Wes Davis, "ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΑΡΙΑΔΝΗ». Ο μυστικός πόλεμος για την σωτηρία της Κρήτης από τους ναζί" (Εκδόσεις Πατάκη) και Γ. Στάνλεϋ Μος, κακό φεγγαραντάμωμα, το χρονικό της απαγωγής του στρατηγού Κράϊπε (εκδόσεις Μεταίχμιο)

γράφει ο Νίκος Νικολούδης

Η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Χάινριχ Κράιπε στις παρυφές του Ηρακλείου της Κρήτης από μια ελληνοβρετανική ομάδα κομμάντος το βράδυ της 26^ης προς 27^η Απριλίου του 1944, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πιο τολμηρά και παρακινδυνευμένα εγχειρήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το μέγεθος των δυσκολιών που συνεπαγόταν μπορεί να αξιολογηθεί καλύτερα, εάν ληφθούν υπόψη δύο σημαντικά δεδομένα: ότι πραγματοποιήθηκε στην καρδιά της κατεχόμενης Κρήτης αλλά και ότι είχε αίσια και σχεδόν αναίμακτη κατάληξη (το μόνο θύμα υπήρξε ο οδηγός του στρατηγού ο οποίος αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε επειδή δεν μπορούσε να ακολουθήσει την ομάδα λόγω τραυματισμού του). Υπ’ αυτή την έννοια, δικαιολογημένα έχει καταστεί θρυλική, αποτελώντας έκτοτε μια κλασική πολεμική ιστορία που είναι «καταδικασμένη» να κοινοποιείται κατ’ επανάληψη με διάφορους τρόπους (μέσω των αφηγήσεων των πρωταγωνιστών της αλλά και με ιστορικές επαναξιολογήσεις και λογοτεχνικές ή κινηματογραφικές αναπλάσεις). 

Παρά ταύτα, στις μεταπολεμικές γενιές των Ελλήνων αυτή η περιπέτεια έγινε ευρύτερα γνωστή με αρκετή χρονική καθυστέρηση: στις 7 Μαϊου 1972 ένα επεισόδιο της ελληνικής εκδοχής της γνωστής τηλεοπτικής σειράς εκπομπών με τίτλο «Αυτή είναι η ζωή σου», την οποία προέβαλλε η ΥΕΝΕΔ με παρουσιαστή τον δημοσιογράφο (μετέπειτα και σκηνοθέτη και παραγωγό) Νίκο Μαστοράκη, ξαναέφερε σε επαφή στο τηλεοπτικό στούντιο τον Κράιπε και δέκα από τους απαγωγείς του, περιλαμβανομένου και ενός από τους πρωταγωνιστές, του Πάτρικ Λη Φέρμορ. Ένα χρόνο αργότερα ακολούθησε η δημοσίευση της αφήγησης ενός άλλου από τους συμμετέχοντες, του Γεωργίου Χαροκόπου («Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε», έργο που γνώρισε πολλές επανεκδόσεις με τελευταία το 2007 από τις Εκδόσεις Eurobooks). Από τότε χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2004  προκειμένου οι Έλληνες αναγνώστες να μπορέσουν να ξαναδιαβάσουν μια άλλη αφήγηση των ίδιων γεγονότων στο βιβλίο του γνωστού Βρετανού ιστορικού Άντονυ Μπήβορ, «Κρήτη, η μάχη και η αντίσταση» (από τις εκδόσεις Γκοβόστη). Τον τελευταίο καιρό, πάντως, ο εκδοτικός χώρος στη χώρα μας προσπαθεί να καλύψει το χαμένο έδαφος προσφέροντάς μας τρία σημαντικά σχετικά έργα: τις προσωπικές αφηγήσεις των δύο Βρετανών πρωταγωνιστών της απαγωγής, του Φέρμορ και του Γουίλιαμ Στάνλεϋ Μος (και τα δύο εκδόθηκαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) και τη σύνθεση του Αμερικανού ιστορικού και αρχαιολόγου Γουές Ντέηβις (από τις εκδόσεις Πατάκη, το 2013). Τα τρία αυτά έργα ουσιαστικά παρέχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων, καθώς η οπτική γωνία καθενός από αυτά συμπληρώνει εκείνη των άλλων δύο. 

Το έργο του Μος στηρίζεται στο ημερολόγιο που κρατούσε ο ίδιος εκείνη την περίοδο και είναι το

πρώτο το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας μετά τον πόλεμο, καθώς στη Μ. Βρετανία κυκλοφόρησε μόλις το 1950. Όπως μάλιστα αποκαλύπτει στον εκτενή πρόλογο που έγραψε ειδικά για την ελληνική έκδοση η κόρη του Μος, Γκαμπριέλα Στάνλεϋ Μπούλοκ, μια πρώιμη μορφή του βρισκόταν στα χέρια ενός Βρετανού εκδότη ήδη από τον Μάρτιο του 1945 (προτού δηλαδή τελειώσει ο πόλεμος), και χρειάστηκε να επέμβει η βρετανική λογοκρισία για να αποτρέψει την άκαιρη δημοσίευσή του πο θα μπορούσε να καταστεί δυνητικά επικίνδυνη, ως προς τις ενδεχόμενες συνέπειες για όσους είχαν συμμετάσχει στα γεγονότα. Υπό την παρούσα μορφή του έργου, η αφετηρία της αφήγησης του Μος τοποθετείται στις 6 Απριλίου 1944, εν πλω προς την Κρήτη για την οργάνωση της απαγωγής, και ολοκληρώνεται με την καταγραφή της 17^ης Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Ως κείμενο χρονικά πλησιέστερο προς τα γεγονότα, η αφήγηση του Μος προσφέρει το πλεονέκτημα της ενδεχομένως πιο «ανόθευτης» αποτύπωσης των συμβάντων και του συναισθηματικού τους αντίκτυπου σε έναν από τους πρωταγωνιστές. Το γεγονός αυτό πάντως, δεν οφείλεται στην τύχη αλλά υπήρξε προϊόν συμφωνίας των Μος και Φέρμορ σχετικά με το ποιος από τους δύο θα δημοσίευε πρώτος την εκδοχή του για την απαωγή. Αυτή η διευθέτηση πιθανότατα αποτελεί ευτύχημα για μας, δεδομένου ότι ο Μος, αν και νεώτερος του Φέρμορ κατά επτά χρόνια, πέθανε πολύ νωρίτερα από εκείνον, σε ηλικία μόλις 45 ετών. Ο Φέρμορ συμπληρώνει μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες των γεγονότων στον ενδιαφέροντα επίλογο που έγραψε για το βιβλίο του συνεργάτη του. Το βιβλίο του Μος ευτύχησε να μεταφερθεί και στη μεγάλη οθόνη με τον πρωτότυπο τίτλο του (Ill met by Moonlight), με πρωταγωνιστή τον Ντερκ Μπόγκαρντ στον ρόλο του Φέρμορ.

Αντίθετα από την αφήγηση του Μος, το έργο του Ντέηβις αποτελεί μια αξιολόγηση και ερμηνεία των γεγονότων από έναν σύγχρονο ερευνητή, κίνητρο του οποίου υπήρξε η αγάπη του για την Κρήτη. Ο συγγραφέας, διδάκτορας φιλολογίας του πανεπιστημίου του Πρίνστον και πρώην επίκουρος καθηγητής φιλολογίας του πανεπιστημίου του Γέηλ, εργάστηκε επί δύο χρόνια ως βοηθός της υπεύθυνης ανασκαφών στην ανατολική Κρήτη, γεγονός που του επέτρεψε να γνωρίσει από κοντά τους χώρους στους οποίους διαδραματίστηκαν πολλά από τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μεγαλόνησο. Η δική του η καταγραφή δεν περιορίζεται στα συμβάντα της απαγωγής του Κράιπε αλλά καλύπτει σχεδόν όλο τον χρονικό ορίζοντα του πολέμου στην Κρήτη (1941-45), γεγονός εν μέρει επιβεβλημένο για το αρχικό αναγνωστικό κοινό του από Αμερικανούς, χωρίς όμως αρνητικές επιπτώσεις, αφού ακόμη και για τους Έλληνες γνώστες της σύγχρονης ιστορίας της Κρήτης η διασύνδεση της γερμανικής εισβολής το 1941 με την απαγωγή του Κράιπε το 1944 δεν είναι αυτονόητη. 

Παρά τον δραματικό της χαρακτήρα, η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού δεν φαίνεται να άφησε κάποια αίσθηση πικρίας ή μίσους σε οποιονδήποτε από τους συμμετέχοντες. Στον επίλογο του έργου του ο Ντέηβις σχολιάζει ως εξής την τηλεοπτική συνάντηση των παλαιών αντιπάλων το 1972 (για την οποία κάναμε ήδη λόγο): «Μετά τη μετάδοση οι δύο άντρες (εννοεί τους Φέρμορ και Κράιπε) ενώθηκαν με μια ομάδα από παλιούς Κρητικούς συμμάχους του Λη Φέρμορ σε μια κοντινή ταβέρνα. Η περιγραφή της βραδιάς σε ένα γράμμα προς ένα φίλο του [Φέρμορ] θυμίζει σύναξη παλιών συμμαθητών και όχι πρώην εχθρών: “Ένα σωρό κρητικά τραγούδια και χοροί, μερικά γερμανικά λαϊκά τραγούδια τραγουδισμένα από τον στρατηγό κι εμένα, με το κρασί να ρέει άφθονο”. Όταν οι ντόπιοι δημοσιογράφοι άκουσαν τι συνέβαινε, εμφανίστηκαν απρόσκλητοι. “Ένας ρώτησε τον στρατηγό πώς του είχα φερθεί όταν ήταν αιχμάλωτός μου στα βουνά, και ο στρατηγός είπε – άκου να δεις! – όλος ενεργητικότητα: «Ritterlich! Wie ein Ritter!»”. Ιπποτικά. Σαν ιππότης» (σελ. 438-439).