Η Μακεδονική ταυτότητα κατά τον 19ο αιώνα


Του Δρ Ευάγγελου Κωφού
Με τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους το 1830, η ελληνική εθνική ιδεολογία αναπτύχθηκε στη βάση της εθνικής συνέχειας. Τόνιζε τις ελληνικές ρίζες από την κλασική εποχή, αλλά παρακολουθούσε, μέσα από το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία, την επιβίωση του ελληνικού έθνους στην ελληνική γλώσσα, τα ελληνικά έθιμα και, φυσικά, στην ελληνορθόδοξη θρησκεία.7 Στη Μακεδονία ωστόσο δινόταν έμφαση σε δύο ειδικότερα, αλλά εξίσου σημαντικά σημεία. Το πρώτο είχε ως επίκεντρο το μεγαλείο της αρχαίας Μακεδονίας και τό έπος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η έλξη του μεγάλου αυτού βασιλιά, τα επιτεύγματα του και το όνομα των Μακεδόνων είχαν κεντρίσει την ελληνική εθνική ιδεολογία στή Μακεδονία ακόμη και πριν από τον ελληνικό Αγώνα της Ανεξαρτησίας.8 Κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, οι Έλληνες της Μακεδονίας, τόσο επιτοπίως όσο και στη διασπορά, έφεραν το μακεδονικό όνομα ως πρόσθετη μαρτυρία της ελληνικότητας τους.9 Την εποχή εκείνη δεν αντιτασσόταν καμιά αμφισβήτηση στην αίσθηση ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες ήταν Έλληνες και ότι οι Έλληνες κάτοικοι της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας ήταν οι μόνοι που καλόπιστα είχαν το δικαίωμα να φέρουν το μακεδονικό όνομα. Αυτοί οι σύγχρονοι Μακεδόνες αισθάνονταν υπερήφανοι νά διεκδικούν την ιστορική καταγωγή τους από τους βασιλείς Φίλιππο και Αλέξανδρο, ακριβώς όπως οι Αθηναίοι χωρικοί του 18ου αιώνα ανήγαν νοερώς την καταγωγή τους στον Θεμιστοκλή και τον Περικλή.

Η εκπληκτική αναβίωση αρχαίων ελληνικών ονομάτων, ιδίως εκείνων πού είχαν αρχαία μακεδονική φύτρα, τα όποια δίνονταν σε παιδιά, σε πολιτιστικούς συλλόγους και σε πόλεις ακόμη (Έδεσσα αντί Βοδενά, Μοναστήρι αντί Βιτώλια) υποδηλώνει πόσο έντονα η κληρονομιά του παρελθόντος επηρέαζε τις εκδηλώσεις του εθνικισμού.10 Το ενδιαφέρον γιά την αρχαιολογική έρευνα στή Μακεδονία δεν περιορίστηκε στους κατ' επάγγελμα αρχαιολόγους και ιστορικούς, αλλά κυρίευσε τη φαντασία ντόπιων δασκάλων, ιερέων και επαγγελματιών. Το 1896 εκδόθηκε το μνημειώδες έργο του Μαργαρίτη Δήμιτσα, φιλολόγου από την Αχρίδα, μέ τον αρμόζοντα τίτλο «Ή Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις». Προϊόν πολυετούς κοπιαστικής έρευνας σε βιβλιοθήκες και επιτόπιας αναζήτησης από το ένα άκρο της Μακεδονίας ως το άλλο, τό βιβλίο αυτό κέντρισε το ενδιαφέρον και την περηφάνια των Ελλήνων για τις ρίζες τους, καθώς και το αίσθημα ότι δικαιωματικά τούς άνηκε η γη πού έκρυβε τις μαρτυρίες της ελληνικότητας της. Δεν πρέπει νά εκπλήσσει το γεγονός ότι η εθνικιστική φιλολογία της περιόδου προέβαινε σέ συχνές αναφορές στά αρχαία ερείπια και τις ελληνικές επιγραφές για να αποδείξει τις ελληνικές καταβολές των Μακεδόνων.12

Με τη διάδοση της ελληνικής παιδείας και προς τις μη ελληνόφωνες κοινότητες, το έπος του Αλεξάνδρου αιχμαλώτισε και τη δική τους φαντασία. Επιδιώκοντας νά ταυτιστούν με τη δόξα των αρχαίων Μακεδόνων, συσχέτισαν τούς εαυτούς τους με την κλασική Ελλάδα. Δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, οπότε, στην κεντρική κυρίως ζώνη της Μακεδονίας, οι ελληνικές και βουλγαρικές ιδεολογίες συναγωνίζονταν για να κερδίσουν την υποστήριξη των σλαβόφωνων κοινοτήτων, Έλληνες προπαγανδιστές εξέδωσαν και κυκλοφόρησαν μια εκλαϊκευτική εκδοχή του έπους του Αλεξάνδρου στην τοπική σλαβική διάλεκτο αλλά με ελληνική γραφή.13

Η ιστορική γεωγραφία επιστρατεύτηκε επίσης για τον προσδιορισμό των εθνολογικών ορίων, όπως τα αντιλαμβάνονταν οι ανταγωνιστικές ιδεολογίες. Η Μακεδονία, χώρα με ασαφή και μάλλον αυθαίρετα γεωγραφικά όρια, ήταν εύκολη λεία για εκμετάλλευση από γεωγράφους, ιστορικούς και πολιτικούς. Μέχρι τη δεκαετία του 1870 ήταν συνηθισμένο για τούς Έλληνες να διεκδικούν, με ιστορικά επιχειρήματα, ολόκληρο τον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας μέχρι το βορειότερο άκρο της, το όρος Σκάρδο (σημερινό Σάρ). Στη συνέχεια, η εμφάνιση του βουλγάρικου εθνικού κινήματος —και σε μικρότερο βαθμό οι σερβικές δραστηριότητες— κατέστησαν αναγκαία μιά πιο ρεαλιστική προσέγγιση. Πράγματι, η μακεδονική εθνογραφία διέφερε σημαντικά από περιοχή σε περιοχή. Εξαιρώντας τους μουσουλμάνους, θα ήταν δυνατόν να εντοπίσει κανείς χονδρικά τρεις ζώνες. Η βόρεια ζώνη, πού συνόρευε με τη Σερβία και τη Βουλγαρική Ηγεμονία, κάλυπτε πάνω από το ένα τρίτο ολόκληρου του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας. Στη ζώνη αυτή κατοικούσαν κυρίως σλαβόφωνοι πληθυσμοί πού είχαν είτε βουλγαρικό είτε σερβικό προσανατολισμό. Η νότια ζώνη, πού γειτνίαζε μέ τή Θεσσαλία (η όποια είχε προσαρτηθεί στο ελληνικό βασίλειο τό 1881), διακρινόταν για τον ελληνόφωνο πληθυσμό της. Η κεντρική ζώνη, ωστόσο, αποτελούσε εθνολογικά μεικτή περιοχή ελληνόφωνων, σλαβόφωνων και, σε μικρότερο βαθμό, βλαχόφωνων χριστιανών πού ο εθνικός τους προσανατολισμός διέφερε από περιοχή σε περιοχή. Με όρους εθνικής ταυτότητας, οι σλαβόφωνοι μπορούσαν σταθερά να διαιρεθούν σέ ελληνικές, βουλγαρικές καί σερβικές μερίδες, ακόμη και μέσα στην ίδια τοπική κοινότητα.14 Η συνειδητοποίηση αυτής της πολιτικής πραγματικότητας περιέκοψε προγενέστερες, υπέρμετρες ελληνικές διεκδικήσεις στή βόρεια ζώνη. Έλληνες ιστορικοί και διπλωμάτες πρότειναν περισσότερο εύλογες θεωρίες σχετικά με τα ιστορικά όρια της αρχαίας Μακεδονίας. Τα όρια αυτά ακολουθούσαν μια γραμμή πού ξεκινούσε, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, από τη λίμνη Αχρίδα, διερχόταν από τον Περλεπέ, βόρεια του Μοναστηρίου, από τη Στρώμνιτσα, το Νεβροκόπι, και κατέληγε στον ποταμό Νέστο. Συμπτωματικά ή εσκεμμένα, τα βόρεια αυτά όρια ανταποκρίνονταν σχεδόν απόλυτα στο βόρειο όριο της κεντρικής ζώνης.15 Οι Έλληνες μπορούσαν έτσι να ισχυριστούν ότι η πολιτική και πολιτισμική κληρονομιά της Μακεδονίας, η ιστορική γεωγραφία της περιοχής, καθώς και το μακεδονικό όνομα δικαιολογούσαν, όλα μαζί, τις βλέψεις τους τόσο στη νότια όσο και στην κεντρική ζώνη.

Το άλλο βάθρο της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας ήταν η κληρονομιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ανεξάρτητα από την αντίληψη των υπερμάχων της Μεγάλης Ιδέας ότι το νεότερο ελληνικό κράτος ήταν προορισμένο να αποτελέσει τον πυρήνα για μια αναβίωση του Βυζαντίου, στη Μακεδονία η μεσαιωνική πολυφυλετική, πολυγλωσσική αυτοκρατορία ασκούσε ιδιαίτερη έλξη. Πριν από την εμφάνιση της βουλγαρικής, της σερβικής και της ρουμανικής ακόμη εθνικής ιδεολογίας στο χώρο αυτόν, η βυζαντινή αυτοκρατορική παράδοση πολυεθνικών κοινωνιών υπήρξε προσφιλής στους Έλληνες των Βαλκανίων. Είχε βρει έκφραση στο όνειρο του Ρήγα Φεραίου για μια βαλκανική ομοσπονδία. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι αρκετοί από τούς μαθητές του Ρήγα ήταν Μακεδόνες, από τη διασπορά της Κεντρικής Ευρώπης. Ήταν ευνόητο ότι οι Έλληνες αυτοί προσδοκούσαν να διαδραματίσουν τον πρωτεύοντα ρόλο στην ομοσπονδία η αυτοκρατορία πού οραματίζονταν. Όπως οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου είχαν ώς αποτέλεσμα τα πολυφυλετικά ελληνιστικά κράτη των Διαδόχων, πού διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα στο μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής, και όπως η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε εξελιχτεί σε μια ελληνοβυζαντινή κοινωνία, έτσι και το κράτος πού οραματίζονταν οι οπαδοί του Ρήγα θα ήταν σε θέση να αγκαλιάσει άλλες εθνικές ομάδες πού ήταν πρόθυμες να μοιραστούν την ελληνική γλώσσα καί τον ελληνικό πολιτισμό.

Το παραπάνω κείμενο, είναι απόσπασμα από το άρθρο του Ευάγγελου Κωφού με τον τίτλο «Η Μακεδονία του 19ου και 20ου αιώνα», που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο  «Εθνική Ιδεολογία και Εθνικισμός στην νεότερη Ελλάδα». Ο τίτλος του νήματος όπως και οι επισημάνσεις είναι δικές μου και όχι του συγγραφέα. Ο δε παραπομπές είναι στο βιβλίο.

http://akritas-history-of-makedonia.blogspot.com/

Σχόλια

  1. Ακολουθούμε λάθος πολιτική στο Σκοπιανό.

    Το Σκοπιανό δεν είναι πρόβλημα, αλλά πλεονέκτημα για εμάς.

    Οι Σκοπιανοί είναι Σλαβόφωνοι Ρωμιοί, που δεν αισθάνονται Σλάβοι αλλά απόγονοι Ελλήνων.

    Το "πρόβλημα" ξεκίνησε πριν 100 χρόνια, την εποχή των "εθνογεννέσεων" στα Βαλκάνια. Οι άνθρωποι αυτοί επειδή ήταν Σλαβόφωνοι φοβόντουσαν να δηλώσουν Έλληνες(ύστερα από ότι είχε γίνει με τους Σλάβους θα τους
    απορρίπταμε), όμως δεν θέλαν σε καμία περίπτωση να δηλώσουν Σλάβοι-Σέρβοι-Βούλγαροι κτλ, γι'αυτό δηλώναν "Όρτοντοξ Ματσεντόνσκι"(Που φυσικά μετά λόγω Αθείας του κομμουνισμού έμεινε σκέτο "Ματσεντόνσκι").

    Ένα άλλο παράδειγμα Σλαβόφωνων που δεν αισθάνονται Σλάβοι, είναι οι Πομάκοι. Οι Πομάκοι, που είναι εκσλαβισμένοι και εξισλαμισμένοι Θράκες, μιλούν ίδια γλώσσα με τους Βούλγαρους, όμως δεν αισθάνονται ούτε Σλάβοι ούτε Τούρκοι.

    Η Ελλάδα δεν πρέπει να χαρίσει τα Σκόπια και τους Σκοπιανούς στους Σλάβους, ούτε στον Αλβανικό και Βουλγαρικό εθνικισμό.

    Η Ελλάδα πρέπει να επανελληνοποιήσει τους Σκοπιανούς, χορηγώντας υπηκοότητα σε όποιον Ορθόδοξο κάτοικο των Σκοπίων θέλει να ξαναγίνει Έλληνας. Έτσι, σε 10 χρόνια τα Σκόπια θα γίνουν τμήμα της Ελλάδας.

    Επίσης οι Βλαχόφωνοι των Σκοπίων και όλων των Βαλκανίων είναι Λατινόφωνοι Ρωμιοί, που επίσης πρέπει να επανελληνοποιήσουμε. Και οι αλβανοί των Σκοπίων και όλων των Βαλκανίων είναι εξισλαμισμένοι Αρβανιτόφωνοι Ρωμιοί, που τώρα ξαναγίνονται Ορθόδοξοι και Έλληνες, και επίσης πρέπει να επανελληνοποιήσουμε. Ομοίως και οι Τσιγγάνοι-ΡΟΜ(=Ρωμιοί).

    Τα Σκόπια ανήκουν στον Ελληνισμό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ενδιαφέροντα τα όσα είπες φίλε μου. Θεωρώ, ωστόσο, ότι γενικώς υποπίπτουμε σε ένα《λάθος》 το οποίο μπορεί να δώσει λαβή στους βορείους 《φίλους》 μας. Και είναι αυτό, οτι θεωρούμε την εμφανιση του 《Μακεντόν》 να συμβαίνει πριν 100 χρόνια. Θα ήθελα να θυμήσω την 《Μακεδονική Λεγεώνα》 της Επαναστάσεως του 1821. Οι Μακεδόνες ως τέτοιους προσδιόριζαν εαυτούς, αλλά ΠΑΝΤΟΤΕ στα πλαίσια του Ελληνικού Έθνους. Όπως οι Κρητες προσδιορίζονταν ως Κρήτες και οι Θράκες ως Θράκες, κατά τον ίδιο τρόπο και οι Μακεδόνες. Οι Μακεδόνες ΔΕΝ είναι αποτέλεσμα εθνογεννέσεως. Οι Σκοπιανοί ίσως, αλλά φυσικά αυτοί δεν μπορούν να θεωρηθούν Μακεδόνες απλώς επειδή ένα κομμάτι της χώρας τους είναι Μακεδονία.
      Πράγματι η χρήση του 《Μακεντόν》 έγινε ευρύτερη στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου, αλλά μην ξεχνάμε οτι είναι η εποχη της Βουλγαρικής προπαγάνδας, αποτέλεσμα της οποίας ειναι βούλγαροι να προσδιορίζουν εαυτούς Μακεδόνες! Κίνηση φυσικά παραπλανητική απλώς για τον προσεταιρισμό των Μακεδόνων στην βουλγαρική εξέγερση του Ίλιντεν και γενικότερα στις ιδέες του τύπου 《Η Μακεδονία στους Μακεδόνες》 η οποία Μακεδονία θα γνώριζε την μοίρα της Βορείου Θράκης (Ανατολικής Ρουμελίας).

      Διαγραφή
  2. Να επεκτείνω τη σκέψη. Όσοι από τους Σκοπιανούς δηλώνουν Μακεδόνες, να παίρνουν τα δικαιώματα των Ελλήνων ομογενών (οι άνδρες να υπηρετούν στο στρατό) να παίρνουν Ελληνικά διαβατήρια κ.λ.π.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. ΡΟΜΑ ΣΤΑ ΓΥΦΤΙΚΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΡΩΜΙΟΙ ..ΣΤΑ ΑΛΛΑ ΕΙΣΑΙ ΣΩΣΤΟΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ ΑΠΟΔΥΚΝΥΕΙ ΤΑ ΓΡΑΦΟΜΕΝΑ ΣΟΥ.....ας δουμε καταρχήν τι συνειδηση ειχαν όχι οι βλαχοι της Ελλαδος [ που και καλα τους εκανε ''ελληνες'' οΙ εθνοποιητικοΙ μηχανισμοΙ της ρωμιοσύνης αφοτου ενεταχθηκαν τα χωρια τους εντος ελληνικης επικρατειας κλπ περειργα που λενε οι ελληνόφωνοι εθνομηδενιστες και οι γειτονες εθνικιστες ].....ας δουμε βλαχους οι οποιοι ποτε δεν ενεταχθηκαν εντος ελληνικου κρατους ουτε τοτε ουτε σημερα......
    '''''Όμως, οι βλαχόφωνοι Έλληνες του Μοναστηρίου παρουσίασαν πρωτοφανή οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη κατά τον 19ο αιώνα, η οποία τους επέτρεψε να χρηματοδοτήσουν εκκλησίες, σχολεία και συλλόγους, με τα οποία μπόρεσαν να αντέξουν στις ξένες πιέσεις. Χαρακτηριστικό του εθνικού αυτοπροσδιορισμού της ίδιας κοινότητας είναι το υπόμνημα που απηύθυναν προς τις Μεγάλες Δυνάμεις το 1903, το οποίο κατέληγε: "...λαλούμεν ελληνιστί, βουλγαριστί, βλαχιστί, αλβανιστί, αλλ` ουδέν ήττον εσμέν άπαντες Έλληνες και ουδενί επιτρέπομεν ν` αμφισβητεί προς ημάς τούτο".
    ΑΥΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΕΣ...μοναστηρι πολης των Σκοπιων [ την ελληνικη ονομασια την ειχαν δωσει οι ιδιοι οι διγλωσσοι βλαχοι ] ......Ελληνες παντες παροτι τετραγλωωσοι...και είναι λογικο μιας η περιοχη του ηταν στα ορια αλβανοφωνιας [ στα δυτικα στη Κορυτσα] , ενώ περιβαλονταν από πλειστα οσα βουλγαρικα[ και όχι μακεδονικα όπως λεγοντε σημερα] χωρια , ενώ μιλάγανε όχι ρουμανιστι αλλα βλαχιστι και ελληνιστι [ λογικο αφου ηταν ελληνες διγλωσσοι ] μονοι τους φτιαξανε το ελληνικο τους σχολειο...δεν του το επεβαλε κανενα ''''ελληνικ΄''κρατος προσπαθώντας να τους ''''''εξελληνισει'''''......
    ΠΑΜΕ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟΒΟ , παλι των σκοπιων [ στα αρχαια χρονια υπηρχε στη περιοχη μακεδονικη πολη με το ονομα ΜΕΓΑΡΑ καθολου τυχαιο ]
    Σε επιστολή της Κοινότητας Μεγάροβου στις 12 Ιουνίου 1907, που υπογράφεται από τους ιερείς και 102 οικογένειες, περιγράφεται με ακρίβεια η ταυτότητα της: ««… η δική μας κοινότητα, θεωρεί ιερό της καθήκον να ενώσει μαζί με των άλλων αδελφών μας και τις δικές μας διαμαρτυρίες. Δεν αποτελούμε χωριστή ομάδα από το ελληνικό γένος… Λεγόμαστε Βλάχοι… οι πόθοι μας, τα αισθήματά μας, είναι συνταυτισμένα, αιώνες τώρα, με των ελληνοφώνων αδελφών μας… Είμασταν και θα είμαστε Έλληνες» (ακολουθούν οι υπογραφές των ιερέων και 102 οικογενειών).ΚΑΙ ΜΙΛΑΝΕ ΚΑΙ ΓΡΑΦΟΥΝ ΕΛΛΗΝΙΚΑ....ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΕΙΜΑΣΤΑΝ ΛΕΕΙ ΕΛΛΗΝΕΣ...ΟΧΙ ΕΙΜΑΣΤΕ Η ΓΙΝΑΜΕ ...ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΗΜΑΣΤΑ.....ΚΑΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΕΝ ΜΕΣΩ ΣΛΑΒΙΚΩΝ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ [ΣΗΜΕΡΑ ''''ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ''' ] ΧΩΡΙΩΝ , ΥΠΟ ΤΟΥΡΚΙΚΗ-ΑΛΒΑΝΟΜΟΥΣΟΥΛΑΜΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ....

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας