Λέων Τρότσκυ, ο Στάλιν ως θεωρητικός, εκδόσεις "Μυρμιδόνες" (βιβλιοκρισία)

γράφει ο Μιλτιάδης Βαρβούνης, Ιστορικός

Αυτό το περιβόητο κείμενο του Τρότσκι γράφτηκε το 1929 στην Τουρκία. Αναφέρεται στην αποτυχημένη προσπάθεια που επιχείρησε ο Ιωσήφ Στάλιν να επιλύσει τα σύνθετα προβλήματα της αγροτικής οικονομίας της νεαρής τότε ΕΣΣΔ, ενώ παράλληλα θίγει και ορισμένα ζητήματα πολιτικοκοινωνικής φύσεως. Ωστόσο, ο Τρότσκυ, παρόλο που συνδύαζε μεγάλες οργανωτικές ικανότητες με πλούσια θεωρητική κατάρτιση, δεν διέθετε παρά ένα μόνο όπλο, τις ιδεές του. Στις αρχές όμως της δεκαετίας του 1920 ορισμένοι τον είχαν προειδοποιήσει: «Εσύ πιστεύεις ότι ο Στάλιν θα αγωνιστεί εναντίον σου στο επίπεδο των ιδεών. Αλλά αυτός αγωνίζεται με άλλα όπλα. Θα σε χτύπησει στο κεφάλι!». Και πράγματι αυτό συνέβη, καθώς ο Τρότσκυ δολοφονήθηκε με εντολή του Στάλιν το 1940. Παρά ταύτα, ελάχιστοι γνωρίζουν πως ο αιμοβόρος δικτάτορας της ΕΣΣΔ είχε προσπαθήσει να εμφανιστεί ως θεωρητικός, καθώς είχε γράψει κείμενα με τίτλους όπως «Ζητήματα Λενινισμού», «Τροτσκισμός ή Λενινισμός» και «Οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ». Σε αυτά τα κείμενα ήταν εμφανές το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο του Στάλιν και οι περιορισμένες γνώσεις του, ακόμη και στη χρήση της ρωσικής γλώσσας. 

Προσδιορίζοντας την προσωπικότητά του Στάλιν, ο Τρότσκυ είχε δηλώσει το καλοκαίρι του 1925: «Ο Στάλιν είναι η πιο εξέχουσα μετριότητα του Κόμματός μας». Και όμως, αυτή η μετριότητα οδήγησε την ΕΣΣΔ στη μεγαλειώδη νίκη επί της Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μετατρέποντας τη χώρα του σε πυρηνική υπερδύναμη. Ήταν όμως αυτή η αληθινή εικόνα της ΕΣΣΔ του Στάλιν; Σύμφωνα με την μπροσούρα του Τρότσκυ, όχι. Ο άλλοτε υπ’ αριθμόν δύο (μετά τον Λένιν) στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ τονίζει το αβάσιμο της προσπάθειας του Στάλιν να εφαρμόσει τους τύπους του «Κεφαλαίου» του Μάρξ στην ανάλυση της σοβιετικής οικονομίας. Η προσπάθεια του Στάλιν να εφαρμόσει τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής θεωρείται από τον Τρότσκυ απόδειξη της θεωρητικής ανεπάρκειας και της πνευματικής ρηχήτητας του ηγέτη της σοβιετικής γραφειοκρατίας. 

Ο Τρότσκυ σημειώνει στο βαρυσήμαντο κείμενό του τα θεωρητικά λάθη του Στάλιν, τα οποία

είχαν τις ρίζες τους στη στρεβλή κατανόηση από τον «πατερούλη» της μεθοδολογίας του «Κεφαλαίου». Ωστόσο, ο μεγάλος αντίπαλος του Στάλιν δεν περιορίζεται μόνο στην ανάλυση της πολιτικής σκέψης του Γεωργιανού δικτάτορα, αλλά κάνει και μια γενίκευση της οικονομικής εξέλιξης της ΕΣΣΔ. Αν και ο μακρύς και επίμονος αγώνας του κατά του Στάλιν απέτυχε, η δολοφονία του Τρότσκυ δεν τον εξαφάνισε από τις σελίδες της Ιστορίας, κι αυτό γιατί η μεγάλη προσφορά του συνίσταται στο ότι μόνο εκείνος έδωσε μια βαθύτερη ανάλυση της ΕΣΣΔ της εποχής του. Αυτή η ανάλυση μας παρέχει και τα μεθοδολογικά εργαλεία για την κατανόηση της σοβιετικής πορείας υπό τις οδηγίες του Στάλιν. 

Το ενδιαφέρον κείμενο του Τρότσκυ συνοδεύεται από σημειώσεις, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβαίνουν αρκετά σε έκταση τις σελίδες του κυρίως κειμένου! Ο πρόλογος, η εξαιρετική μετάφραση και τα σχόλια είναι του Κωνσταντίνου Ε. Κεφαλά. Για άλλη μια φορά οι εκδόσεις Μυρμιδόνες κάλυψαν ένα τεράστιο κενό της πολιτικής βιβλιογραφίας, καθώς μέσα από τις σελίδες του έργου του Τρότσκυ «ζωντανεύει» η πολυτάραχη εποχή στην οποία η ΕΣΣΔ απέτυχε να γίνει η «αρίστη πολιτεία».