"Μπροστά στη σημαία": ο Ιούλιος Βερν και η αποθέωση της φιλοπατρίας

Ιούλιος Βερν

Πρόλογος - μια μικρή παρένθεση επί προσωπικού

Για αυτή την εβδομάδα, με αφορμή ένα τυχαίο συμβάν, αποφάσισα για αλλαγή να γράψω κάτι πιο "ελαφρύ", μια αναφορά σε ένα παιδικό βιβλίο, σαν ένα μικρό ταξίδι στα παιδικά μου χρόνια που όλο και μου μοιάζουν τόσο μακρινά, αλλά περιέχουν συναισθήματα και σκέψεις που ποτέ δεν ξεφτίζουν αλλά με συντροφεύουν, μου μιλούν γλυκά και μου υπενθυμίζουν ότι ασχέτως πόσο σκληρούς μας κάνει ώρες-ώρες η ζωή, μέσα μας συνεχίζει να επιβιώνει η ανάμνηση της παιδικής αθωότητας και μια απροσχημάτιστη θέαση της ζωής. Το Σάββατο που μας πέρασε, βρέθηκα λοιπόν σε ένα τοπικό βιβλιοπωλείο για να βγάλω φωτοτυπίες και εντελώς συμπτωματικά αντίκρισα το βιβλίο του Ιουλίου Βερν "Μπροστά στην σημαία" (Γαλλικός τίτλος: "Face au drapeau", Αγγλικός τίτλος: Facing the Flag). Συγκινήθηκα βαθύτατα καθώς αυτή η σύντομη ιστορία υπήρξε ένα αγαπημένο ανάγνωσμα των παιδικών μου χρόνων. Το αστείο ήταν ότι ποτέ δεν είχα το συγκεκριμένο βιβλίο για δικό μου, αλλά το διάβαζα σπαστά όταν κάποιες φορές με φιλοξενούσε η θεία μου στην Κυψέλη. Αγόρασα αμέσως το βιβλίο και το σελιδοσκόπησα το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε, δοκιμάζοντας ξανά την ίδια συγκίνηση που είχα νιώσει διαβάζοντας τις 5 τελευταίες σελίδες του. 
Ο Βερν σε πολλά βιβλία του αφήνει την κορύφωση του δράματος για τις τελευταίες σελίδες. Επειδή ακριβώς η πλοκή της ιστορίας ως εκείνη την στιγμή...δεν με είχε ενθουσιάσει ιδιαίτερα, αυτή η εξέλιξη με είχε αιφνιδιάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην πιστεύω κυριολεκτικά τι διαβάζω. Για όσα χρόνια πήγαινα στην θεία μου ως επισκέπτης μέχρι τα 20 χρόνια μου περίπου, πάντοτε με βαθιά συγκίνηση έβγαζα τον τόμο αυτό από το ίδιο ράφι της παλαιάς βιβλιοθήκης και διάβαζα αυτές τις

τέσσερις τελευταίες σελίδες με το ίδιο χτυποκάρδι και την ίδια συγκίνηση. Αγόρασα το βιβλίο όχι μόνο για συναισθηματικούς λόγους, αλλά έχοντας την κρυφή ελπίδα ότι και τα παιδιά μου, θεού θέλοντος σε λίγα χρόνια, θα διαβάσουν την ίδια φανταστική ιστορία του γερο-Βερν και θα συνεχίσουν νοερά το ίδιο πνευματικό ταξίδι που είχα ξεκινήσει εγώ πολλά χρόνια πριν. (Να πω την μαύρη αλήθεια μου, με όσα βλέπω γύρω μου στην κοινωνία, φοβάμαι ότι αυτό ίσως να μην είναι και τόσο πιθανό!) 

Η υπόθεση του βιβλίου

 Η υπόθεση όπως ξεκινάει τουλάχιστον, δεν είναι κάτι το ιδιαίτερα ενδιαφέρον ειδικά για την εποχή μας: Ο Θωμάς Ροκ, ένας μισότρελος φημισμένος Γάλλος εφευρέτης, έχει ανακαλύψει μια ειδική εύφλεκτη ύλη, η οποία αποτελεί τον πυρήνα ενός υπερόπλου του "αστροποβόλου ροκ". Ο Ροκ προσπάθησε να πουλήσει την εφεύρεση του αρχικώς στην Γαλλική κυβέρνηση και ακολούθως στην Αμερικανική, αλλά αυτό δεν κατέστη εφικτό καθώς ζητούσε υπέρογκη αμοιβή προκαταβολικά, αρνούμενος να επιδείξει την εφεύρεση του σε πειράματα. Καμία κυβέρνηση δεν δέχτηκε τους παράλογους αυτούς όρους, με αποτέλεσμα η ψυχολογική κατάσταση του Ροκ να επιδεινωθεί και να εγκλειστεί σε ψυχιατρείο στην Αμερική υπό την επίβλεψη του επιτηρητή Γκαίητον, ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν ένας Γάλλος μηχανικός ο Σίμωνας Χάρτ. Ο Χάρτ είχε πιστέψει ότι ο Ροκ είχε όντως ανακαλύψει κάτι ιδιαίτερα σοβαρό και παρακολουθώντας τον Ροκ δήθεν ως επιτηρητής του. προσπαθούσε να του εκμαιεύσει την φόρμουλα της εφεύρεσης για λογαριασμό της Γαλλίας με τελικό σκοπό να προστατεύσει και τον ίδιο.

Η περιπέτεια ξεκινάει όταν επικίνδυνοι πειρατές υπό τον πλοίαρχο Σπαντ σε συνεργασία με έναν Ισπανό κροίσο (κόμης Ντ΄Αρντίγκας) που στην πραγματικότητα είναι αρχηγός τους και ο διαβόητος πειρατής Κερ Καράζ, θα απαγάγουν τον Ροκ και τον Χάρτ θα τους επιβιβάσουν στην θαλαμηγό του Ντ΄Αρτίγκας "Έμπα" και θα τους οδηγήσουν στο κρησφύγετο τους στο ηφαιστιογενές "νησί του κυπέλλου" στην περιοχή των Βερμούδων. Έχοντας το νησί αυτό ως ορμητήριο είχαν διεξάγει μια σειρά από τολμηρές πειρατείες εξαφανίζοντας πολλά μεγάλα εμπορικά πλοία. Ο Κερ Καράζ επικεντρώθηκε στην προσπάθεια του να πείσει τον Ροκ να του φανερώσει το μυστικό της εφεύρεσης 

τάζοντας του αμύθητα πλούτη, παρά το γεγονός ότι τον είχε αιχμαλωτίσει. Μετά από πιέσεις και υποσχέσεις και του μηχανικού Σέρκο, ο Ροκ αποφάσισε να δεχθεί τις προτάσεις τους και να κατασκευάσει το "αστροποβόλο Ροκ" για λογαριασμό των πειρατών που τον είχαν απαγάγει. Το αποφάσισε τόσο για τα χρήματα που υποτίθεται θα λάμβανε, αλλά και για να εκδικηθεί όσους τον περιφρόνησαν, τον έδιωξαν και τον εξανάγκασαν να ζει στην απομόνωση. Ο Ροκ νηφάλιος πλέον, θα δηλώσει στο Χάρτ ότι είναι ένας άνθρωπος χωρίς πατρίδα, αφού η ίδια η Γαλλία του στέρησε τα πάντα, και πλέον έχει μοναδική πατρίδα το νησί όπου τον είχαν μεταφέρει οι πειρατές.

Η κορύφωση και το τραγικό τέλος

Ο Χαρτ θα καταφέρει να ενημερώσει τον έξω κόσμο για τις εξελίξεις με ένα μήνυμα σε ένα μικρό βαρέλι και η κορύφωση της φανταστικής αυτής ιστορίας βρίσκεται όπως σας είπα στις τελευταίες σελίδες: ένας στόλος πέντε πολεμικών πλοίων βρίσκεται μπροστά στο πειρατικό νησί με τους πειρατές να έχουν τοποθετήσει τον σωλήνα εκτόξευσης του "αστροποβόλου ροκ" και τον μισότρελο εφευρέτη να κρατά τους πυροκροτητές. Το πρώτο πολεμικό πλοίο Αγγλικής εθνικότητας πλησιάζει το νησί και ο Ροκ με σταθερό βήμα χωρίς δισταγμούς εκπυρσοκροτεί το υπερόπλο του το οποίο συντρίβει σε δευτερόλεπτα το Αγγλικό πολεμικό. Οι πειρατές πανηγυρίζουν έξαλλα και ο Ροκ επιχαίρει επίσης για το κατόρθωμα της εφεύρεσης του.

Αλλά τώρα έρχεται το δεύτερο πολεμικό πλοίο, αδιαφορώντας για την συντριβή του προηγούμενου. Ο αυτόπτης μάρτυς Χαρτ περιγράφει το ατσάλινο πλεούμενο να πλησιάζει γοργά και αποφασιστικά την ζώνη πυρός του "Αστροποβόλου Ροκ", χωρίς να έχει σημαία στον ιστό του. Ενώ πλησιάζει στην καταστροφή του ακούγονται παραγγέλματα στην Γαλλική γλώσσα και στον ιστό του πλοίου ανεβαίνει αργά - αργά η τρίχρωμη γαλλική σημαία. Ο Ροκ στην θέα της Γαλλικής σημαίας θαμπώθηκε και σταμάτησε. Το βλέμμα του μισότρελου εφευρέτη έπεσε πάνω στην σημαία και τα χέρια του αργά -αργά χαμηλώνουν. Καλύπτει τα μάτια του να μην την βλέπει γιατί δεν μπορεί να της αντισταθεί. Δεν μπορεί να αντέξει στην θέα της, δεν μπορεί να την χτυπήσει, απλώς δεν μπορεί... Κάνει δύο η τρία βήματα προς τα πίσω, ενώ οι πειρατές ανήσυχοι προσπαθούν να τον σπρώξουν προς τον πυροκροτητή. Αυτός τότε όρμησε και έσπασε τον σωλήνα του "αστραποβόλου Ροκ" ενώ οι πρώτες οβίδες του Γαλλικού πολεμικού διέλυσαν τους πειρατές στην ακτή. Στην συνέχεια ο Ροκ πήγε στο εργαστήρι του όπου προκάλεσε την ανατίναξη όλου του νησιού....  

Λίγες πληροφορίες ακόμη.....

Η υπόθεση του βιβλίου του Βερν είναι η αποθέωση του πατριωτισμού και της ακατάλυτης ηθικής δύναμης που έχει το σύμβολο της Εθνικής σημαίας πάνω στην ψυχή του ανθρώπου ακόμη και στις πιο ακραίες συγκυρίες, ακόμη και όταν ο άνθρωπος νιώσει ότι δεν τον δεσμεύει τίποτε με την πατρίδα του. Το βιβλίο, όπως όλα του Βερν άλλωστε, περιέχει πολλά προφητικά μηνύματα, όπως τον κίνδυνο της ανθρωπότητας από την κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής, όπως και ο κίνδυνος που προκύπτει από τον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων για να αποκτήσουν στρατιωτική υπεροχή. Ο Βερν και στο έργο του αυτό, έχει διάσπαρτες αναφορές στους Έλληνες αλλά και στην αρχαία Ελληνική μυθολογία.

Η δημοσίευση του βιβλίου το 1896 δημιούργησε αντιδράσεις από την μεριά του εφευρέτη Ευγένιου Τρέπιν, ο οποίος αναγνώρισε στον Θωμά Ροκ τον εαυτό του, καθώς λίγα χρόνια πριν η Γαλλική κυβέρνηση είχε αρνηθεί να αγοράσει μια ειδική εύφλεκτη ύλη που είχε παρασκευάσει. Ο Τρέπιν έκανε μήνυση στον Βερν, η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε κεκλεισμένων των θυρών. Την υπεράσπιση του Βερν ανέλαβε ο μετέπειτα πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Πουανκαρέ, ο οποίος κατάφερε να απαλλάξει τον Βερν από τις κατηγορίες. Φαίνεται πάντως ότι ο Βερν είχε εμπνευστεί τον Ροκ από τον Τρέπιν και την μικρή του περιπέτεια, όπως συχνά μια φανταστική ιστορία έχει ως πυρήνα κάποια ψήγματα πραγματικότητας.

Ι. Β. Δ. 

Πηγή

Ιουλίου Βερν, Μπροστά στη σημαία, εκδόσεις "αστήρ" (Παπαδημητρίου)
μετάφραση: Καλλιόπη Σφαέλλου - Βενιζέλου
εικονογράφηση: Léon Benett

Το βιβλίο σε Αγγλική μετάφραση

Επίμετρον 1  

Η στιγμή κατά την οποία ο Ροκ αντικρύζει την Γαλλική σημαία και λυγίζει, όπως την περιγράφει στις σημειώσεις του ο Σίμον Χάρτ (αγγλικό κείμενο)

Ah! What is this? I understand! Thomas Roch is fascinated at the sight of his national emblem. Slowly he lowers his arm as the flag flutters up to the mast-head. Then he draws back and covers his eyes with his hand.
Heavens above! All sentiment of patriotism is not then dead in his ulcerated heart, seeing that it beats at the sight of his country's flag!
My emotion is not less than his. At the risk of being seen--and what do I now care if I am seen?--I creep over the rocks. I will be there to sustain Thomas Roch and prevent him from weakening. If I pay for it with my life I will once more adjure him in the name of his country. I will cry to him:
"Frenchman, it is the tricolor that flies on yonder ship! Frenchman, it is a very part of France that is approaching you! Frenchman, would you be so criminal as to strike it?"

But my intervention will not be necessary. Thomas Roch is not a prey to one of the fits to which he was formerly subject. He is perfectly sane.

When he found himself facing the flag he understood--and drew back.A few pirates approach to lead him to the trestle again. He struggles and pushes them from him. Ker Karraje and Engineer Serko run up. They point to the rapidly advancing ship. They order him to launch his engines.

Thomas Roch refuses. Captain Spade and the others, mad with rage, menace him--curse him--strike him--try to wrest the phial from him.
Roch throws it on the ground and crushes it under foot.

Επιμέτρον 2 

Η μεταφράστρια του βιβλίου Σφαέλλου - Βενιζέλου, Καλλιόπη Α.

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1912 και από το 1931 βρίσκεται εγκατεστημένη στην Αθήνα. ΄Εξι χρόνια αργότερα άρχισε να εργάζεται στον περιοδικό τύπο και το 1957 κυκλοφόρησε το πρώτο της παιδικό βιβλίο, Το μυστικό του σοφού, με υπόθεση διαστημική.
΄Εγραψε πολλά βιβλία, τα μισά σχεδόν εμπνευσμένα από την ιστορία, γερά θεμελιωμένα πάνω σε ιστορικά στοιχεία. ΄Ολα έχουν έναν κοινό σκοπό: την καλλιέργεια της ανθρωπιάς.
Πέρα από την παιδική λογοτεχνία ασχολήθηκε με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, έχει εκδόσει ακόμη έναν τόμο διηγημάτων και τρεις μελέτες, μια για τον Καβάφη, μια για τον Καρκαβίτσα, με θέμα Η γυναίκα στο έργο του Καρκαβίτσα, και μια για τον Ελύτη.