιώνα ξεπεραστεί, όπως για παράδειγμα τον πρώτο «πολιτικό γάμο» στην Ελλάδα το 1929 (σελ. 119-121). Βλέπουμε όμως και την αφέλεια (ή απελπισία;) των ανθρώπων, όπως περιγράφεται στην περίπτωση του δάγκειου πυρετού (σελ. 101-106), η οποία θυμίζει την πρόσφατη περίπτωση της «φραπελιάς».

    Ασφαλώς δεν απουσιάζει η (απαραίτητη σε κάθε παρόμοιο βιβλίο) αναφορά στην Τρούμπα (σελ. 65-77, 107-109), αλλά ο συγγραφέας δεν εξαντλεί την αναφορά του αυτή στην πορνεία όπως συνηθίζεται. Περιγράφει το βαριετέ της εποχής, τον τρόπο που αυτό διαφημιζόταν, τα νούμερα που παρουσιάζονταν στα καμπαρέ, τους θαμώνες. Ασχολείται βέβαια και με τα κορίτσια, αλλά όχι αποκλειστικώς με αυτά.

    Το βιβλίο είναι γεμάτο ενδιαφέροντα θέματα. Μαθαίνουμε για την εκπαίδευση στον Πειραιά της εποχής (σελ. 155-162), την άθληση του Βασιλέως Αλεξάνδρου στον Όμιλο Ερετών (σελ. 77-83), τις εκκλησίες της πόλεως (Ευαγγελίστρια, Άγιο Νείλο, Αγία Αικατερίνη) και άλλα πολλά που η αναφορά τους χρειάζεται μερικές σελίδες. Έργο απλά γραμμένο και γεμάτο νοσταλγική διάθεση για μια εποχή που δεν ζήσαμε αλλά όλοι οι Πειραιείς μεγαλώσαμε ακούγοντας να μας τη διηγούνται, μια εποχή η οποία (παρά τα προβλήματά της) υπήρξε εποχή ακμής, εποχή ελπίδας. Αυτό το συναίσθημα καταφέρνει με όμορφο τρόπο να περάσει στον αναγνώστη το βιβλίο αυτό.

    Ο συγγραφέας είναι ο νέος πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς. Ως εκ τούτου, αποτελεί συνεχιστή του Γιάννη Χατζημανωλάκη, το πολυσχιδές έργο του οποίου σηματοδότησε τη στροφή από την αθηνοκεντρική διήγηση της πειραϊκής ιστορίας στην προσήκουσα μελέτη της ως αυτονόμου κλάδου. Έχει λοιπόν, ο συγγραφέας, μια πολύ βαριά κληρονομιά πίσω του. Έχει όμως και πολύ χρόνο μπροστά του!