Η Ιστορία της συρρίκνωσης των μεγάλων Ελληνικών κοινοτήτων της Αιγύπτου

 της Φωτεινής Τομαή
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του Νάσερ της 23ης Ιουλίου 1952 με βασικό σύνθημα «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγύπτιους», και οι σαρωτικές αλλαγές που επέφεραν οι εθνικοποιήσεις στη βαμβακοπαραγωγή κυρίως και στον τραπεζικό τομέα, κλάδοι της οικονομίας στους οποίους κατ΄ εξοχήν δραστηριοποιούνταν οι Ελληνες της Αιγύπτου, οδήγησαν στην πρώτη μεγάλη έξοδο του ελληνικού στοιχείου από τις εστίες του στη χώρα του Νείλου. Θύμα της ξενοφοβίας τότε, ο αιγυπτιώτης Ελληνισμός, παρά το γεγονός ότι συμπαραστάθηκε στην προσπάθεια της Αιγύπτου να απαλλαγεί από τη μοναρχία και τη βρετανική επιρροή, δεν εξαιρέθηκε από τα περιοριστικά μέτρα της νασερικής πολιτικής, όπως δικαιολογημένα προσδοκούσε. Τότε κανείς ίσως δεν είχε εκτιμήσει με πόση υπευθυνότητα και ευθυκρισία ο έλληνας πρέσβης στο Κάιρο Γ. Τριανταφυλλίδης προειδοποιούσε για την τύχη του Ελληνισμού και την « αρκούντως επισφαλή θέσιν του λόγω του κρατούντος αντιξενικού πνεύματος και της ξενοφοβίας » που ο ίδιος απέδιδε σ΄ ένα είδος « νεοπαγούς εθνικού σωβινισμού με βάθρον περισσόν θρησκευτικόν φανατισμόν ». 

Οι εθνικοποιήσεις διήρκεσαν μία ολόκληρη δεκαετία μέχρι το 1965 και τη βλάβη των ελληνικών συμφερόντων δεν μπόρεσε να ανακόψει ούτε το εγκάρδιο κλίμα στο οποίο διεξήχθη το 1957 η επίσκεψη Καραμανλή- Αβέρωφ στο Κάιρο, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις του αιγύπτιου ηγέτη. Η φυγή των Ελλήνων θα διογκωνόταν μέχρι το 1962. Ετσι, από 187.770 ψυχές πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τη δεκαετία του ΄70 ο ελληνικός πληθυσμός της Αιγύπτου έφθασε να αριθμεί μόλις 15.000 και σήμερα μόνο 300 οικογένειες.

Με μια μακρά ιστορία που διαιρείται σε τέσσερις περιόδους, αρχής γενομένης επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Μοχάμεντ Αλι το 1830, οι Ελληνες της Αιγύπτου ίδρυσαν και συντήρησαν συνολικά 40 κοινότητες και περίπου 100 συλλόγους σε ολόκληρη τη χώρα. Ιδιαίτερο ρόλο στη σύμπηξη των κοινοτήτων τους, ανάμεσα στις οποίες ξεχώριζαν εκείνες του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας, της Μανσούρα, του Ζαγαζίκ, της Ισμαηλίας κ.ά., είχαν οι αδελφότητες ή πατριές, κατά την εντόπια ορολογία. Το Πατριαρχείο και τα ελληνικά προξενεία ήσαν οι πόλοι που συνέδεαν τις κοινότητες μεταξύ τους. Με πρωτοβουλία των κοινοτήτων λειτούργησαν σχολεία, ναοί, νοσοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία ακόμα και συσσίτια για τους απόρους, γιατί δεν ήσαν όλοι οι Ελληνες πλούσιοι. Το στοιχείο της αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των παροίκων ήταν έκδηλο και αυτό το χαρακτηριστικό ήταν εκείνο που έφερνε τους Ελληνες κοντύτερα στον γηγενή πληθυσμό, αφού οι έννοιες της φιλανθρωπίας και της αλληλεγγύης είχαν πάντοτε κορυφαία αξία στο Ισλάμ.

Η ευγνωμοσύνη των Ελλήνων για τη χώρα που τους υποδέχθηκε και τους επέτρεψε να μεγαλουργήσουν εκφράσθηκε, πλην της ίδρυσης μεγάλων και σημαντικών ιδρυμάτων με ευρύτατη κοινωφελή δράση, ακόμα και με τη διάθεση μεγάλου μέρους της περιουσίας τους προκειμένου να καλύψουν ελλείμματα των κοινοτήτων τους, συμβάλλοντας άλλοτε άμεσα, και όπου χρειαζόταν έμμεσα, στη στήριξη της εθνικής οικονομίας της Αιγύπτου. Τέτοια ιδρύματα στην Αλεξάνδρεια υπήρξαν η Τοσιτσαία Σχολή, το Αβερώφειο Παρθεναγωγείο, η Σαλβάγειος Επαγγελματική Σχολή, το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων, η Ζερβουδάκειος Σχολή, το Χωρέμειο Ραδιολογικό Περίπτερο, η Φαμιλιάδειος Σχολή, το Αντωνιάδειο Γηροκομείο, το Κανισκέρειο Ορφανοτροφείο, το Κοτσίκειο Νοσοκομείο και το Μπενάκειο Οικονομικό Συσσίτιο. Στο Κάιρο πάλι λειτούργησε η Αμπέτειος Σχολή, το Αχελλοπούλειο Παρθεναγωγείο και το ομώνυμο Νοσοκομείο, η Ξενάκειος Σχολή και το Σπετσεροπούλειο Ορφανοτροφείο.

