Πολύβιος, μια βιογραφία (203 π.Χ. - 120 π. Χ.)

Πολύβιος
Ο Πολύβιος (203 π.Χ. - 120 π.Χ.) ήταν Έλληνας ιστορικός, διάσημος για το βιβλίο του Οι Ιστορίες ή Η Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που καλύπτει λεπτομερώς την περίοδο από το 220 ως 146 π.Χ. Είναι επίσης γνωστός για τις πολιτικές του απόψεις σχετικά με την εξισορρόπηση των εξουσιών. Απόψεις, που πολύ αργότερα χρησιμοποιήθηκαν κατά τη σύνταξη του Σύνταγματος των Ηνωμένων Πολιτειών.

 Η ζωή του

Ο Πολύβιος γεννήθηκε και ανετράφη στην αχαϊκή πόλη της Μεγαλόπολης. Ήταν μέλος της ελληνικής άρχουσας τάξης, και λόγω της ιδιότητας του αυτής είχε την ευκαιρία να αποκτήσει άμεσα βαθιά γνώση των πολιτικών και στρατιωτικών ζητημάτων. Η πολιτική του σταδιοδρομία αφιερώθηκε, κατά ένα μεγάλο μέρος της, στη διατήρηση της ανεξαρτησίας της Αχαϊκής Ένωσης (Αχαϊκή Συμπολιτεία). Ο πατέρας του αποτελούσε κύριο υπέρμαχο της πολιτικής ουδετερότητας κατά τον πόλεμο των Ρωμαίων ενάντια στον Περσέα της Μακεδονίας. Επειδή όμως θεωρήθηκε ύποπτος από τους Ρωμαίους, ο γιος του Πολύβιος ήταν μεταξύ των 1.000 Αχαιών ευγενών που μεταφέρθηκαν στη Ρώμη το 168 π.Χ. ως όμηροι, και που παρέμειναν εκεί για δεκαεπτά έτη
. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη, και λόγω της υψηλής του μόρφωσης και παιδείας, ο Πολύβιος ήταν ευπρόσδεκτος στα σπίτια των πλέον διακεκριμένων οικογενειών της Ρώμης, ιδιαίτερα δε στου Αιμιλίου Παύλου, του κατακτητή του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου, ο οποίος και του εμπιστεύθηκε τη διαπαιδαγώγηση των γιών του: του Φάβιου και του νεότερου Σκιπίωνος. Μετά την απελευθέρωση των Αχαιών ομήρων το 150 π.Χ, επετράπη στον Πολύβιο να επιστρέψει στην πόλη του, αλλά την αμέσως επόμενη χρονιά συνόδευσε τον φίλο του Σκιπίωνα στην Αφρική και ήταν παρών κατά την πτώση της Καρχηδόνας, την οποία και περιέγραψε. Πιθανολογείται πως μετά την καταστροφή της Καρχηδόνας, περιόδευσε προς τις Δυτικές ακτές της Αφρικής καθώς και την Ισπανία.

Σκιπίων ο Αφρικανός
Μετά από την καταστροφή της Κορίνθου την ίδια χρονιά, ο Πολύβιος επέστρεψε στην Ελλάδα και χρησιμοποίησε τις διασυνδέσεις του με σημαίνοντες Ρωμαίους για να αποφορτίσει την κατάσταση. Επιφορτίστηκε με το δύσκολο στόχο της οργάνωσης μιας νέας μορφής διακυβέρνησης για τις ελληνικές πόλεις, και στη θέση αυτή έχαιρε υψηλότατης αναγνώρισης. Φαίνεται πως τα επόμενα χρόνια τα περνάει στη Ρώμη όπου ασχολείται κυρίως με την ολοκλήρωση της ιστοριογραφίας του, κάνοντας περιστασιακά μακρινά ταξίδια σε διάφορες χώρες της Μεσογείου, για να βελτιώσει το ιστορικό του έργο, με ειδικότερο σκοπό τη λήψη γνώσης, από πρώτο χέρι, γύρω από τις ιστορικές τοποθεσίες. Επίσης, φαίνεται πως επεδίωξε και κατάφερε να πάρει συνεντεύξεις από παλαίμαχους προκειμένου να διευκρινιστούν οι λεπτομέρειες των γεγονότων που περιέγραφε ενώ, για τον ίδιο σκοπό, του δόθηκε και πρόσβαση σε αρχειακό υλικό. Αναφορικά με τα μετέπειτα χρόνια του Πολύβιου, ελάχιστα μας είναι γνωστά. Το πιθανότερο είναι πως συνόδευσε το Σκιπίωνα στην Ισπανία με την ιδιότητα του στρατιωτικού συμβούλου κατά τη διάρκεια του Νομαντίνου Πολέμου, έναν πόλεμο τον οποίο αργότερα περιέγραψε σε μια μονογραφία που όμως σήμερα δε σώζεται. Επειδή διασώζονται στην Ελλάδα πολλές επιγραφές και αγάλματά του, πιθανολογείται ότι αργότερα ο Πολύβιος επέστρεψε εκ νέου στην Ελλάδα. Μαρτυράται πως πέθανε το 118 π.Χ. από πτώση από το άλογό του, αν και το περιστατικό αυτό αναφέρεται μόνο σε μία πηγή και μάλιστα αμφισβητούμενης αξιοπιστίας.
 Τα Ιστορικά του έργα

Ο Πολύβιος συνέγραψε πολλά έργα, που στην πλειονότητά τους δε διασώζονται σήμερα. Το πρώτο του έργο ήταν η βιογραφία του Έλληνα πολιτικού Φιλοποίμηνος, το οποίο ερανίσθηκε ως πηγή ο Πλούταρχος. Η βιογραφία αυτή δεν έχει σωθεί. Επιπρόσθετα, έγραψε μια πιθανότατα εκτεταμένη πραγματεία "Περί Τακτικής", όπου περιγράφονταν λεπτομερώς οι στρατιωτικές τακτικές Ρωμαίων και Ελλήνων. Μικρά τμήματα αυτού του έργου διασώζονται στο εκτενέστερο έργο του "Ιστορίες", αλλά και το κείμενο καθεαυτό της "Τακτικής" έχει χαθεί. Επίσης, έχει χαθεί και μια ιστορική μονογραφή
Αννίβας
σχετικά με τα γεγονότα του Νομαντίνου πολέμου. Το εκτενέστερο έργο του, είναι οι "Ιστορίες"ή "Η Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας", που διασώζονται σχεδόν πλήρως, με μερικά μόνο βιβλία και αποσπάσματα να λείπουν.

Ο Τίτος Λίβιος, αναφέρεται στον Πολύβιο και τον χρησιμοποιεί ως πηγή υλικού στο αφήγημά του. Ο Πολύβιος είναι ένας από τους πρώτους ιστορικούς που παρουσίασε την ιστορία ως μια αλληλουχία αιτιών και αποτελεσμάτων, που βασίζεται σε μια προσεκτική εξέταση της παράδοσης και που διευθύνεται υπό έντονη κριτική. Διηγήθηκε την Ιστορία βάσει των όσων είχε ο ίδιος δει και όσων είχε αποκομίσει από την επικοινωνία του με αυτόπτες μάρτυρες και συμμετέχοντες στα δρώμενα. Σε μια κλασική ιστορία ανθρώπινης συμπεριφοράς, ο Πολύβιος τα συλλαμβάνει όλα: τον εθνικισμό, την ξενοφοβία, τη διπροσωπία της πολιτικής, τις φρικτές μάχες, τη βιαιότητα, κ.ά. μαζί όμως με την πίστη, τον ηρωισμό, την ανδρεία, τη νοημοσύνη, τη λογική και την καπατσοσύνη. Με το μάτι του στραμμένο στη λεπτομέρεια και με χαρακτηριστικό, αυστηρώς αιτιολογημένο ύφος, ο Πολύβιος παρείχε μια συνολική θεώρηση της ιστορίας παρά μια απλή χρονολογική καταγραφή περιστατικών.

