(Σημείωση Φιλίστωρος: Πάντοτε πίστευα ότι η πτώση της Πόλης εξεταζόμενη χωριστά ως μεμονωμένο τραγικό στρατιωτικό και κυρίως πολιτικό γεγονός, συσκοτίζει τις πραγματικές διαστάσεις της αποσύνθεσης του Βυζαντίου. Το δράμα της Άλωσης ήταν η κορύφωση της κοινωνικής οικονομικής και πολιτικής παρακμής που επί δύο αιώνες ταλάνιζε την πάλαι ποτέ κραταιά Αυτοκρατορία. Κατά την γνώμη μου, σε αυτήν την διαδικασία παρακμής οφείλουμε να εστιάσουμε. Σε παλαιότερο άρθρο μου πέρυσι, είχα αναφερθεί εκτενώς στα αίτια που οδήγησαν στην πτώση και στην παρακμή την Αυτοκρατορία. Εδώ παραθέτω άλλο ένα κείμενο του πατρός Γεωργίου Μεταλληνού που θέτει το γεγονός της Άλωσης στις σωστές του διαστάσεις)
Τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης
Η πτώση τῆς Πόλης τὸ 1453 δὲν ἔγινε ἀπροσδόκητα, οὔτε μὲ αὐτὴν ἄρχισε ἡ τουρκοκρατία. Στὶς 29 Μαΐου 1453, ὅπως εἴδαμε, ἕνα μεγάλο μέρος τῆς Ρωμανίας ἦταν ἤδη κάτω ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, τοὺς Ἄραβες καὶ τοὺς Βενετούς. Ἀπὸ τὸ 1204 ἡ Πόλη δὲν μπόρεσε νὰ ἀναλάβει τὴν πρώτη της δύναμη καὶ ὅλα ἔδειχναν πὼς βαδίζει στὴν τελικὴ πτώση. Τὸ φραγκικὸ πλῆγμα ἐναντίον της ἦταν τόσο δυνατό, ποὺ ἀπὸ τὸ 13ο αἰ. ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν «μιὰ πόλη καταδικασμένη νὰ χαθεῖ». Ἡ ἅλωση ἦταν ἐξάλλου ἡ κατάληξη μιᾶς μακροχρόνιας ἀποσύνθεσης τῆς πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς ὑπόστασης τοῦ Γένους. Ἀπὸ τὸ 13ο αἰ. ὁ Ἑλληνισμὸς εἶχε διασπαστεῖ καὶ διαμοιραστεῖ, στὸ μεγαλύτερο μέρος του, σὲ ξένους δυνάστες. Οἱ διεισδύσεις, ἔπειτα, μισθοφόρων στὸ στρατὸ καὶ ἀλλοφύλων στὸ διοικητικὸ μηχανισμό του εἶχαν προκαλέσει τὴν ἐθνολογική του ἀλλοίωση.
Οἱ ἐμφύλιοι πόλεμοι (1321-1328, 1341-1355), καὶ ἡ ἐσωτερικὴ ἀναρχία εἶχαν ἐπιφέρει τὴ δημογραφική του συρρίκνωση. Σοβαρὰ λάθη στὴν οἰκονομικὴ πολιτικὴ τῶν αὐτοκρατόρων, ὅπως ἡ συνεχὴς αὔξηση τῆς μεγάλης ἰδιοκτησίας σὲ βάρος τῶν μικρῶν, ποὺ πιέζονταν ἀπὸ τὴ δυσβάστακτη φορολογία, ἡ καταχρηστικὴ ἐπέκταση τοῦ θεσμοῦ τῶν «προνοιαρίων» καὶ ἡ ὑπερβολική, πολλὲς φορές, αὔξηση τῶν μοναστηριακῶν κτημάτων δημιούργησαν μιάν οἰκονομικὴ ὀλιγαρχία σὲ βάρος τῶν μικροκαλλιεργητῶν τῆς γῆς, μὲ ἀπόληξη τὴν οἰκονομικὴ κρίση.
Τὸ ἐμπόριο εἶχε περιέλθει στὰ χέρια τῶν δυτικῶν καὶ οἱ δυνατότητες γιὰ οἰκονομικὴ ἀνάκαμψη περιορίστηκαν σημαντικά. Ὑπῆρχαν ὅμως καὶ πνευματικὰ αἴτια τῆς πτώσης. Οἱ θρησκευτικές, κοινωνικὲς καὶ ἰδεολογικὲς ἀντιθέσεις προκάλεσαν βαθειὰ σύγχυση, ποὺ λειτούργησε διαλυτικὰ στὸ σῶμα τῆς αὐτοκρατορίας. Ἰδιαίτερα οἱ δυτικὲς ἐπιρροὲς καὶ οἱ συνεχεῖς ὑποχωρήσεις τῶν πολιτικῶν στὶς δυτικὲς (παπικὲς) ἀπαιτήσεις, γιὰ τὴν ἀναμενόμενη στρατιωτικὴ βοήθεια, ὁδήγησαν στὴν πνευματικὴ ἀλλοίωση τοῦ Βυζαντίου, μὲ ἄμεσο κίνδυνο ἀπώλειας τῆς πνευματικῆς καὶ πολιτιστικῆς ταυτότητάς του. Γιατί, ἂν τὸ Βυζάντιο ἔπαυε νὰ διατηρεῖ τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτισμικὴ ἰδιαιτερότητά του, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν ἔπεφτε στὰ χέρια τῶν Τούρκων, θὰ καταλυόταν ἐσωτερικά, μεταβαλλόμενο σὲ πνευματικὸ προτεκτοράτο τῆς Φραγκιᾶς. Ἡ πρώση - κατὰ τοὺς ἀνθενωτικοὺς - ἦλθε ὡς σωτηρία, διότι κράτησε τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτιστικὴ καθαρότητα τοῦ Γένους, τὸ ὁποῖο στὴ δουλεία, παρὰ τὶς ταλαιπωρίες του, μπόρεσε νὰ ἀνασυνταχτεῖ καὶ νὰ ἐπιβιώσει.
Συνέπειες γιὰ τὸν Ἑλληνισμό
Τὸ γεγονὸς τῆς ἅλωσης εἶχε τεράστια σημασία πρῶτα γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν κατοπινή του πορεία. Γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἡ ἅλωση ὑπῆρξε μιὰ κρισιμότατη στιγμὴ στὴν ἱστορία τους. Γιατί ἄρχισε γι᾿ αὐτοὺς μιὰ περίοδος μακρᾶς δοκιμασίας μὲ μειωμένες οἰκονομικὰ καὶ πολιτικὰ τὶς δυνάμεις τους. Ἂν οἱ ψυχικὲς καὶ πνευματικὲς δυνάμεις τους δὲν ἦσαν ἀκμαῖες, εἶναι ἀμφίβολο, ἂν θὰ μποροῦσε τὸ Γένος νὰ ξεπεράσει τὶς συνέπειες τῆς πτώσης, ὅπως συνέβη μὲ ἄλλους λαοὺς στὴν ἱστορία. Ἡ ἐμμονὴ ὅμως στὴν ὀρθόδοξη παράδοση, καὶ μέσω αὐτῆς καὶ στὴν ἑλληνικότητα, κρατοῦσε δεμένο τὸ Γένος μὲ τὶς ζωτικὲς πηγές του. Ἡ ἀπώλεια εἰδικὰ τῆς Κωνσταντινούπολης ὑπῆρξε σημαντικότατο γεγονός.
Ἡ Πόλη ἦταν ἡ συνισταμένη ὅλων τῶν ἐλπίδων τῶν Ῥωμηῶν. Ἡ διατήρηση τῆς ἐλευθερίας της, παρὰ τὴν τρομακτικὴ συρρίκνωση τῆς αὐτοκρατορίας, ἔτρεφε τὴν αὐτοπεποίθησή τους καὶ συντηροῦσε τὸν ψυχισμό τους. Ὅπως ὑπογράμμιζε πρὶν ἀπὸ τὴν ἅλωση ὁ λόγιος μοναχὸς Ἰωσήφ Βρυέννιος: «Ταύτης τῆς πόλεως ἱσταμένης, συνίσταταί πως αὐτῇ καὶ ἡ πίστις ἀκράδαντος· ἐδαφισθείσης δὲ ἢ ἁλούσης, ἅπερ, Χριστέ μου, μὴ γένοιτο, ποία ἔσται ψυχὴ κατὰ πίστιν ἀκλόνητος;»
[δηλαδή: Ὅσο στέκεται ὄρθια αὐτὴ ἡ πόλη, μένει μαζί της ἀκλόνητη καὶ ἡ πίστη. Ἂν ὅμως κατεδαφιστεῖ ἢ ἁλωθεῖ, ποὺ νὰ μὴ γίνει, Χριστέ μου, ποιὰ ψυχὴ θὰ κρατήσει τὴν πίστη της ἀσάλευτη;] Μετὰ τὴν πτώση τῆς Πόλης ἡ δύναμη ἀντίστασης μειώθηκε σημαντικά, ὅπως δείχνουν οἱ ἀλλαξοπιστίες καὶ ἡ μοιρολατρικὴ στάση πολλῶν ἀπὸ τὸν κλῆρο καὶ τὸ λαό. Τὸ Γένος χρειαζόταν κάποια δύναμη, ποὺ θὰ ἐμπόδιζε τὴν ἀλλοτρίωσή του καί, θὰ ἐξασφάλιζε τὴν ἐπιβίωση καὶ ἀνάκαμψή του. Αὐτὴ τὴ δυσκολότατη, ἀλλὰ καὶ ἀναγκαιότατη ἀποστολὴ θὰ ἀναλάβει ἡ Ἐκκλησία, ὡς Ἐθναρχία.
Σημασία γιὰ τοὺς Ὀθωμανούς
Ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς Ὀθωμανοὺς ἡ ἅλωση εἶχε ἀνάλογη σημασία. Μὲ αὐτὴ νομιμοποιήθηκε ἡ νίκη τους πάνω στὴν Ἑλληνικὴ αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία μὲ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης ἔγινε καὶ τυπικὰ Ὀθωμανική. Ἡ κατάκτηση τῶν ὑπόλοιπων ρωμαίικων ἐδαφῶν (Τραπεζοῦντας, κυρίως Ἑλλάδας) δὲν ἦταν παρὰ ἡ ὁλοκλήρωση τῆς ὑποκατάστασης τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς στὴν αὐτοκρατορία τους.
Τὸ σπουδαῖο ὅμως εἶναι, ὅτι τὸ ἄλλοτε βάρβαρο τουρκικὸ φύλο τῶν Ὀθωμανῶν μέσα σὲ σύντομο χρόνο μπόρεσε νὰ συγκροτηθεῖ σὲ μιὰ πανίσχυρη αὐτοκρατορία καὶ νὰ ἐνταχθεῖ στὸ σύστημα τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Μέσα στὰ ὅρια τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας θὰ ἀγωνιστεῖ στὸ ἑξῆς ὁ Ἑλληνισμός, μαζί μὲ ὅλη τὴ Ρωμηοσύνη, νὰ βρεῖ τὸ δρόμο του στὴ νέα γι᾿ αὐτὸν πραγματικότητα.
διαδικτυακή πηγή
http://ellinikoistologio.blogspot.com
Τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης
Η πτώση τῆς Πόλης τὸ 1453 δὲν ἔγινε ἀπροσδόκητα, οὔτε μὲ αὐτὴν ἄρχισε ἡ τουρκοκρατία. Στὶς 29 Μαΐου 1453, ὅπως εἴδαμε, ἕνα μεγάλο μέρος τῆς Ρωμανίας ἦταν ἤδη κάτω ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, τοὺς Ἄραβες καὶ τοὺς Βενετούς. Ἀπὸ τὸ 1204 ἡ Πόλη δὲν μπόρεσε νὰ ἀναλάβει τὴν πρώτη της δύναμη καὶ ὅλα ἔδειχναν πὼς βαδίζει στὴν τελικὴ πτώση. Τὸ φραγκικὸ πλῆγμα ἐναντίον της ἦταν τόσο δυνατό, ποὺ ἀπὸ τὸ 13ο αἰ. ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν «μιὰ πόλη καταδικασμένη νὰ χαθεῖ». Ἡ ἅλωση ἦταν ἐξάλλου ἡ κατάληξη μιᾶς μακροχρόνιας ἀποσύνθεσης τῆς πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς ὑπόστασης τοῦ Γένους. Ἀπὸ τὸ 13ο αἰ. ὁ Ἑλληνισμὸς εἶχε διασπαστεῖ καὶ διαμοιραστεῖ, στὸ μεγαλύτερο μέρος του, σὲ ξένους δυνάστες. Οἱ διεισδύσεις, ἔπειτα, μισθοφόρων στὸ στρατὸ καὶ ἀλλοφύλων στὸ διοικητικὸ μηχανισμό του εἶχαν προκαλέσει τὴν ἐθνολογική του ἀλλοίωση.
Οἱ ἐμφύλιοι πόλεμοι (1321-1328, 1341-1355), καὶ ἡ ἐσωτερικὴ ἀναρχία εἶχαν ἐπιφέρει τὴ δημογραφική του συρρίκνωση. Σοβαρὰ λάθη στὴν οἰκονομικὴ πολιτικὴ τῶν αὐτοκρατόρων, ὅπως ἡ συνεχὴς αὔξηση τῆς μεγάλης ἰδιοκτησίας σὲ βάρος τῶν μικρῶν, ποὺ πιέζονταν ἀπὸ τὴ δυσβάστακτη φορολογία, ἡ καταχρηστικὴ ἐπέκταση τοῦ θεσμοῦ τῶν «προνοιαρίων» καὶ ἡ ὑπερβολική, πολλὲς φορές, αὔξηση τῶν μοναστηριακῶν κτημάτων δημιούργησαν μιάν οἰκονομικὴ ὀλιγαρχία σὲ βάρος τῶν μικροκαλλιεργητῶν τῆς γῆς, μὲ ἀπόληξη τὴν οἰκονομικὴ κρίση.
Τὸ ἐμπόριο εἶχε περιέλθει στὰ χέρια τῶν δυτικῶν καὶ οἱ δυνατότητες γιὰ οἰκονομικὴ ἀνάκαμψη περιορίστηκαν σημαντικά. Ὑπῆρχαν ὅμως καὶ πνευματικὰ αἴτια τῆς πτώσης. Οἱ θρησκευτικές, κοινωνικὲς καὶ ἰδεολογικὲς ἀντιθέσεις προκάλεσαν βαθειὰ σύγχυση, ποὺ λειτούργησε διαλυτικὰ στὸ σῶμα τῆς αὐτοκρατορίας. Ἰδιαίτερα οἱ δυτικὲς ἐπιρροὲς καὶ οἱ συνεχεῖς ὑποχωρήσεις τῶν πολιτικῶν στὶς δυτικὲς (παπικὲς) ἀπαιτήσεις, γιὰ τὴν ἀναμενόμενη στρατιωτικὴ βοήθεια, ὁδήγησαν στὴν πνευματικὴ ἀλλοίωση τοῦ Βυζαντίου, μὲ ἄμεσο κίνδυνο ἀπώλειας τῆς πνευματικῆς καὶ πολιτιστικῆς ταυτότητάς του. Γιατί, ἂν τὸ Βυζάντιο ἔπαυε νὰ διατηρεῖ τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτισμικὴ ἰδιαιτερότητά του, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν ἔπεφτε στὰ χέρια τῶν Τούρκων, θὰ καταλυόταν ἐσωτερικά, μεταβαλλόμενο σὲ πνευματικὸ προτεκτοράτο τῆς Φραγκιᾶς. Ἡ πρώση - κατὰ τοὺς ἀνθενωτικοὺς - ἦλθε ὡς σωτηρία, διότι κράτησε τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτιστικὴ καθαρότητα τοῦ Γένους, τὸ ὁποῖο στὴ δουλεία, παρὰ τὶς ταλαιπωρίες του, μπόρεσε νὰ ἀνασυνταχτεῖ καὶ νὰ ἐπιβιώσει.
Συνέπειες γιὰ τὸν Ἑλληνισμό
Τὸ γεγονὸς τῆς ἅλωσης εἶχε τεράστια σημασία πρῶτα γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν κατοπινή του πορεία. Γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἡ ἅλωση ὑπῆρξε μιὰ κρισιμότατη στιγμὴ στὴν ἱστορία τους. Γιατί ἄρχισε γι᾿ αὐτοὺς μιὰ περίοδος μακρᾶς δοκιμασίας μὲ μειωμένες οἰκονομικὰ καὶ πολιτικὰ τὶς δυνάμεις τους. Ἂν οἱ ψυχικὲς καὶ πνευματικὲς δυνάμεις τους δὲν ἦσαν ἀκμαῖες, εἶναι ἀμφίβολο, ἂν θὰ μποροῦσε τὸ Γένος νὰ ξεπεράσει τὶς συνέπειες τῆς πτώσης, ὅπως συνέβη μὲ ἄλλους λαοὺς στὴν ἱστορία. Ἡ ἐμμονὴ ὅμως στὴν ὀρθόδοξη παράδοση, καὶ μέσω αὐτῆς καὶ στὴν ἑλληνικότητα, κρατοῦσε δεμένο τὸ Γένος μὲ τὶς ζωτικὲς πηγές του. Ἡ ἀπώλεια εἰδικὰ τῆς Κωνσταντινούπολης ὑπῆρξε σημαντικότατο γεγονός.
Ἡ Πόλη ἦταν ἡ συνισταμένη ὅλων τῶν ἐλπίδων τῶν Ῥωμηῶν. Ἡ διατήρηση τῆς ἐλευθερίας της, παρὰ τὴν τρομακτικὴ συρρίκνωση τῆς αὐτοκρατορίας, ἔτρεφε τὴν αὐτοπεποίθησή τους καὶ συντηροῦσε τὸν ψυχισμό τους. Ὅπως ὑπογράμμιζε πρὶν ἀπὸ τὴν ἅλωση ὁ λόγιος μοναχὸς Ἰωσήφ Βρυέννιος: «Ταύτης τῆς πόλεως ἱσταμένης, συνίσταταί πως αὐτῇ καὶ ἡ πίστις ἀκράδαντος· ἐδαφισθείσης δὲ ἢ ἁλούσης, ἅπερ, Χριστέ μου, μὴ γένοιτο, ποία ἔσται ψυχὴ κατὰ πίστιν ἀκλόνητος;»
[δηλαδή: Ὅσο στέκεται ὄρθια αὐτὴ ἡ πόλη, μένει μαζί της ἀκλόνητη καὶ ἡ πίστη. Ἂν ὅμως κατεδαφιστεῖ ἢ ἁλωθεῖ, ποὺ νὰ μὴ γίνει, Χριστέ μου, ποιὰ ψυχὴ θὰ κρατήσει τὴν πίστη της ἀσάλευτη;] Μετὰ τὴν πτώση τῆς Πόλης ἡ δύναμη ἀντίστασης μειώθηκε σημαντικά, ὅπως δείχνουν οἱ ἀλλαξοπιστίες καὶ ἡ μοιρολατρικὴ στάση πολλῶν ἀπὸ τὸν κλῆρο καὶ τὸ λαό. Τὸ Γένος χρειαζόταν κάποια δύναμη, ποὺ θὰ ἐμπόδιζε τὴν ἀλλοτρίωσή του καί, θὰ ἐξασφάλιζε τὴν ἐπιβίωση καὶ ἀνάκαμψή του. Αὐτὴ τὴ δυσκολότατη, ἀλλὰ καὶ ἀναγκαιότατη ἀποστολὴ θὰ ἀναλάβει ἡ Ἐκκλησία, ὡς Ἐθναρχία.
Σημασία γιὰ τοὺς Ὀθωμανούς
Ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς Ὀθωμανοὺς ἡ ἅλωση εἶχε ἀνάλογη σημασία. Μὲ αὐτὴ νομιμοποιήθηκε ἡ νίκη τους πάνω στὴν Ἑλληνικὴ αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία μὲ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης ἔγινε καὶ τυπικὰ Ὀθωμανική. Ἡ κατάκτηση τῶν ὑπόλοιπων ρωμαίικων ἐδαφῶν (Τραπεζοῦντας, κυρίως Ἑλλάδας) δὲν ἦταν παρὰ ἡ ὁλοκλήρωση τῆς ὑποκατάστασης τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς στὴν αὐτοκρατορία τους.
Τὸ σπουδαῖο ὅμως εἶναι, ὅτι τὸ ἄλλοτε βάρβαρο τουρκικὸ φύλο τῶν Ὀθωμανῶν μέσα σὲ σύντομο χρόνο μπόρεσε νὰ συγκροτηθεῖ σὲ μιὰ πανίσχυρη αὐτοκρατορία καὶ νὰ ἐνταχθεῖ στὸ σύστημα τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Μέσα στὰ ὅρια τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας θὰ ἀγωνιστεῖ στὸ ἑξῆς ὁ Ἑλληνισμός, μαζί μὲ ὅλη τὴ Ρωμηοσύνη, νὰ βρεῖ τὸ δρόμο του στὴ νέα γι᾿ αὐτὸν πραγματικότητα.
διαδικτυακή πηγή
http://ellinikoistologio.blogspot.com
Σύμφωνα με τον Κο Μεταλληνό για το ότι το κράτος είχε φτάσει στο έσχατο σημείο πνευματικής , οικονομικής και πολιτικής κατάπτωσης ευθύνονταν όλοι πλην της εκκλησίας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι αφού δεν υπήρχε σωτηρία ήταν …προτιμότερο να παραδοθεί αμαχητί , ώστε να σωθεί τουλάχιστον η ορθόδοξη πίστη που ως στυλοβάτης του γένους ήταν η μόνη που μπορούσε να διατηρήσει ζωντανές τις ψυχικές και τις πνευματικές του δυνάμεις…
Συγχαρητήρια Κε Μεταλληνέ παραδέχεσθε έμμεσα ότι η εκκλησία προτιμούσε την υποταγή από την μάταιη ( για εκείνη) προσπάθεια σωτηρίας και ότι προκειμένου να διατηρήσει η ίδια τα προνόμια της , έπρεπε ο ελληνισμός να βυθισθεί στην σκλαβιά για εκατονταετίες…
Όμως Κε Μεταλληνέ, χαμένο δεν ήταν τίποτα …
Το Βυζαντινό κράτος μπορεί να ήταν σε οικτρή πράγματι κατάσταση , δυνάμεις όμως ζωντανές διέθετε (όπως άλλωστε και σήμερα που μπορεί η χώρα να είναι χρεωκοπημένη όμως ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχουν οι δυνάμεις και οι προϋποθέσεις που θα μπορούσαν να γυρίσουν την κατάσταση …) , ενώ η μετατροπή του Οθωμανικού κράτους από περιφερειακή δύναμη και κράτος γαζήδων σε βασική συνιστώσα του μουσουλμανικού κόσμου επιτεύχθηκε ακριβώς λόγω του παρσίματος της πόλης το 1453.
Όσο οι Τούρκοι δεν είχαν την πόλη ,το κράτος τους δεν είχε γερά θεμέλια και αυτό το ήξερε πάρα πολύ καλά ο Μεχμέτ που ακριβώς για το λόγο αυτό είχε αναγάγει σε πρωτεύον ζήτημα το πάρσιμο της.
Όμως Κε Μεταλληνέ φαίνεται ότι για εσάς το ζήτημα του filioque και το αν το Θαβώρειο φως ήταν κτιστό ή άκτιστο ήταν σημαντικότερα ζητήματα από την υποταγή ενός ολόκληρου λαού…
Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…
Καταρχάς βολεύει να τα ρίχνουμε όλα στη δύση και την 4η σταυροφορία , όμως όπως έχω ήδη τονίσει σε άλλη ενότητα , το 1204 το κράτος ήταν ήδη ετοιμόρροπο γα αυτό και κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος.
Το κράτος της Νίκαιας που αναδείχθηκε από τα συντρίμμια του Βυζαντίου χτίστηκε πάνω σε σωστά θεμέλια για αυτό αν και εδαφικά μικρότερο ήταν ισχυρότερο από το Βυζάντιο του 1204.
Η μεγάλη ευκαιρία χάθηκε όταν ο εκλεκτός της εκκλησίας, Μιχαήλ Παλαιολόγος ,αφού χάρις τον Στρατηγόπουλο ανέκτησε την πόλη το 1261 αντί να συνεχίσει την πολιτική των προκατόχων του αυτός επανέφερε την παλαιά πολιτική και τα λάθη της .
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης (αυτόπτης μάρτυρας) αναφέρει ότι της θριαμβευτικής εισόδου του Αυτοκράτορα στην πόλη προηγείτο η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, ενώ όλοι ανέκραξαν το Κύριε Ελέησον 100 φορές … παράλληλα ο Μιχαήλ είχε απαρνηθεί την πρόταση να ονομάζεται Βασιλεύς των Ελλήνων προτιμώντας να ονομάζεται “ Νέος Δαυίδ ή νέος Κωνσταντίνος ’’ { Vasiliev (Ιστορία της Βυζαντινής ιστορίας Σελ 524)} .
Για να εδραιώσει την θέση του στο θρόνο άρχισε να μοιράζει γη και υποσχέσεις σε εκκλησία και ισχυρούς , ενώ για να μαζέψει χρήματα προτίμησε να καταργήσει τις φορολογικές απαλλαγές των ακριτών… γεγονός που οδήγησε σε εξέγερση τους το 1262 και την πρώτη μεγάλη κρίση στη χώρα.
Ο Μιχαήλ αντί να βασισθεί σε αυτούς (ίσως επειδή τους φοβόταν ως υποστηρικτές του Ιωάννη Λάσκαρη) ξόδεψε ότι χρήματα είχε το κράτος για να πληρώσει τους μισθοφόρους , με τους οποίους θα πολεμούσε τους ακρίτες…
(Αργότερα μάλιστα και ως το πρώτο βήμα πριν τον πιθανό εξισλαμισμό τους , ορισμένοι εξ αυτών θα προσφέρουν ως ιχνηλάτες οδηγοί τις υπηρεσίες τους στους Οθωμανούς …
<< Κεμάλ Καφαντάρ , Η Κατασκευή του Οθωμανικού κράτους Σελ.172 >> Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής τράπεζας ).
(Συνεχίζεται…)
(Συνέχεια…)
ΑπάντησηΔιαγραφήΠαράλληλα αντί να προσπαθήσει να βοηθήσει την εγχώρια αστική τάξη από την οποία σίγουρα θα είχε περισσότερα έσοδα και στήριξη , έκανε νέες συμφωνίες τόσο με τους Γενουάτες όσο και άλλες Ιταλικές πόλεις , γεγονός που γρήγορα έφερε ξανά το κράτος εξαρτώμενο και απομυζούμενο από αυτές.
Επιπλέον βοήθησε τα μέγιστα στην μετατροπή του θεσμού της Πρόνοιας από δικαίωμα επικαρπίας με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών , σε κληρονομική εκχώρηση εκτάσεων με παράλληλη απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων πάνω σε αυτές. Διαδικασία από την οποία βασικός ωφελημένος ήταν τα μοναστήρια που είχαν εξελιχθεί στον μεγαλύτερο φεουδάρχη του Βυζαντίου.
(Αγγελική Λαΐου Θωμαδάκη << Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή>> Σελ. 24-25. Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής τράπεζας.
Η κατάσταση στην αυτοκρατορία γινόταν όλο και ποιο δυσχερής , και οι ευθύνες των αυτοκρατόρων , της αυλικής καμαρίλας και της οικονομικής ολιγαρχίας ήταν πολλές και σημαντικές όμως και το ιερατείο δεν έπραξε τίποτα για την αντιμετώπιση του Οθωμανικού κινδύνου αφού αυτό που πρωτίστως το ενδιέφερε ήταν η διατήρηση των προνομίων του και η μετατροπή του κράτους σε ένα είδος μεσαιωνικού Ιράν …
Ο Ιωσήφ Βρυέννιος (όπως και ο Γεννάδιος Σχολάριος μετέπειτα) που αναφέρετε στο άρθρο μιλούσαν μεν για πατρίδα και έθνος , δίνοντας όμως διαφορετική έννοια σε αυτή από ότι οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου ή ο Πλήθωνας Γεμιστός.
Η έννοια πατρίδα είχε για εκείνους θρησκευτική διάσταση με την Κωνσταντινούπολη να μην θεωρείται η πρωτεύουσα ενός προσδιορισμένου εδαφικά κράτους αλλά η μητέρα και τροφός των Ορθοδόξων Χριστιανών.
Ο Βρυέννιος αλλά και ο Γεννάδιος Σχολάριος αντιλαμβάνονταν το γένος ως μια θρησκευτική συλλογικότητα. Βάση αυτού του συλλογισμού διεκδικούσαν να έχουν πλέον τον κυρίαρχο ρόλο στο κράτος αμφισβητώντας το δικαίωμα του αυτοκράτορα να αλλοιώσει το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του γένους που για εκείνους ήταν η Ορθόδοξη θρησκεία.
(Τόνια Κιουσοπούλου << Η έννοια της πατρίδας τον 15ο αιώνα >> Σελ.152 Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης ).
Αντίθετα για τους τελευταίους Παλαιολόγους η έννοια της πατρίδας είχε πολιτική διάσταση και εδαφικό προσδιορισμό. Μάλιστα η συγγραφέας θεωρεί ότι είναι πιθανό η προσέγγιση με την δύση να μην γινόταν μόνο για την εξασφάλιση βοήθειας αλλά και ως μια προσπάθεια δημιουργίας μιας ποιο εκκοσμικευμένης αρχής με παράλληλο περιορισμό του ασφυκτικού κλοιού της εκκλησίας.
Για την Τόνια Κιουσοπούλου το πολιτικό όραμα του Μανουήλ Παλαιολόγου (και πιθανότατα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου) χρειαζόταν μια πατρίδα για τους υπηκόους εδαφικά προσδιορισμένη , γλωσσικά και ίσως φυλετικά ομοιογενή , πολιτικά κυρίαρχη και κυρίως εκκοσμικευμένη .
(Τόνια Κιουσοπούλου << Η έννοια της πατρίδας τον 15ο αιώνα >> Σελ.157 Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης ).
Η προσπάθεια των Παλαιολόγων να έρθουν σε επαφή με τη δύση πιθανότατα θα έσωζε το κράτος , δίνοντας του παράλληλα χρόνο αλλά και μια τελευταία ευκαιρία να αναγεννηθεί από τις στάχτες του.
Υπήρχε όμως μια σημαντική προϋπόθεση … η ένωση των εκκλησιών που οι Παλαιολόγοι σε κάθε ευκαιρία τόνιζαν ότι θα είναι εικονική και προσωρινή μέχρι να ανακάμψει το κράτος.
Η εκκλησία ήταν λογικό να αντιδρά αφού πάγιος στόχος του ανεκδιήγητου Παπισμού ήταν η υποταγή της και αυτό είναι κατανοητό από τον καθένα.
Όμως οι τελικές της αντιδράσεις ξεπέρασαν κατά πολύ τα όρια μιας λογικής άρνησης σε βασικά ζητήματα της θρησκείας , αγγίζοντας τα όρια της προδοσίας και ξεπερνώντας αυτά σε φανατισμό…
(Συνεχίζεται…)
(Συνέχεια…)
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι ο βασικός λόγος για αυτή την ακραία συμπεριφορά δεν οφειλόταν μόνο στην πιθανότητα απώλειας αρκετών προνομίων που έως τότε απολάμβανε αλλά και στο γεγονός ότι το Βυζάντιο θα μετατρεπόταν σε ένα δυτικού τύπου κράτος σαφώς ποιο εκκοσμκικευμένο αλλά και επηρεασμένο από την αιρετική δυτική αναγέννηση που όλο και ποιο δυναμικά ερχόταν στο προσκήνιο…
Αντίθετα οι Οθωμανοί παρότι έδιναν θρησκευτική διάσταση στο πόλεμο εναντίον του Βυζαντίου και παρότι επιδίωκαν να καταλύσουν το Βυζαντινό κράτος ήταν διατεθειμένοι (εξυπηρετώντας το δικό τους συμφέρον βέβαια) να διασφαλίσουν την οικονομική της επιβίωση αλλά και τον κυρίαρχο πολιτικό της ρόλο στο χριστιανικό ποίμνιο , γεγονός που φαίνεται ότι έγινε τελικά αποδεκτό από την πλειοψηφία του ιερατείου…
Για αυτό και ο Ιωσήφ Βρυέννιος ανέφερε ότι οι Τούρκοι δεν πείραξαν την εκκλησία όπου αυτοί κυριαρχούσαν …
<< Και των πόλεων γαρ ημίν τοις αθέοις έθνεσιν αλλουσών , η Εκκλησία το εαυτής αμετάβλητον αποσώζει σχήμα και αρχιερείς και ιερείς και διάκονοι εν μέσοις έθνεσι τα του βαθμού ακωλύτως ανύουσι και εκασταχού τα θεία ιερουργείται μυστήρια>>.
(Γιάννη Κορδάτου << Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου >> Σελ. 493 ).
Για τον ίδιο λόγο και ενώ οι Οθωμανοί προχωρούσαν αρκετοί εκπρόσωποι του ιερατείου όπως ο Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης το 1381 έβριζαν τον ελληνισμό θεωρώντας αυτόν και όχι τους Οθωμανούς τον μεγάλο κίνδυνο… << Ανάθεμα τοις εισεβείν μεν επαγγελομένοις , τα των Ελλήνων δε δυσεβή δόγματα ..τη Ορθοδόξο Εκκλησία αναιδώς επεισάγουσιν. Ανάθεμα τοις την μωράν των έξωθεν φιλοσόφων μωρίαν προτιμώσιν… Ανάθεμα τοις τα ελληνικά δεξιούσι μαθήματα. Ανάθεμα τας πλατωνικάς ιδέας ως αληθείς δεχομένους …>>. (Γιάννης Κορδάτος << Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου >> Σελ. 524).
Πάνω στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω και κάτι ακόμη , εντάξει οι δυτικοί αλλά και η ελληνική φιλοσοφία είναι εχθροί μας , γιατί όμως η εκκλησία δεν προσπάθησε (με εξαίρεση τον Πατριάρχη Κάλλιστο Α΄) να έρθει σε συνεννόηση με τα << αδέρφια μας>> τα άλλα βαλκανικά ορθόδοξα κράτη , ώστε να αντιμετωπιστεί ο Οθωμανικός κίνδυνος;
Αν τα Ορθόδοξα κράτη (με την αρωγή των εκκλησιών) ενωνόντουσαν από τα μέσα του 14ου αιώνα θα ήταν πολύ δύσκολο για τους Οθωμανούς να περάσουν στην Ευρώπη.
Άλλωστε μόνο από τα χρόνια του Βαγιαζήτ στα τέλη του 14ου αιώνα οι Οθωμανοί άρχισαν να παρατάσσουν μεγάλες στρατιές , ακόμη και τότε όμως στερούνταν ουσιαστικά ναυτικής δύναμης. Όμως όπως είπαμε για την εκκλησία ήταν άλλες οι προτεραιότητες …
Πρώτοι από όλους άλλωστε , οι μοναχοί του Αγίου Όρους είχαν μεταβεί στον Σουλτάνο Ορχάν (1326-1359) δηλώνοντας υποταγή και εξασφαλίζοντας έτσι τις περιουσίες τους .
Τα χρυσόβουλα τα οποία έχουν σήμερα στην κατοχή τους οι μονές ξεκινάνε με την φράση ( Επειδή οι αγιορείται , προ των άλλων ραγιάδων εδέχτησαν την υπηκοότητα και απέκτησαν την ασυδοσίαν…).
Αλλά αυτή η προνοητικότητα υπήρχε και σε άλλες μονές …
Ο Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Κουντιάδης αναφέρει σε έργο του (1956, σελ17-19) για την ιστορική επισκόπηση της μονής Προδρόμου Σερρών ότι από την εποχή του Οσμάν γύρω στο 1325 καλόγεροι της μονής είχαν μεταβεί σε αυτόν παρακαλώντας τον να τους προστατεύσει…
<< Όταν ευδοκήσει ο Θεός και έλθουν τα Οθωμανικά στρατεύματα και εις τα μέρη μας εδώ, να διατάξει η Μεγαλειότης του να προστατευθεί η μονή μας κα να φυλαχθεί απείραχτος μαζί με όλα τα χωριά και τα κτήματα της >>.
Πράγματι όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την περιοχή το 1373 ο τότε Σουλτάνος αποδέχτηκε το έγγραφο ανανεώνοντας το με καινούργιο δικό του…
(Γεώργιος Σιέττος << Ο ανθελληνισμός στα εκκλησιαστικά και πατερικά κείμενα Σελ.323 , Εκδόσεις Εύανδρος ).
Για αυτό το λόγο ήταν που αντί να βοηθήσουν στη σωτηρία του κράτους αυτοί που αυτοαναγορεύονταν καπετάνιοι και οδηγοί του πλοίου , έφυγαν τελικά όχι τελευταίοι που ως καπετάνιοι θα όφειλαν , αλλά πρώτοι σαν τα ποντίκια σκορπίζοντας απαισιοδοξία , μοιρολατρία και μισαλλοδοξία…