Οι ίδιοι ευεργέτες (οικογένειες Τοσίτσα, Μπενάκη, Στουρνάρα, Ζιζίνια, Αβέρωφ, Τσανακλή, Ντ΄ Αναστάση, Καζούλη, Ζερβουδάκη κ.ά.) έκαναν αισθητή την παρουσία τους και στο γένος και την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια, εζησαν πολύ κοντά σε σπουδαίους έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες της εποχής, μέλη επίσης των εκεί παροικιών, όπως ο Κωνσταντίνος Καβάφης, οι πεζογράφοι Νίκος Νικολαΐδης, Στρατής Τσίρκας, Τίμος Μαλάνος, Πέτρος Μάγνης, Μαρία Ιορδανίδου, οι ζωγράφοι Κ. Παρθένης, Δ. Λίτσας, οι γλύπτες Α. Λαζαρίδης και Θ. Θωμόπουλος, και μεταγενέστερα από τον χώρο της μουσικής η Τζίνα Μπαχάουερ, ο Μάνος Λοΐζος και ο Γιάννης Χρήστου.

Τις περιόδους της μεγάλης ακμής (1882-1913 και 1914-1940) διαδέχθηκε η συρρίκνωση που ξεκίνησε ήπια μεν με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο συμβολή των Ελλήνων της Αιγύπτου στάθηκε πολύτιμη (το «Ελληνικό Τάγμα Πεζικού» με 900 άνδρες, από τους οποίους οι 400 ήταν εθελοντές, ήταν ο πυρήνας του ελληνικού στρατού Μέσης Ανατολής) για να απογειωθεί επί Νάσερ.

Στην καρδιά του αραβικού κόσμου, ο Ελληνισμός της Αιγύπτου έζησε δόξες και δυσκολίες. Τα σημερινά γεγονότα και οι αλλαγές που προμηνύονται με τη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων δεν μας αφήνει περιθώρια παρά να δούμε εάν γράφονται οι τελευταίες σελίδες του Ελληνισμού στην Αίγυπτο ολοκληρώνοντας το τελευταίο στάδιο της εξόδου ή θα υπερισχύσει η έως πριν αισιόδοξη εκτίμηση του προέδρου της ελληνικής κοινότητας Καΐρου Χρήστου Καβαλή που διαγίγνωσκε σχετικά πρόσφατα « το ευτύχημα της αυξητικής τάσης του ελληνικού πληθυσμού στην πρωτεύουσα της χώρας ».

Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, πρεσβευτής σύμβουλος Α' στο υπουργείο Εξωτερικών.

Πηγή

tovima.gr 

Σχόλια

  1. Καλό το άρθρο της κυρίας Τομαή που μας έχει συνηθίσει σε σωστές αναλύσεις, απαλλαγμένες -στο μέτρο του δυνατού- από τις "αριστερόστροφες" ιδεοληπτικές αγκυλώσεις που διαχρονικά ταλανίζουν την ελληνική δημοσιογραφία και κοινωνία.

    Βέβαια και η ίδια κάποτε δεν αποφεύγει το απαραίτητο προοδευτικό-αντιρατσιστικό κλισέ.

    Αυτό που επιθυμώ να αποκαταστήσω με τα όσα ακολουθούν είναι ότι οι Αιγυπτιώτες δεν υπήρξαν θύμα "ξενοφοβίας" αλλά, αντιθέτως, πλήρωσαν το τίμημα της εκ των πραγμάτων αναγκαστικής ένταξης σε μιά κοινωνία, η οποία ήταν έντονα ρατσιστική εις βάρος των αυτοχθόνων κατοίκων της, Αιγυπτίων. Το γνώριζαν δε οι Έλληνες ότι αν έρθουν κάποτε τα "πάνω κάτω" η θέσις τους θα ήταν επισφαλής. Γι' αυτό και η μαζική έξοδος μετά την επικράτηση του Νάσερ.

    Το να επικαλούμεθα λοιπόν την "ξενοφοβία" ως εύκολη λύση δεν πείθει διότι έτσι καθόλου δεν υπηρετούμε την ιστορική αλήθεια.

    Είμαι γιός Αιγυπτιώτη που έζησε τα γεγονότα πρώτο χέρι και όπως όλοι οι Έλληνες της Αιγύπτου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την χώρα που γεννήθηκε βιαστικά μεν όχι όμως βιαίως. Ο πατέρας μου ήταν 22 χρονών όταν η οικογένειά του πήρε την απόφαση να επαναπατρισθεί και είχε ήδη από 18 ετών ενταχθεί στην αγορά εργασίας της Αλεξάνδρειας. Μπορώ απερίφραστα να πω ότι και καλή δουλειά είχε ως λογιστής και ζούσε με ένα βιοτικό επίπεδο ανώτερο του αντιστοίχου Έλληνα, στην Ελλάδα εκείνης της εποχής.

    Ο πατέρας μου ποτέ δεν ένιωσε διωγμένος από τους Αιγύπτιους, ούτε ένιωσε να απειλείται η σωματική του ακεραιότητα ή η ζωή του. Το ίδιο ένιωθε και ακόμη πιστεύει και η υπόλοιπη οικογένειά του αλλά και οι πάμπολλοι φίλοι του και γνωστοί από τα γυμνασιακά χρόνια στην Αβερώφειο και στην Σαλβάγιο που επίσης ήρθαν στην Ελλάδα. Μάλιστα ο κατά ένα χρόνο μικρότερός του Μάνος Λοΐζος (Θεός σ'χωρέστον) ήταν ένας από αυτούς.

    Οι Αιγύπτιοι, υπό την ηγσία του Νάσερ, εστράφησαν κατά των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, κυρίως των Άγγλων, που καταδυνάστευαν την χώρα τους και απομυζούσαν τον πλούτο της πρός όφελος των πολυεθνικών εταιρειών. Φυσικά μεγάλο μερίδιο της οργής των Αιγυπτίων έπεσε και στους Εβραίους που όπως πάντα, άσχετα αν ήσαν Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί ή Πορτογάλοι, κλπ., είχαν σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο του τραπεζικού συστήματος. Αλλά αυτό το "φαινόμενο" με τους Εβραίους είναι μία άλλη πολύ μεγάλη συζήτηση.

    (συνεχίζεται)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. (συνέχεια από το προηγούμενο)

    Εν κατακλείδι, με βάση την εμπειρία του αυτόπτη μάρτυρα πατέρα μου την οποία προφανώς όχι μόνο δεν διανοούμαι να αμφισβητήσω αλλά αντιθέτως την θεωρώ ως μία 100% αξιόπιστη ιστορική πηγή, καταλήγω στο εξής συμπέρασμα: Οι Έλληνες της Αιγύπτου (Αιγυπτιώτες) δεν διώχτηκαν από τον Νάσερ και τους ομοεθείς του διότι ήσαν Έλληνες. Αντιθέτως τους ήσαν ιδιαίτερα συμπαθείς.

    Αναγκάστηκαν να φύγουν διότι θέλοντας και μη αποτελούσαν όχι ηγετικό αλλά απλώς λειτουργκό στοιχείο ενός καθεστώτος που καταπίεζε την κοινωνική και πλουτοπαραγωγική αυτοδιάθεση του Αιγυπτιακού λαού. Από την στιγμή που κατέρρευσε αυτό το οικοδόμημα η μόνη λύση ήταν να αναζητήσουν διέξοδο και να ξαναχτίσουν την ζωή τους κάπου αλλού. Έτσι ήρθαν -οι περισσότεροι- στην Ελλάδα, γεγονός που λόγω του υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου των Αιγυπτιωτών με τους τότε Έλληνες, μόνο θετικά μπορεί να εκληφθεί για την περαιτέρω ανάπτυξη που βίωσε η Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του '50 μέχρι και τα τέλη του '70.

    Θα κλείσω με μία παρατήρηση γραμματικού περιεχομένου. Η κυρία Τομαή και είναι περίεργο που κάνει ένα τέτοιο λάθος, γράφει: "... Θύμα της ξενοφοβίας τότε, ο αιγυπτιώτης Ελληνισμός ..."

    Σύμφωνα με το ελληνικό λεξικό "Αιγυπτιώτης" είναι ο "Έλληνας ομογενής από την Αίγυπτο". Αλλά με τον τρόπου που το γράφει ουσιαστικά πέφτει σε διπλό λάθος. Πρώτον διότι στην Ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει επίθετο "αιγυπτιώτης" παρά μόνον κύριο όνομα ουσιαστικό "ο Αιγυπτιώτης" με άλφα κεφαλαίο. Δεύτερον η λανθασμένη χρήση της λέξης ως επίθετο δημιουργεί ένα λεκτικό πλεονασμό που στα αυτιά των ίδιων των Αιγυπτιωτών ακούγεται -πιστέψτε με ρώτησα πολλούς- αρκετά αστεία. Είναι περίπου σαν να λέει "Ο ελληνικός εξ Αιγύπτου Ελληνισμός".

    Ίσως λοιπόν να πρόκεται για λεξιπλασία, μια (ατυχής κατ' εμέ) έμπνευση της στιγμής, εκ μέρους της συμπαθούς κυρίας Τομαή ή απλώς για ένα στιγμιαίο λάθος, ακόμα ένα δημιούργημα του Δαίμονα του Τυπογραφείου ...

    Ευχαριστώ για την ανάγνωση και συγγνώμη για το μακροσκελές του μηνύματος.

    --
    Δημήτριος Π.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας