Η μοιχαλίδα και το Ευαγγέλιο: μια απρόσμενη αλήθεια

γράφει ο συνεργάτης μας Κλέων 

 Η ιστορία της μοιχαλίδος αποτελεί ίσως ένα από τα πιο γνωστά χωρία της Καινής Διαθήκης και την παραθέτει ο Ιωάννης (ζ΄, 53 - η΄, 3-11). 

 Μια ημέρα που ο Χριστός δίδασκε, οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι φέρνουν μπροστά Του μια παντρεμένη γυναίκα που είχε συλληφθεί επ’ αυτοφώρω να διαπράττει μοιχεία: «Διδάσκαλε», είπαν στον Ιησού, «ο νόμος του Μωυσή προβλέπει ότι αυτές οι γυναίκες πρέπει να λιθοβολούνται. Εσύ τί λες ότι πρέπει να κάνουμε;» 

    Η ερώτηση ήταν πονηρή προκειμένου να Τον κατηγορήσουν είτε ότι δεν τηρεί τον νόμο είτε ότι παραβιάζει τη διδασκαλία Του περί αγάπης, ελέους και συγχωρήσεως. 

    Ο Ιησούς δεν απαντούσε αλλά κάτι έγραφε με το χέρι Του στο χώμα χωρίς να δίνει σημασία. Επειδή όμως επέμειναν, απάντησε: «ο αναμάρτητος υμών πρώτος βαλέτω λίθον επ’ αυτήν». Όταν άκουσαν τα λόγια Του, όλοι ένας-ένας έφυγαν και ο Κύριος είπε στη γυναίκα να πηγαίνει και να μην αμαρτήσει ξανά.

Η ιστορία της μοιχαλίδος είναι αριστοτεχνικώς δομημένη, με μια αναπάντεχη ανατροπή, και λίαν διδακτική. Τι κρίμα, όμως, που η ιστορία αυτή αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη στο Ευαγγέλιο!

    Κατ’ αρχάς, η ιστορία εμφανίζεται μόνον στον Ιωάννη. Εκ δευτέρου, υπάρχει ένα σημαντικό κενό σε αυτήν καθώς δεν αναφέρεται πουθενά ο άνδρας με τον οποίο συνελήφθη η μοιχαλίδα (ο νόμος προέβλεπε ότι έπρεπε να λιθοβοληθούν και οι δύο (Λευϊτικόν κ΄, 10)). Επί πλέον, τί έγραφε ο Ιησούς στο χώμα; Τέλος, η στάση του Χριστού έναντι του νόμου στο χωρίο αυτό δεν είναι ξεκάθαρη. Έπρεπε να μην τιμωρούνται οι ένοχοι; έπρεπε να ανατραπεί ο νόμος; (στον Ματθαίο ε΄, 17 ο Χριστός επισημαίνει ότι δεν ήλθε για να καταργήσει τον νόμο). 

    Πλην τούτων, η ιστορία απουσιάζει από τα παλαιότερα σωζόμενα και περισσότερο αξιόπιστα

Ευαγγελιστής Ιωάννης

χειρόγραφα του Ιωάννου. Το συγγραφικό της ύφος είναι διαφορετικό από αυτό που υπάρχει σε ολόκληρο το κατά Ιωάννην ενώ πολλές λέξεις που χρησιμοποιούνται δεν απαντούν άλλη φορά σε αυτό. Μάλιστα, την ίδια διήγηση συναντούμε και σε μερικά χειρόγραφα του κατά Λουκά.

Τί συνέβη λοιπόν; Ίσως αρχικώς η ιστορία της μοιχαλίδος ήταν αγαπητή και διαδεδομένη μεταξύ των Χριστιανών και κυκλοφορούσε προφορικώς έστω και αν δεν είχε καταγραφεί σε κανένα από τα Ευαγγέλια. Κάποια εποχή, κάποιος πιστός την προσέθεσε στο περιθώριο ενός χειρογράφου ως σχόλιο. Ο γραφέας που ανέλαβε αργότερα να αντιγράψει το Ευαγγέλιο από το συγκεκριμένο χειρόγραφο, νόμισε ότι το σχόλιο αποτελούσε μέρος του κειμένου και το αντέγραψε. Πιθανότατα λοιπόν, η όμορφη αυτή ιστορία πέρασε έως εμάς με αυτόν τον τρόπο. 

    Η Καινή Διαθήκη δεν έφθασε αυτούσια στις ημέρες μας και είναι αδύνατον να αποκατασταθεί το αυθεντικό κείμενο. Οι μελετητές έχουν εντοπίσει από απλά ορθογραφικά λάθη έως ολόκληρες διηγήσεις που προστέθηκαν μεταγενέστερα. Αυτό συνέβαινε διότι οι γραφείς έκαναν λάθη κατά την αντιγραφή ή «διόρθωναν» το χειρόγραφο προκειμένου να καταστεί σαφέστερο ή να αποδίδει το νόημα που αυτοί ήθελαν (μη λησμονούμε τις θεολογικές έριδες των πρώτων χριστιανικών αιώνων). 

    Το ζήτημα του αυθεντικού κειμένου της Καινής Διαθήκης αποτελεί θεμελιώδες πρόβλημα των Διαμαρτυρομένων, οι οποίοι δεν αναγνωρίζουν κανένα άλλο κείμενο πλην της Βίβλου. Αντιθέτως, οι Ορθόδοξοι (και οι Ρωμαιοκαθολικοί) προβληματίζονται λιγότερο διότι τα όποια κενά ή ασάφειες δημιουργήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων καλύπτονται από τη μελέτη των Πατέρων και την Ιερά Παράδοση.

Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Bart Ehrman, «Παραφράζοντας τα λόγια του Ιησού», εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2008, σελ. 90-93 (ένα ενδιαφέρον και καλογραμμένο βιβλίο).