Ο Πολύβιος θεωρείται από μερικούς ως ο διάδοχος του Θουκυδίδη από άποψη αντικειμενικότητας και κριτικής σκέψης στο έργο του, και προπάτορας της αυστηρής ακαδημαϊκής ιστορικής έρευνας, υπό τη σύγχρονη επιστημονική της έννοια. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, το έργο του παρουσιάζει την πορεία των περιστατικών με καθαρότητα, οξυδέρκεια και υγιή κρίση, τις περιστάσεις εκείνες που επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα, φωτίζοντας ιδιαίτερα τις διαφορετικές γεωγραφικές παραμέτρους. Δίκαια, επομένως, μπορεί να συγκαταλεχθεί ανάμεσα στα μεγαλύτερα έργα της ιστοριογραφίας κατά την αρχαιότητα. Ο συγγραφέας του λογοτεχνικού εγχειριδίου Oxford Companion to Classical Literature (1937) τον επαινεί για "τη σοβαρή του αφοσίωση στην αλήθεια" και τη συστηματική του επιδίωξη για την αιτία των γεγονότων.

Πρόσφατα, έγινε μια πιο κριτική αξιολόγηση του έργου του Πολύβιου. Κατά την άποψη του Peter Green στο βιβλίο του Alexander to Actium, ο Πολύβιος συχνά γίνεται μεροληπτικός προκειμένου να δικαιολογήσει τις επιλογές του πατέρα του αλλά και τις δικές του. Παρεκκλίνει του δρόμου του, παρουσιάζοντας με μελανά χρώματα τον Αχαιό πολιτικό Καλλικράτη, αφήνοντας έτσι τον αναγνώστη με εννοήσει ότι ο Καλλικράτης κρύβεται πίσω από την ομηρία του στη Ρώμη. Πιο σημαντικό είναι ότι στην αρχή –ως όμηρος στη Ρώμη, στη συνέχεια υπό την προστασία του Σκιπίωνα και τελικά ως συνεργάτης των Ρωμαϊκών αρχών το 146 π.Χ.– δεν είναι ελεύθερος να εκφράσει τις αληθινές του απόψεις. Ο Green εισηγείται ότι θα πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη μας το γεγονός ότι προσπαθούσε να εξηγήσει τη Ρώμη στο ελληνικό κοινό ώστε να τους πείσει για την ανάγκη αποδοχής των Ρωμαϊκών αρχών, κάτι που ο ίδιος εκτιμούσε ως αναπόφευκτο. Εντούτοις, για τον Green οι ιστορίες του Πολύβιου παραμένουν ανεκτίμητες και αποτελούν την καλύτερη ιστορική πηγή της εποχής που καλύπτει. Ο Ron Mellor επίσης συμφωνεί με την άποψη ότι ο Πολύβιος μεροληπτεί, όταν από πίστη στο Σκιπίωνα, κατασπίλωσε τους αντιπάλους του Σκιπίωνα (τους ιστορικούς της αρχαίας Ρώμης). Στο έργο του Οι Ιστορίες, ο Πολύβιος εισήγαγε μερικές θεωρίες. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, εξηγεί τη θεωρία της ανακύκλωσης ή αλλιώς τον κύκλο της κυβέρνησης, μια ιδέα που είχε προηγουμένως εξετάσει ο Πλάτωνας.

 Κρυπτογραφία

Στον Πολύβιο αποδίδεται ένα χρήσιμο στην τηλεγραφία εργαλείο, το οποίο επιτρέπει την κωδικοποιημένη αποστολή γραμμάτων με τη χρήση ενός αριθμητικού συστήματος. Στην ιδέα αυτή επίσης στηρίζονται η κρυπτογραφία και η στενογραφία. Το εργαλείο αυτό είναι γνωστό ως το “Τετράγωνο του Πολύβιου”. Πρόκειται για ένα τετράγωνο 5Χ5, διαιρεμένο σε 25 μικρότερα ίσα τετραγωνάκια, όπου τοποθετούνται με τη σειρά οι χαρακτήρες της αλφαβήτου, από αριστερά προς τα δεξιά και από τα πάνω προς τα κάτω (στο σύγχρονο λατινικό αλφάβητο των 26 χαρακτήρων, τα γράμματα «Ι» και «J» συνδυάζονται). Στη συνέχεια, οι σειρές και οι στήλες αριθμούνται οριζοντίως και καθέτως, συνήθως με τους αριθμούς από 1 έως 5. Έτσι, οι κάθε ζεύγος 2 αριθμών (συντεταγμένες) αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο γράμμα και με τον τρόπο αυτό μπορεί να συναχθεί κρυπτογραφικά ολόκληρη επιστολή.


Η επιρροή του Πολύβιου στην Αναγέννηση και στον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό

Ο Πολύβιος δεν εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους σύγχρονούς του, για τους οποίους η έλλειψη υψηλού Αττικού ύφους αποτελούσε ελάττωμα. Οι Ρωμαίοι συγγραφείς της ίδιας περιόδου, ειδικά ο Λίβιος και ο Διόδωρος, υιοθέτησαν μεγάλο μέρος του υλικού του Πολύβιου για δική τους χρήση τους και συνέχισαν, σε μεγάλο βαθμό, το έργο του. Καθώς όμως παγιώνονταν η ρωμαϊκή κατοχή στην Ευρώπη, ο Πολύβιος άρχισε να πέφτει σε δημοτικότητα. Ο Τάκιτος Πόπλιος Κορνήλιος (50 -120
Μακιαβέλι
μ.Χ.) κάγχασε με τις απόψεις του Πολύβιου περί ενός ιδανικού μικτού Συντάγματος, ενώ οι τότε αυτοκρατορικοί συγγραφείς τον αγνοούσαν. Το έργο του διατηρήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αν και παραμορφωμένο, μέσα σε αποσπάσματα πολιτικής θεωρία και διοίκησης.

Ωστόσο, δεν ήταν πριν από την Αναγέννηση που το έργο του Πολύβιου επανήλθε στην επιφάνεια και μάλιστα σε αποσπασματική μορφή. Το έργο του πρώτα έκανε την επανεμφάνισή του στη Φλωρεντία. Ο Πολύβιος απέκτησε ρεύμα στην Ιταλία, και αν και οι φτωχές λατινικές μεταφράσεις εμπόδισαν κάθε κατάλληλη υποτροφία πάνω στο έργο του, συνέβαλε στην εκεί ιστορική και πολιτική συζήτηση. Όταν ο Μακιαβέλι έγραψε τις Ομιλίες του, φαίνεται πως ήδη γνώριζε το έργο του Πολύβιου. Οι μεταφράσεις σε γλώσσα καθομιλουμένη, στα γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και αγγλικά, εμφανίστηκαν αρχικά το 14ο αιώνα.  Παρομοίως, προς τα τέλη του 16ου αιώνα, ο Πολύβιος βρίσκει ακόμα μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό, ανάμεσα στα μέλη του μορφωμένου κόσμου της εποχής. Η μελέτη της αλληλογραφίας ατόμων όπως ο Κασωμπόν , ο ντε Του, ο Κάμντεν και ο Σαρπι φανερώνουν το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, για το έργο και τις ιδέες του Πολύβιου. Παρά την ύπαρξη τυπωμένων εκδόσεων στην καθομιλουμένη
Κικέρων
και το αυξανόμενο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, ο Πολύβιος δεν παρέμεινε «ιστορικός για τους ιστορικούς», εφόσον δεν διαβάστηκε ιδιαίτερα από το ευρύ κοινό. Από τις εκδόσεις του έργου του σε καθομιλουμένη γλώσσα σώζονται κάποιες ελάχιστες – 7 στα γαλλικά, 5 στα αγγλικά και 5 στα ιταλικά.

Οι πολιτικές πεποιθήσεις του Πολύβιου αποτέλεσαν διαρκή πηγή έλξης των δημοκρατικών φιλοσόφων, από τον Κικέρωνα και τον Μοντεσκιέ έως τους ιδρυτές πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών . Από την εποχή του Διαφωτισμού και μετά, ο Πολύβιος είλκυε περισσότερο όσους ενδιαφερόμενους σε θέματα Ελληνιστικής Ελλάδας και πρώιμης Δημοκρατικής Ρώμης, ενώ τα πολιτικά και στρατιωτικά του συγγράματα, έχασαν την επιρροή τους στον ακαδημαϊκό κόσμο. Πιο πρόσφατα, μετά από συστηματική μελέτη των ελληνικών κειμένων του Πολύβιου αλλά και της διαχρονικής τεχνικής του, έχει αυξηθεί η ακαδημαϊκή κατανόηση και η εκτίμηση για το έργο του Πολύβιου ως ιστορικού. Σύμφωνα με τον Έντουαρντ Ταφτ, ο Πολύβιος αποτέλεσε σημαντική πηγή για τον Charles Joseph Minard όταν αποτύπωνε σε μορφή γραφήματος τη χερσαία πορεία του Αννίβα στην Ιταλία κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Πουνικού Πολέμου.

Πηγή

http://istoria.exnet.gr/component/content/article/90---/1620--203--120-.html

Σχόλια

  1. Ενδιαφέρον άρθρο. Πρέπει όμως να επισημανθεί, η κακή χρήση της ελληνικής γλώσσης από τον Πολύβιο. Αν και (εννοείται βέβαια ότι) δεν υποπίπτει σε γραμματικά ή συντακτικά λάθη, το ύφος του είναι τόσο ξηρό που διαβάζεται με τεράστια δυσκολία. Ο γράφων έχει διαβάσει σχεδόν όλα τα σωζόμενα ιστορικά κείμενα από την αρχαιότητα αλλά κανένα δεν είναι περισσότερο κουραστικό και περισσότερο βαρετό απ’ αυτό του Πολυβίου.
    Δεν αρκεί, λοιπόν, να είσαι καλός ιστορικός (ο Πολύβιος υπήρξε αναντιρρήτως καλλίτερος ιστορικός από τον Ξενοφώντα), πρέπει να μπορείς να διηγηθείς και την ιστορία. Ο Ιούλιος Καίσαρ, ο οποίος στην πραγματικότητα συνέταξε στρατιωτική ιστορία η οποία είναι εκ φύσεως δύστροπη, είναι τόσο εναργής που το έργο του διαβάζεται άνετα, ίσως περισσότερο άνετα από τον Θουκυδίδη, όταν ο δεύτερος ασχολείται με τις πολεμικές επιχειρήσεις.
    Η παρατήρηση αυτή είναι, πιστεύουμε, κρίσιμη διότι, όσο περνούν τα χρόνια, βλέπουμε να δημοσιεύονται ιστορικά κείμενα τα οποία είναι αδύνατον να διαβαστούν (και ως εκ τούτου αδύνατον να κατανοηθούν) λόγω της κακής χρήσης της γλώσσης (και οι σημερινοί ιστορικοί υποπίπτουν και σε σωρεία γραμματικών λαθών). Βέβαια, μερικές φορές υπάρχουν ελαφρυντικά για τον ιστορικό διότι ένα κείμενο οικονομικής ιστορίας δεν μπορεί να κατανοηθεί άνετα από έναν μη οικονομολόγο (και μια επιστημονική έρευνα τέτοιου επιπέδου αναγκαστικά απευθύνεται σε συγκεκριμένα άτομα). Εν τούτοις, ο κανόνας παραμένει ότι ένα επιστημονικά γραμμένο βιβλίο πρέπει να είναι κατανοητό.
    Άλλωστε δεν υπάρχουν εκλαϊκευμένες μελέτες (τουλάχιστον στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών). Υπάρχουν καλές μελέτες και κακές μελέτες. Όποιος λέει ότι γράφει εκλαϊκευμένα καλύπτει το γεγονός ότι δεν μπορεί να γράψει επιστημονικά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητέ Κλέον,ατυχές ψευδώνυμο,θα
    μπορούσες να μας διαφωτίσεις για
    το ποια είναι τα έργα,που διάβασες
    και πού βρίσκονται;Ευχαριστώ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ευχαριστώ για το μήνυμα. Δυστυχώς, δεν μπορώ να κατανοήσω τι ακριβώς εννοείτε με την ερώτηση που τα βρήκα και τα διάβασα. Σε ελληνική απόδοση σχεδόν όλα τα ιστορικά κείμενα υπάρχουν στην έκδοση του Κάκτου, και τα σημαντικότερα εξ αυτών σε διάφορες άλλες εκδόσεις. Σχεδόν όλα τα κείμενα υπάρχουν επίσης στις εκδόσεις Loeb και Budé (η δεύτερη περιέχει συνήθως και εκτενή σχόλια). Οι εκδόσεις Loeb και Budé έχουν εκδώσει σχεδόν όλους τους Λατίνους ιστορικούς.
    Όσον αφορά τον τρόπο γραφής των αρχαίων ιστορικών, ο Ηρόδοτος είναι σαν ποιητής, δεν θα ήταν υπερβολικό να σημειώσουμε ότι το πεζό του κείμενο θα μπορούσε κάλλιστα να αποδοθεί ως έμμετρο. Το λεκτικό του Θουκυδίδου είναι ανεπανάληπτο. Η συντομία και σαφήνεια του λόγου του κατέστη παροιμιώδης. Η καταπληκτική μετάφραση του Βλάχου αποδίδει αρκετά πιστά τα νοήματα του αρχαίου κειμένου αλλά, δυστυχώς, είναι αδύνατον να θαυμάσει κάποιος το μεγαλείο της γλώσσας του Θουκυδίδη αν δεν μελετήσει το πρωτότυπο. Ο Πλούταρχος (που παρά τις ιστορικές πληροφορίες που προσφέρει δεν είναι ιστορικός αλλά βιογράφος) είναι χαριτωμένος και τέρπει με την πολυμάθειά του. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, χωρίς να διαθέτει τις αρετές των παλαιοτέρων ιστορικών, έχει έναν ρέοντα λόγο.
    Αν θέλετε να ασχοληθούμε λίγο και με τους Λατίνους, η γλώσσα του Καίσαρος είναι απολύτως στεγνή και απολύτως απλή, λες και γράφει διαταγή. Εν τούτοις, είναι τόσο ευκρινής που μπορείς άνετα να παρακολουθείς την εξιστόρησή του. Ο Τάκιτος γράφει σαν ρήτορας, αποφεύγοντας όμως τις υπερβολές, και είναι όσο περισσότερο σύντομος γίνεται (ειδικά ο «Αγρικόλας» αποτελεί υπόδειγμα ειλικρινούς κριτικής στο ρωμαϊκό πολίτευμα).
    Ο Πολύβιος αντιθέτως, αν και είναι πράγματι σημαντικός ιστορικός, είναι τόσο κουραστικός που δεν μπορεί να διαβαστεί. Δεν είναι τυχαίο ότι ο μέσος αναγνώστης δεν θυμάται κανένα περιστατικό που εξιστορεί (αντιθέτως των ανωτέρω ιστορικών) εκτός ίσως από το «εξ ιστορίας αναιρεθείσης της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίνεται διήγημα» (αν το θυμάμαι σωστά) από το πρώτο βιβλίο.
    Ελπίζω να απάντησα στο ερώτημά σας. Όσον αφορά το ψευδώνυμό μου, θα προσπαθήσω, όταν βρω λίγο χρόνο, να γράψω δύο λόγια στο άρθρο που δημοσίευσε ο Φιλίστωρ για τον Κλέωνα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αγαπητέ Κλέον,σήμερα είδα την απάν-
    τησή σου και σ' ευχαριστώ θερμότα-
    τα για τον κόπο σου!Επίσης σε συγ-
    χαίρω για την ευρυμάθειά σου!
    Όσο για τον Κλέονα θα περιμένω την
    τοποθέτησή σου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας