Ο Πάουλ Κρούγκερ και ο "πόλεμος των Μπόερς" κατά της Αγγλικής αποικιοκρατικής Αυτοκρατορίας

γράφει η Ζήκα, Χριστίνα

ΠΑΟΥΛ ΚΡΟΥΓΚΕΡ, ο ηγέτης του Τράνσβααλ και αρχηγός των Μπόερς. Αποδείχθηκε ο πλέον ισχυρός αντίπαλος των βρετανικών επεκτατικών τάσεων στην Αφρική. Δεινός διπλωμάτης, εύστροφος πολιτικός και εμπνευσμένος στρατιωτικός ηγέτης, κατάφερε πλήγμα εναντίον της πανίσχυρης ως την αυγή του 20ού αιώνα Βρετανικής Αυτοκρατορίας

Ο Πάουλ (Στέφανους Γιοχάνες Πάουλους) Κρούγκερ γεννήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1825 στην Αποικία του Ακρωτηρίου, στη Νότια Αφρική. Καθώς μαρτυρεί και το όνομά του, οι πρόγονοί του δεν ήταν Ολλανδοί, όπως οι περισσότεροι λευκοί κάτοικοι της γενέτειράς του, αλλά Πρώσοι. Λίγο προτού γιορτάσει τα δέκατα γενέθλιά του, οι ευκατάστατοι γαιοκτήμονες γονείς του έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Τράνσβααλ.  Ο μικρός Πάουλ δεν πήγε σχολείο. Δαιμόνιο και ανήσυχο πνεύμα, όμως, έμαθε γραφή και ανάγνωση μόνος του.  Εφηβος ακόμη απέκτησε την πρώτη του φάρμα. Τη βάφτισε «Ρεματιά». Πρέπει να ήταν μάλλον από τους ελάχιστους, αν όχι ο μοναδικός δεκαεξάχρονος, που είχε καταφέρει κάτι τέτοιο στην περιοχή.
Ενα χρόνο μετά ο νεαρός γαιοκτήμονας αποφάσισε να παντρευτεί. Στα 17 του είχε γίνει πατέρας. Η σύζυγός του Μαρία και το παιδί όμως πέθαναν τέσσερα χρόνια αργότερα από ελονοσία. Ξαναπαντρεύτηκε σχεδόν αμέσως ­ και μάλιστα την πρώτη εξαδέλφη της γυναίκας του, την Τζεζίνα ντι Πλέσις. Απέκτησε μαζί της 16 παιδιά.

Οταν τον Ιανουάριο του 1852 ο τότε ηγέτης του Τράνσβααλ Αντριους Πρετόριους συνήψε τη Συνθήκη του Σαντ Ρίβερ με τους εκπροσώπους της Μεγάλης Βρετανίας, ο Πάουλ ήταν παρών. Τρία χρόνια αργότερα θα γινόταν μέλος της επιτροπής που συνέταξε το Σύνταγμα της νεοσύστατης δημοκρατίας. Το 1887, όταν οι Βρετανοί προσήρτησαν το Τράνσβααλ, ο Κρούγκερ αναδείχθηκε ηγέτης των συμπατριωτών τους στον αγώνα τους για την ανεξαρτησία.  Επισκέφθηκε την Αγγλία γι' αυτόν τον σκοπό (το 1877 και το 1878), για να πείσει την κυβέρνηση Ντισραέλι να ανακαλέσει την προσάρτηση.  Η αποστολή του στο Λονδίνο απέτυχε, αλλά ο ίδιος είχε αναδειχθεί αδιαμφισβήτητη ηγετική μορφή.  Αργότερα εναπόθεσε (μάταια) τις ελπίδες του στην κυβέρνηση του Γλάδστωνος. Τον Δεκέμβριο του 1880 τέθηκε επικεφαλής του ένοπλου αγώνα των Μπόερς.

Εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας του Τράνσβααλ τρία χρόνια αργότερα, οπότε και επισκέφθηκε για τρίτη φορά το Λονδίνο, αυτή τη φορά για να υπογράψει νέα συνθήκη με τη βρετανική κυβέρνηση. Η συνθήκη αυτή μετέβαλε τα δυτικά σύνορα. Επιστρέφοντας οι σχέσεις της χώρας του με την Αποικία του Ακρωτηρίου είχαν οξυνθεί. Το 1885 αναγκάστηκε να αποδεχθεί τη βρετανική επικυριαρχία (προτεκτοράτο) επί της Μπετσουαναλάνδης και την έμμεση επέκταση της Αποικίας του Ακρωτηρίου προς Βορράν. Το 1890 συνειδητοποίησε ότι η ταυτότητα του λαού του Τράνσβααλ (του «λαού του Θεού», όπως τον αποκαλούσε) κινδύνευε από τα «αποβράσματα της κοινωνίας, τους «Ουιτλάντερς», τους ξένους χρυσοθήρες που είχαν κατακλύσει την περιοχή. Ετσι αποφάσισε να τους αποκλείσει από το Κοινοβούλιο (Volksraad), στο οποίο αντιπροσωπεύονταν μόνο οι εργαζόμενοι στα ορυχεία. Χρυσωρύχοι, αδαμαντωρύχοι και επιχειρηματίες τού κήρυξαν πόλεμο. Δεν συμφωνούσαν με την «εθνικιστική» πολιτική του στο θέμα των σιδηροδρόμων, η οποία, καθώς υποστήριζαν, είχε αποτέλεσμα την κατακόρυφη άνοδο της τιμής του χρυσού. Αυτό σήμαινε ότι από το 1890 και μετά άρχισε να αντιμετωπίζει τη δυσαρέσκεια αρκετά μεγάλης μερίδας του πληθυσμού. Χωρίς δικαίωμα ψήφου, όμως, οι ξένοι δεν μπορούσαν να τον κλονίσουν από την εξουσία. Στις εκλογές του Μαΐου 1898 εξελέγη πρόεδρος σχεδόν παμψηφεί.

Στις 9 Οκτωβρίου 1899 απέστειλε τελεσίγραφο στο Λονδίνο ζητώντας από τους Βρετανούς να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τα σύνορα. «Αυτό που θέλετε στην πραγματικότητα είναι η χώρα μας» έγραφε στον βρετανό υπουργό Αποικιών Ιωσήφ Τσάμπερλεν. Δύο ημέρες αργότερα ξεσπούσε ο περίφημος Πόλεμος των Μπόερς. Χρειάστηκαν 450.000 εκπαιδευμένοι βρετανοί στρατιώτες για να υποτάξουν τελικά τους 88.000 άνδρες του Κρούγκερ. Ο «άχρηστος» αυτός πόλεμος κόστισε τη ζωή σε 6.000 βρετανούς (άλλοι 16.000 πέθαναν από τυφοειδή πυρετό) και σε τουλάχιστον 26.000 νοτιοαφρικανούς Μπόερς. Σε αυτόν τον πόλεμο για πρώτη φορά «εγκαινιάστηκαν» τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου είχαν εγκλειστεί 150.000 γυναίκες, παιδιά και αφρικανοί εργάτες που είχαν βοηθήσει τους μαχητές.  Ο Κρούγκερ διατήρησε το αξίωμά του ως το 1902, μετά το τέλος του Πολέμου των Μπόερς, όταν οι άνδρες του αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν απέναντι στις βρετανικές πιέσεις και αυτός αναγκάστηκε να φυγαδευθεί στην Ολλανδία το 1902. Πέθανε στην Ελβετία τον Ιούλιο του 1904. Η μετακομιδή της σορού του στην Πρετόρια έγινε λίγους μήνες αργότερα.

Χρονολόγιο του "πολέμου των Μπόερς"

«Μπόερ» στα ολλανδικά σημαίνει αγρότης. Γιατί κυρίως αγρότες και κτηνοτρόφοι έγιναν οι απόγονοι των ολλανδών αποίκων που είχαν φθάσει στο Ακρωτήριο ήδη από τα τέλη του 17ου και του 18ου αιώνα. Οι Μπόερς είχαν «ριζώσει» επί περίπου 200 χρόνια στη Νότια Αφρική και ένιωθαν «ντόπιοι». Ντόπιοι αλλά λευκοί. Και προκειμένου να προστατεύσουν τις περιοχές τους από τις βρετανικές βλέψεις δεν θα δίσταζαν να πάρουν τα όπλα. Εστω και αν επρόκειτο για τον πρώτο πόλεμο στη Μαύρη Ηπειρο όπου λευκοί θα πολεμούσαν εναντίον λευκών! Διότι τώρα πια είχαν ισχυρό κίνητρο. Δεν ήταν μόνο ο ιδιότυπος νοτιοαφρικανικός «εθνικισμός» τους που θιγόταν. Ηταν και τα πλούσια κοιτάσματα που είχαν ήδη γίνει μαγνήτης για χιλιάδες ευρωπαίους τυχοδιώκτες.

Γύρω στο 1830 οι Μπόερς δημιούργησαν δύο ανεξάρτητα κράτη στη Νότια Αφρική: τη Δημοκρατία του Τράνσβααλ και το Ελεύθερο Κράτος της Οράγγης. Περί τα μέσα του αιώνα η υπόλοιπη περιοχή είχε διαιρεθεί: υπήρχαν μερικά μικρά ανεξάρτητα κρατίδια και οι βρετανικές αποικίες του Ακρωτηρίου και του Νατάλ.

1877. Δέκα χρόνια μετά την ανακάλυψη του πρώτου διαμαντιού. Τα βρετανικά στρατεύματα εισβάλλουν στο Τράνσβααλ και οι Αγγλοι συγκροτούν στην Πρετόρια μια κυβέρνηση από βρετανούς υπαλλήλους. Τρία χρόνια αργότερα οι Μπόερς ξεσηκώνονται εναντίον των Βρετανών, οι οποίοι αναπτύσσουν πλέον τις επιχειρήσεις τους με ορμητήριο το Νατάλ, όπου έχουν προσαρτήσει και τη Χώρα των Ζουλού (τη Ζουλουλάνδη). Την Αγγλία την κυβερνά ο Γλάδστων, ο οποίος προσπαθεί να επιλύσει τη διαφορά με ειρηνικά μέσα.


1884. Δεκαεπτά χρόνια μετά την ανακάλυψη του πρώτου διαμαντιού. Στο Τράνσβααλ ανακαλύπτονται τώρα πλουσιότατες φλέβες χρυσού. Δίπλα στην Πρετόρια αναπτύσσεται το Γιοχάνεσμπουργκ, το οποίο εξελίσσεται σε κέντρο της εξορυκτικής βιομηχανίας χρυσού. Ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία στην Αφρική εντείνεται με την απροσδόκητη δυναμική είσοδο των Γερμανών στο παιχνίδι της αποικιοκρατίας. Ο καγκελάριος Μπίσμαρκ ανησυχεί για την επέκταση των Βρετανών και σε μια έκρηξη οργής απειλεί με μια ηπειρωτική συμμαχία που θα συνένωνε όλους τους ευρωπαϊκούς στόλους εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας. Με πρότασή του συνέρχεται στο Βερολίνο μια διάσκεψη 14 εθνών με σκοπό τη διευθέτηση του προβλήματος των εδαφικών διεκδικήσεων στην Αφρική. Με δική του παρέμβαση οι Βρετανοί την ίδια χρονιά υπογράφουν στο Λονδίνο την ανεξαρτησία του Τράνσβααλ. Θέτουν όμως έναν όρο: να μην έχει δικαίωμα να υπογράφει συμφωνίες με άλλα κράτη χωρίς τη συγκατάθεση του Λονδίνου. Εξαίρεση αποτελεί μόνο η δημοκρατία της Οράγγης. Ακόμη και μετά την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου όμως οι Βρετανοί επιμένουν στην πολιτική κύκλωσης των Μπόερς με τις δικές τους κτήσεις. Οι χώρες του αρχικού βρετανικού εποικισμού ωστόσο έχουν γίνει αυτοκυβερνώμενες κοινότητες λευκών. Οι δεσμοί που ενώνουν τους νέους εποίκους με το Λονδίνο είναι περισσότερο συναισθηματικοί παρά νομικοί.

1897. Πρωθυπουργός της Βρετανίας είναι ο λόρδος Σόλσμπερι και υπουργός Αποικιών ο Ιωσήφ Τσάμπερλεν. Εργο του τώρα είναι να προστατεύσει τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας με πιο διπλωματικά μέσα, όπως η προσχώρηση των αποικιών σε ένα Ανώτατο Αυτοκρατορικό Συμβούλιο και σε μια Τελωνειακή Ενωση η οποία θα τελεί υπό την επίβλεψη του Λονδίνου. Το σχέδιο όμως αποτυγχάνει. Ως το 1890 τα «παζάρια» οδηγούν σε μια εύφλεκτη ειρήνη. Οι ισορροπίες μεταξύ των Ευρωπαίων κρατιούνται πάνω σε τεντωμένο σχοινί. Το ίδιο και οι σχέσεις με τους Μπόερς.

Τα χρυσωρυχεία και τα αδαμαντωρυχεία του Τράνσβααλ έχουν συγκεντρώσει πλήθος ξένους (Uitlanders), οι οποίοι φθάνουν να ξεπεράσουν σε αριθμό τους «αυτόχθονες» Μπόερς. Οι ολλανδικής καταγωγής αγρότες όμως αμύνονται σθεναρά. Πρόεδρός τους είναι ένας ισχυρός άνδρας, τον οποίο λατρεύουν: ο Πάουλ Κρούγκερ. Αυτός τους εμπνέει, αυτός τους καθοδηγεί, αυτός τους «εγγυάται» τη νίκη. Είναι ο «λέων του Τράνσβααλ» ­ έτσι τον φωνάζουν χαϊδευτικά ­, ο μεγάλος και πανίσχυρος «Ουμ», ο «Θείος» τους. Ο Κρούγκερ επιβάλλει εξοντωτική φορολογία κατά των ξένων. Επίσης αρνείται να δώσει δικαίωμα ψήφου στους ουιτλάντερς «εισβολείς». Υστερα από μια αποτυχημένη στρατιωτική απόπειρα ανατροπής του οι Βρετανοί χρησιμοποιούν τη μέθοδο του «Δούρειου Ιππου». Υποκινούν δηλαδή εξέγερση των δυσαρεστημένων Ουιτλάντερς. Ως τότε οι Μπόερς δεν είχαν οργανωμένο στρατό. Τώρα όμως αγοράζουν όπλα. Και αποδεικνύονται δεινότατοι πολεμιστές. Ο Κρούγκερ ζητεί από τη Μεγάλη Βρετανία να παραιτηθεί από την αξίωσή της για επικυριαρχία στη χώρα του. Το Λονδίνο δεν υποχωρεί. Ούτε όμως και ο «Θείος» των γενειοφόρων αγροτών. Ο «λέων» επιδίδει τελεσίγραφο στους Βρετανούς, το οποίο εκπνέει στις 12 Οκτωβρίου 1899. Ο Πόλεμος των Μπόερς έχει αρχίσει...

Πηγή

Το Βήμα