Η εκπόνηση στρατιωτικού σχεδίου από την ηγεσία του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών (1943-1944)
Μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, την διαφαινόμενη ήττα του Άξονα και την σοβαρή ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ με οπλισμό, τέθηκε στις τάξεις της ηγεσίας του ΚΚΕ το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Στο άνοιγμα της συζήτησης αυτής συντέλεσε και η ολοφάνερη ενδυνάμωση του ΕΛΑΣ και η απόλυτη επικράτηση του στα 2/3 της Ελληνικής υπαίθρου. Το θέμα της κατάληψης της εξουσίας ξεκίνησε να εξετάζεται από το πολιτικό γραφείο της Κεντρικής επιτροπής τον Αύγουστο του 1943, μετά από πρόταση των Γιάννη Ιωαννίδη και Γιώργη Σιάντου. Για να εκπονηθεί το σχέδιο δημιουργήθηκε μια ξεχωριστή επιτροπή αποτελούμενη από τους Ζεύγο, Βατουσιανό, Χατζή, Δανιηλίδη, Τιμογιαννάκη ενώ αυξημένες αρμοδιότητες είχε ο Βασίλης Μπαρτζιώτας ("Φάνης") γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας. Αρχικώς κάποια από τα μέλη της επιτροπής έφεραν αντιρρήσεις για την εκπόνηση του σχεδίου καθώς το θεωρούσαν εντελώς θεωρητικό, χωρίς πραγματικά δεδομένα, ενώ αφορούσε μια μελλοντική χρονική στιγμή που στην συγκεκριμένη συγκυρία έμοιαζε πολύ μακρινή.
Το αρχικό σχέδιο του Μακρίδη που είχε εκπονηθεί το 1943 δεν έχει ανεβρεθεί ως σήμερα σε κανένα σχετικό αρχείο. Σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ μέχρι το 1956, ενώ σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ ακόμη και μέχρι το 1965. Σύμφωνα με τους δύο πιο φιλόπονους ερευνητές των αρχείων του ΚΚΕ, τον Παπαπαναγιώτου και τον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο, το σχέδιο δεν ανεβρέθηκε στα διασωθέντα αρχεία του ΚΚΕ, παρά τις επίμονες έρευνες τους. Περιέργως ο Ηλίας Νικολακόπουλος σε άρθρο του στα "ΝΕΑ" αμφισβητεί την εγκυρότητα της ύπαρξης του σχεδίου, λέγοντας ότι η "Έκθεση Μακρίδη" συντάχθηκε το 1946 κατά παραγγελία του Ζαχαριάδη για να κυλιδώσει τους Σιάντο και Ιωαννίδη. Πιστεύω πως έχει άδικο και τα στοιχεία που παρατέθηκαν αναιρούν αρκετά ικανοποιητικά όσα παθιασμένα υποστηρίζει.
Θεωρώ ότι η ύπαρξη των σχεδίων αποδεικνύει ότι βασικός προσανατολισμός του ΚΚΕ, έστω υπό προϋποθέσεις, παρέμενε η διεκδίκηση της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Βλέπουμε ότι ακόμη και η Αγγλόφιλη η Αγγλόφοβη ηγεσία των Σιάντου και Ιωαννίδη, στο πίσω μέρος του μυαλού της, είχε ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί και αμάρτημα για ένα επαναστατικό κοινωνικοανατρεπτικό κόμμα (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αλλόκοτο), αλλά σαν συμπέρασμα έχει την ιστοριογραφική αξία του. Πάντως παραμένει βασικό ζητούμενο, για εμένα τουλάχιστον, γιατί οι κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία όταν η πρωτεύουσα παρέμεινε για 48 ώρες κυριολεκτικά στην διάθεση τους. Για το θέμα αυτό πιθανά να σας γράψω κάτι τον επόμενο μήνα....
Ι. Β. Δ.
Ακολούθησε μια κομματική σύσκεψη της επιτροπής αυτής στην οποία συμμετείχε και ο Πέτρος Ρούσος (λίγο πριν φύγει για το Κάϊρο) αλλά και τρεις αξιωματικοί της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Θεόδωρος Μακρίδης (ο "Έκτορας"), ο σημαντικότερος και πλέον καταρτισμένος αξιωματικός (ήταν απόστρατος μόνιμος αξιωματικός) που είχε και τον ρόλο του εισηγητή. Σύμφωνα με το σχέδιο που ανέπτυξε, προβλεπόταν ότι ο ΕΛΑΣ μέχρι την απελευθέρωση (που ακόμη τότε φάνταζε πολύ μακρινή), θα συγκροτούσε ένα Σώμα Στρατού στην Αθήνα αποτελούμενο από δύο ταξιαρχίες. Μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών οι δύο ταξιαρχίες θα καταλάμβαναν στρατηγικά σημεία των Αθηνών, αλλά κατ΄εξοχήν το τρίγωνο Μακρυγιάννη - Φιλοπάππου - Ακρόπολη, στο οποίο βρίσκονταν τα σημαντικότερα κρατικά κτήρια. Ο Μακρίδης αξιοποιούσε γόνιμα
την εμπειρία που είχε από τα πολλά στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, των οποίων οι εμπνευστές πάντοτε είχαν ως βασικό στόχο να καταλάβουν την περιοχή αυτή για να γίνουν κύριοι της κατάστασης. Ο ίδιος είχε λάβει μέρος στο Βενιζελικό κίνημα του 1935 και είχε αποστρατευθεί μετά την αποτυχία του, με τον βαθμό του Λοχαγού.
Θεόδωρος Μακρίδης ("Έκτωρας") |
Το σχέδιο του Μακρίδη έμοιαζε γενικόλογο και προέβλεπε ενέργειες κατά των δυνάμεων της δοσιλογικής κυβέρνησης στο Λεκανοπέδιο αλλά ανέφερε ρητά πως πιθανή αντιπαράθεση με τους Άγγλους ήταν εκτός σχεδιασμού καθώς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ο ΕΛΑΣ δεν θα είχε καμία ελπίδα επιβολής. Το σχέδιο αυτό εμπεριείχε χάρτες στους οποίους αναφέρονταν λεπτομερώς οι κινήσεις των μονάδων, δεν προέβλεπε αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση (κάτι που σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα ήταν αδυναμία του σχεδίου), συντάχθηκε γραπτώς και εγκρίθηκε ομόφωνα από την επιτροπή αφού έγιναν κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχέδιο είχε ξεκινήσει να συζητείται πριν να πάει η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στο Κάϊρο και γίνει η τελική άκομψη αποπομπή της από τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό στην τελική του μορφή σύμφωνα με τον Μακρίδη, παραδόθηκε σε δύο αντίτυπα στην καθοδήγηση του κόμματος χωρίς ο ίδιος να κρατήσει αντίτυπο. Ένα αντίτυπο παρέλαβε ο Ιωαννίδης τον Νοέμβριο του 1943 και σύμφωνα με την μαρτυρία του αφού το διάβασε, το έκρυψε. Αργότερα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία του, το έκαψε. Το δεύτερο αντίτυπο το παρέλαβε η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η οποία ομοίως αρχικώς το έκρυψε, ενώ το 1945, διαβεβαίωνε την ηγεσία του κόμματος της ότι το κατείχε ακόμη και ότι σκόπευε να το διαφυλάξει.Το σχέδιο το διάβασε και ο Σιάντος, ο οποίος σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το βρήκε "καλό και επιστημονικά καμωμένο".
Το σχέδιο για την τελική κατάληψη της εξουσίας από το ΚΚΕ που είχε εκπονήσει ο Μακρίδης δεν έμεινε χωρίς αναπροσαρμογές. Συγκεκριμένα σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία Μακρίδη, τον Μάρτιο η τον Απρίλιο του 1944 εκπονήθηκε νέο σχέδιο κατάληψης της εξουσίας από τον ΕΛΑΣ Αθηνών, ως παραλλαγή του πρώτου. Για το δεύτερο σχέδιο υπάρχει και σχετική μαρτυρία του Μπαρτζιώτα ο οποίος μιλάει για απλή "επεξεργασία" του πρωτότυπου σχεδίου του Μακρίδη. Τελικώς, σύμφωνα πάντα με τον Μακρίδη, εκπονήθηκε και τρίτο σχέδιο τον Αύγουστο του 1944, το οποίο άλλαξε όλα τα δεδομένα των δύο προηγούμενων καθώς προέβλεπε πλέον και την πιθανότητα της ένοπλης ρήξης με τους Άγγλους. Το σχέδιο αυτό τελικώς εφαρμόστηκε στην ένοπλη αναμέτρηση του Δεκέμβρη με τραγικές συνέπειες για το ΚΚΕ και τους υποστηρικτές του. Σύμφωνα με τον Γρηγόρη Φαράκο τα σχέδια αυτά είχαν ως στόχο την επικράτηση των δυνάμεων του ΕΑΜ μετά την απομάκρυνση των Γερμανικών στρατευμάτων. Φαίνεται πως η επεξεργασία σχεδίων από την ηγεσία του ΚΚΕ για δράση
στην Αθήνα είχε διαρρεύσει στην κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, καθώς βρέθηκαν σχέδια από τον ΕΛΑΣ Αθηνών που προέβλεπαν τον τρόπο αντιμετώπισης υποθετικών κομμουνιστικών ενεργειών στην Αθήνα από τις δυνάμεις της δοσίλογης κυβέρνησης..
Γιώργης Σιάντος |
Το αρχικό σχέδιο του Μακρίδη που είχε εκπονηθεί το 1943 δεν έχει ανεβρεθεί ως σήμερα σε κανένα σχετικό αρχείο. Σύμφωνα με τον Μπαρτζιώτα, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ μέχρι το 1956, ενώ σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, το σχέδιο υπήρχε στα αρχεία του ΚΚΕ ακόμη και μέχρι το 1965. Σύμφωνα με τους δύο πιο φιλόπονους ερευνητές των αρχείων του ΚΚΕ, τον Παπαπαναγιώτου και τον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο, το σχέδιο δεν ανεβρέθηκε στα διασωθέντα αρχεία του ΚΚΕ, παρά τις επίμονες έρευνες τους. Περιέργως ο Ηλίας Νικολακόπουλος σε άρθρο του στα "ΝΕΑ" αμφισβητεί την εγκυρότητα της ύπαρξης του σχεδίου, λέγοντας ότι η "Έκθεση Μακρίδη" συντάχθηκε το 1946 κατά παραγγελία του Ζαχαριάδη για να κυλιδώσει τους Σιάντο και Ιωαννίδη. Πιστεύω πως έχει άδικο και τα στοιχεία που παρατέθηκαν αναιρούν αρκετά ικανοποιητικά όσα παθιασμένα υποστηρίζει.
Θεωρώ ότι η ύπαρξη των σχεδίων αποδεικνύει ότι βασικός προσανατολισμός του ΚΚΕ, έστω υπό προϋποθέσεις, παρέμενε η διεκδίκηση της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Βλέπουμε ότι ακόμη και η Αγγλόφιλη η Αγγλόφοβη ηγεσία των Σιάντου και Ιωαννίδη, στο πίσω μέρος του μυαλού της, είχε ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί και αμάρτημα για ένα επαναστατικό κοινωνικοανατρεπτικό κόμμα (το αντίθετο θα ήταν μάλλον αλλόκοτο), αλλά σαν συμπέρασμα έχει την ιστοριογραφική αξία του. Πάντως παραμένει βασικό ζητούμενο, για εμένα τουλάχιστον, γιατί οι κομμουνιστές δεν κατέλαβαν την εξουσία όταν η πρωτεύουσα παρέμεινε για 48 ώρες κυριολεκτικά στην διάθεση τους. Για το θέμα αυτό πιθανά να σας γράψω κάτι τον επόμενο μήνα....
Ι. Β. Δ.
Πηγές
Γρηγόρης Φαράκος, Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία, τόμος πρώτος, εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα"
(σελ. 144-150)
Χάγκεν Φλάϊσερ, Στέμμα και Σβάστικα, εκδόσεις Παπαζήση (σελ 194-199)
Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις" (προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945), εκδόσεις "Θεμέλιο"
http://www.istorikathemata.com/2010/12/1944.html
ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ
Νιώθω υποχρέωση να αναφερθώ επαινετικά στον κ. Παπαναγιώτου και στον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο. Ασχέτως των ιδεολογικών διαφορών και τοποθετήσεων που τυχόν ίσως έχει κάποιος, τα βιβλία τους και οι έρευνες τους αποτελούν μια έντιμη και ψύχραιμη ματιά στην ιστορία της Αριστεράς, πολύτιμη για κάθε αναγνώστη που επιθυμεί να καταλάβει τα ζητήματα αυτά. Συστήνω τα βιβλία τους με θέρμη σε οποιονδήποτε τον ενδιαφέρει αυτή η Ιστορική περίοδος.
Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις" (προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945), εκδόσεις "Θεμέλιο"
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος απαντά στον Πέτρο Μακρή- Στάικo "Η επιστροφή των Βουρβόνων"
Βιογραφία Θεόδωρου Μακρίδη στην "wikipedia"http://www.istorikathemata.com/2010/12/1944.html
ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ
Νιώθω υποχρέωση να αναφερθώ επαινετικά στον κ. Παπαναγιώτου και στον αείμνηστο Γρηγόρη Φαράκο. Ασχέτως των ιδεολογικών διαφορών και τοποθετήσεων που τυχόν ίσως έχει κάποιος, τα βιβλία τους και οι έρευνες τους αποτελούν μια έντιμη και ψύχραιμη ματιά στην ιστορία της Αριστεράς, πολύτιμη για κάθε αναγνώστη που επιθυμεί να καταλάβει τα ζητήματα αυτά. Συστήνω τα βιβλία τους με θέρμη σε οποιονδήποτε τον ενδιαφέρει αυτή η Ιστορική περίοδος.
Μάλλον ποιο ενδιαφέρον θα ήταν γιατί ο ΕΛΑΣ έκανε ότι πέρναγε από τα χέρια του για να μην καταλάβει την Αθήνα..? Τι ανταλλάγματα έγιναν; Τόσος κόσμος μεθοδευμένα νεκρός...
ΑπάντησηΔιαγραφήμα η εντολη απο τον σταλιν ηταν ξεκαθαρη δεν θελουμε την ελλαδα και ας προηγηθηκαν τα δεκεμβριανα της συμφωνιας της γιαλτας
ΑπάντησηΔιαγραφήΜας κίνησε το ενδιαφέρον το άρθρο,πολύ ωραίο και κυρίως αναμένουμε την συνέχειά του!Όντως είναι ένα από τα πιο ερωτήματα της ιστορίας μας που πρέπει να απαντηθεί.Πάντως θα διαφωνήσω με τον ανώνυμο σχολιαστή γιατί όπως αποδεικνύεται ο Στάλιν παρά την συμφωνία της Γιάλτας δεν είχε πρόβλημα και να την παραβιάζει και ειδικά αν ήταν να πάρει στα χέρια του την Ελλάδα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕλπίζω να τα καταφέρω και να σας παρουσιάσω κάτι άξιο λόγου τον άλλο μήνα. Πάντως για το θέμα του Στάλιν έχω να πω τα εξής: Ο Στάλιν χρησιμοποιούσε την Ελλάδα ως αντιπερισπασμό για να πιέσει την Δύση, όταν αντίστοιχα η Δύση τον πίεζε στην Πολωνία η στην Ρουμανία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ πολιτική του Ζαχαριάδη ήταν, κατά την γνώμη μου, μέσα στην αναμπουμπούλα να καταφέρει πείσει τον Στάλιν να βοηθήσει ουσιαστικά για να σύρει την Ελλάδα στο κομμουνιστικό στρατόπεδο.
Στην περίοδο που εξετάζει το άρθρο η ηγεσία του ΚΚΕ δεν είχε σαφή εικόνα των προθέσεων του Στάλιν, ούτε μπορούσε να φανταστεί πως θα αποκρυσταλλώνονταν οι τελικές ισορροπίες. Απλώς φέρθηκαν φυσιολογικά σχεδιάζοντας πολύ όμορφα και απλά να καταλάβουν την εξουσία μετά την απελευθέρωση...
Αγαπητέ Φιλίστωρ το θέμα των Δεκεμβριανών του 1944 αναμφισβήτητα εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον , όμως η οριστική διαλεύκανση της περιόδου θέλει ακόμη τον χρόνο της. Ελπίζω το 2019 που θ ανοίξουν τα αρχεία των Βρετανών για υψηλής διαβάθμισης θέματα (για αυτά ισχύει δέσμευση 75 χρόνων , σε αντίθεση με τα απλά για τα οποία ισχύουν τα 30 χρόνια) να διαφωτίσουν περισσότερο το θέμα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάντως είναι αλήθεια ότι ο Στάλιν κινούσε με αόρατο αλλά απόλυτο καθοριστικό τρόπο τα νήματα και όπως έχει ειπωθεί είχε ανάψει την φωτιά στην Ελλάδα και από εκεί και πέρα ανάλογα με την αντίδραση των δυτικών θα έριχνε λάδι ή νερό…
Όταν διαπίστωσε ότι οι δυτικοί είναι αποφασισμένοι να κρατήσουν την Ελλάδα και με δεδομένο ότι δεν ήταν ακόμη έτοιμος να τους κοιτάξει στα μάτια υποχώρησε και έριξε νεράκι για να σβήσει την φωτιά…
Για το ότι ο Στάλιν χρησιμοποίησε ως αντιπερισπασμό την Ελλάδα προκειμένου να κερδίσει κάτι περισσότερο αλλού και περισσότερο την Γιουγκοσλαβία και κυρίως την μεγάλη του ψύχωση την Πολωνία είναι η άποψη του Φοίβου Οικονομίδη ενός αριστερού ιστορικού ερευνητή που όμως έχει την διάθεση και την αξία να αποκαλύψει αρκετά πράγματα.
Στο βιβλίο του ``Οι προστάτες `` αρχικά εκδόσεις Κάκτος 1984 και βελτιωμένη επανέκδοση το 2008 από τις εκδόσεις Ιωλκός , αποκαλύπτει αρκετά για το θέμα αυτό και μάλιστα έχει και συνέντευξη ( σελ. 415-417) του Βάλια Σεμερτζίδη που ήταν ο διερμηνέας των συζητήσεων Σιάντου –Ποπώφ και ο οποίος αν και δεν ήθελε να αποκαλύψει τα πάντα , αφού επιβεβαίωσε τα λεγόμενα του Ιωαννίδη ως κατά βάση σωστά , είπε ότι πριν τα δεκεμβριανά έγιναν τρεις ή τέσσερις συναντήσεις Ποπώφ – Σιάντου και ότι ( Η στάση των Ρώσων εκείνες τις δραματικές στιγμές ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη και αλλόκοτη ), υπονοώντας ότι εκείνες τις ημέρες (όπως και τον Οκτώβριο) ο Σιάντος δεν έκανε του κεφαλιού του …
Αναμένοντας το ενδιαφέρον αφιέρωμα , ελπίζω το βιβλίο αυτό να βοηθήσει λιγάκι…
καλό το άρθρο αλλά γιατί αυτά τα ορθογραφικά λάθη που "βγάζουν μάτι"? Πολύ παράξενο για έναν φιλολογούντα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό που εμένα πάντα μου φαινόταν περίεργο είναι γιατί ο Στάλιν δεν έστειλε τον Κόκκινο Στρατό στην Ελλάδα τη στιγμή που είχε συντρίψει το γερμανικό στρατό στα Βαλκάνια, στα τέλη Αυγούστου 1944 και είχε φτάσει ως τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Αν ήθελε θα έφτανε εύκολα ως την Αθήνα και θα είχε έτσι εξασφαλίσει το Αιγαίο. Αντί αυτού επέλεξε να παραχωρήσει την Ελλάδα στο δυτικό στρατόπεδο, όχι πως αυτό ήταν αρνητικό για εμάς βέβαια (τουλάχιστον καλύτερο από την άλλη προοπτική)...
ΑπάντησηΔιαγραφήΧωρίς να μπορώ να το στοιχειοθετήσω, έχω την εντύπωση ότι σε σχέση με την κοιτίδα του σοσιαλισμού, η Ελλάδα ήταν πολύ νοτιότερα. Η ΕΣΣΔ θα μπορούσε να την ελέγξει και να την εφοδιάσει πολύ δυσκολότερα λόγω απόστασης. Επίσης πολύ δύσκολα θα δεχόταν η Δύση να περιθωριοποιηθεί η Τουρκία. Ίσως υπήρχε ήδη και κάποιου είδους συμφωνία η συνεννόηση για το μοίρασμα του κόσμου πριν την Γιάλτα...
ΔιαγραφήΣτην Μοσχα απο τις 4 -10-1944 εως 11-10 -1944 δεν εγινε η διανομη των Βαλκανιων. [με το περιβοητο φυλο χαρτιου] Ο Φ.Γρηγοριαδης γραφει [οταν κατα την καταληψη της Βουλγαριας Σεπτεμβριο 1944 ενα συνταγμα Ρωσικου στρατου περασε τα συνορα και εισηλθε στην Ελλαδα με εντολη του Στραταρχη Τολμπουχιν απεχωρησε αμεσα]
ΑπάντησηΔιαγραφή