Σε παλαιότερη καταχώρηση μας, περιγράψαμε αναλυτικά τις ανώμαλες πολιτικές συνθήκες που ανάγκασαν τον Χαρίλαο Τρικούπη το 1874 να γράψει το περίφημο άρθρο του "τις πταίει;" με το οποίο στρεφόταν ευθέως κατά του Βασιλιά Γεωργίου Α΄ για την ενεργητική επέμβαση του στους ορισμούς Κυβερνήσεων της προηγούμενης διετίας. Το άρθρο αυτό, που οδήγησε τον Τρικούπη προσωρινά στο κρατητήριο και από εκεί στην Πρωθυπουργία, καθόρισε την λειτουργία του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα για τα επόμενα 40 χρόνια τουλάχιστον. (για την ιστορική αλήθεια οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ήδη ο Κουμουνδούρος σε αγορεύσεις του στην Βουλή είχε εκφραστεί με ανάλογο τρόπο).
Αυτό όμως που δεν είναι ευρύτερα γνωστό, αν και δεν επιδέχεται την παραμικρή ιστοριογραφική αμφιβολία, είναι η βαθιά συντηρητική πολιτική ιδεολογία του Τρικούπη, που είχε ως άξονα τις αντιρρήσεις του για την φαυλοκρατική λειτουργία του κοινοβουλευτισμού εν Ελλάδι Συγκεκριμένα ο Τρικούπης στηλίτευε το πελατειακό σύστημα που επικρατούσε στα πολιτικά πράγματα της Χώρας, με τους κατά τόπους βουλευτές να έχουν ένα ρόλο πατρωνίας στην περιοχή που εκλέγονταν. Οι περισσότεροι βουλευτές στην εποχή του Τρικούπη που εκλέγονταν στην ύπαιθρο, ήταν είτε απόγονοι ιστορικών οικογενειών προκρίτων, είτε μεγαλοκτηματίες των περιοχών τους. Οι βουλευτές αυτοί προσπαθούσαν να εξυπηρετούν την εκλογική τους πελατεία με ρουσφέτια και διορισμούς στο Δημόσιο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την διόγκωση και την αντιπαραγωγικότητα του δημόσιου τομέα αλλά οδηγούσε και στην αδυναμία να ανανεωθεί το πολιτικό προσωπικό. Έτσι λοιπόν ο Τρικούπης θεωρούσε ότι τα προσωπικά και ταξικά συμφέροντα ως υπαρκτά και θεμιτά μεν, αλλά και ως εμπόδια στην ηθική ενότητα και στην ενδυνάμωση του Κράτους.
Το Κράτος, κατά τον Τρικούπη, δεν ήταν μόνο ένα διεκπεραιωτικό σύνολο οργάνων, αλλά ένα αυθύπαρκτος οργανισμός με παρελθόν και ιστορικά πεπρωμένα. Σύμφωνα με τον Τρικούπη, η σωστή υπερκομματική οργάνωση της διοίκησης είναι αυτή που εξασφαλίζει την ορθή λειτουργία του κράτους και όχι οι αντιπροσωπευτικοί (διαβρωμένοι) θεσμοί όπως το κοινοβούλιο και η Αυτοδιοίκηση. Άλλωστε, δύο από τους βασικούς νόμους που κατέθεσε στην πρώτη του κυβερνητική θητεία ήταν η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και η θέσπιση των απαιτούμενων προσόντων τους.
Οι διαπιστώσεις αυτές, οδήγησαν τον Τρικούπη στην προσπάθεια να μεταρρυθμίσει το υφιστάμενο κοινοβουλευτικό σύστημα με δύο δέσμες μέτρων. Έτσι το 1886, και παρά τις αντιδράσεις που προέρχονταν ακόμη και από το ίδιο του το κόμμα, ο Τρικούπης πέρασε ένα νομοσχέδιο που μείωνε τους Βουλευτές σε 150, απαγόρευε στους Αξιωματικούς του στρατού να πολιτεύονται αλλά και το πιο σημαντικό, μεγάλωνε τις εκλογικές περιφέρειες ταυτίζοντας αυτές με τα όρια του Νομού, ώστε να σπάσει την εξάρτηση εκλογέα - εκλεγόμενου. Σύμφωνα με αγόρευση του Τρικούπη στην Βουλή, βουλευτής όφειλε να εκλέγεται όχι αυτός που αντιπροσώπευε τοπικά εγωιστικά μικροσυμφέροντα, αλλά αυτός που υπηρετούσε καλλίτερα τις ευρύτερες πολιτικές Ιδέες που αφορούν το σύνολο.
Η δεύτερη δέσμη μέτρων που είχε στα σχέδια του ο Τρικούπης αλλά που δίσταζε να εφαρμόσει, ήταν πολύ ριζοσπαστικότερη. Συγκεκριμένα σκόπευε να καταργήσει το καθολικό δικαίωμα ψήφου (τότε βέβαια τέτοιο δικαίωμα είχαν μόνο οι άνδρες) και να το περιορίσει μόνο σε αυτούς που είχαν έγγειο περιουσία η ένα στοιχειώδες μορφωτικό επίπεδο. Αυτό το ριζοσπαστικό σχέδιο δεν ερχόταν σε ρητή αντίθεση με το Σύνταγμα που είχε ψηφιστεί το 1864 και είχε τις ρίζες του στην Τρικουπική αντίληψη περί "ανωριμότητος" του λαού στις πολιτικές του αποφάσεις. Άλλωστε η περιορισμένη ψήφος ήταν κοινός τόπος σχεδόν σε όλες τις υπόλοιπες Χώρες της Ευρώπης με κορυφαία την φιλελεύθερη Αγγλία που αποτελούσε τότε υπόδειγμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Σίγουρα δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν αυτές οι Τρικουπικές αντιλήψεις, καθώς είχαν επωαστεί και σε ένα πολιτικό περιβάλλον που ευνοούσε τέτοιες πρωτοβουλίες. Κυβερνητικές εφημερίδες όπως η "Παλιγγενεσία" και η "Ώρα" αλλά και η ομογενειακή της Τεργέστης "Νέα ημέρα", προπαγάνδιζαν ανοιχτά την κατάργηση του καθολικού δικαιώματος ψήφου. Η Αθηναϊκή "Εφημερίς" ζητούσε σκληρότερα αντικοινοβουλευτικά μέτρα, κατά τις ημέρες της σχετικής συζήτησης στην Βουλή. Έτσι παρά την μεγάλη συμβολική αξία της γενικευμένης ψήφου, ο Τρικούπης ανέθεσε στον συνεργάτη του Βουλπιώτη την εκπόνηση ενός προσχεδίου νόμου προς την κατεύθυνση αυτή. Η εκλογική ήττα του Τρικούπη το 1890, δεν μας επέτρεψε να μάθουμε αν σκόπευε να προχωρήσει ως την ψήφιση ενός τέτοιου Νόμου σε μια δεύτερη συνεχόμενη κοινοβουλευτική θητεία του, αν και ο Ασπρέας υποστηρίζει ότι λόγω αντιδράσεων ο Τρικούπης είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τα σχέδια του.
Να σημειωθεί ότι η πρώτη απόφαση που έλαβε η κυβέρνηση Δηλιγιάννη μετά την εκλογή της το 1890, ήταν να καταργήσει του εκλογικούς νόμους του 1886. Όταν λίγα χρόνια μετά ο Τρικούπης επανήλθε στην εξουσία, είχε χάσει την πρώτη του ορμή και δεν έλαβε νέα μέτρα για την εξυγίανση του πολιτικού συστήματος, αλλά πολιτεύτηκε στα όρια αυτού, προσαρμόζοντας την πολιτική του στις φαυλοκρατικές και διεφθαρμένες πολιτικές μεθόδους
που με παραλλαγές επικρατούν στην πολιτική ζωή της Ελλάδας ως σήμερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ
-Gunnar Herring, Τα πολιτικά κόμματα στην Έλλάδα, M.I.E.T.
-Αθανάσιος Μποχώτης, Η κριτική του κοινοβουλευτισμού από τον Χαρίλαο Τρικούπη και τα εκλογικά νομοσχέδια του 1886 (βρίσκεται στο συλλογικό έργο ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του"), εκδόσεις Παπαζήση
-Γεώργιος Ασπρέας, Πολιτική ιστορία της νεώτερης Ελλάδος
Ι. Β. Δ.
Αυτό όμως που δεν είναι ευρύτερα γνωστό, αν και δεν επιδέχεται την παραμικρή ιστοριογραφική αμφιβολία, είναι η βαθιά συντηρητική πολιτική ιδεολογία του Τρικούπη, που είχε ως άξονα τις αντιρρήσεις του για την φαυλοκρατική λειτουργία του κοινοβουλευτισμού εν Ελλάδι Συγκεκριμένα ο Τρικούπης στηλίτευε το πελατειακό σύστημα που επικρατούσε στα πολιτικά πράγματα της Χώρας, με τους κατά τόπους βουλευτές να έχουν ένα ρόλο πατρωνίας στην περιοχή που εκλέγονταν. Οι περισσότεροι βουλευτές στην εποχή του Τρικούπη που εκλέγονταν στην ύπαιθρο, ήταν είτε απόγονοι ιστορικών οικογενειών προκρίτων, είτε μεγαλοκτηματίες των περιοχών τους. Οι βουλευτές αυτοί προσπαθούσαν να εξυπηρετούν την εκλογική τους πελατεία με ρουσφέτια και διορισμούς στο Δημόσιο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την διόγκωση και την αντιπαραγωγικότητα του δημόσιου τομέα αλλά οδηγούσε και στην αδυναμία να ανανεωθεί το πολιτικό προσωπικό. Έτσι λοιπόν ο Τρικούπης θεωρούσε ότι τα προσωπικά και ταξικά συμφέροντα ως υπαρκτά και θεμιτά μεν, αλλά και ως εμπόδια στην ηθική ενότητα και στην ενδυνάμωση του Κράτους.
Το Κράτος, κατά τον Τρικούπη, δεν ήταν μόνο ένα διεκπεραιωτικό σύνολο οργάνων, αλλά ένα αυθύπαρκτος οργανισμός με παρελθόν και ιστορικά πεπρωμένα. Σύμφωνα με τον Τρικούπη, η σωστή υπερκομματική οργάνωση της διοίκησης είναι αυτή που εξασφαλίζει την ορθή λειτουργία του κράτους και όχι οι αντιπροσωπευτικοί (διαβρωμένοι) θεσμοί όπως το κοινοβούλιο και η Αυτοδιοίκηση. Άλλωστε, δύο από τους βασικούς νόμους που κατέθεσε στην πρώτη του κυβερνητική θητεία ήταν η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και η θέσπιση των απαιτούμενων προσόντων τους.
Οι διαπιστώσεις αυτές, οδήγησαν τον Τρικούπη στην προσπάθεια να μεταρρυθμίσει το υφιστάμενο κοινοβουλευτικό σύστημα με δύο δέσμες μέτρων. Έτσι το 1886, και παρά τις αντιδράσεις που προέρχονταν ακόμη και από το ίδιο του το κόμμα, ο Τρικούπης πέρασε ένα νομοσχέδιο που μείωνε τους Βουλευτές σε 150, απαγόρευε στους Αξιωματικούς του στρατού να πολιτεύονται αλλά και το πιο σημαντικό, μεγάλωνε τις εκλογικές περιφέρειες ταυτίζοντας αυτές με τα όρια του Νομού, ώστε να σπάσει την εξάρτηση εκλογέα - εκλεγόμενου. Σύμφωνα με αγόρευση του Τρικούπη στην Βουλή, βουλευτής όφειλε να εκλέγεται όχι αυτός που αντιπροσώπευε τοπικά εγωιστικά μικροσυμφέροντα, αλλά αυτός που υπηρετούσε καλλίτερα τις ευρύτερες πολιτικές Ιδέες που αφορούν το σύνολο.
Η δεύτερη δέσμη μέτρων που είχε στα σχέδια του ο Τρικούπης αλλά που δίσταζε να εφαρμόσει, ήταν πολύ ριζοσπαστικότερη. Συγκεκριμένα σκόπευε να καταργήσει το καθολικό δικαίωμα ψήφου (τότε βέβαια τέτοιο δικαίωμα είχαν μόνο οι άνδρες) και να το περιορίσει μόνο σε αυτούς που είχαν έγγειο περιουσία η ένα στοιχειώδες μορφωτικό επίπεδο. Αυτό το ριζοσπαστικό σχέδιο δεν ερχόταν σε ρητή αντίθεση με το Σύνταγμα που είχε ψηφιστεί το 1864 και είχε τις ρίζες του στην Τρικουπική αντίληψη περί "ανωριμότητος" του λαού στις πολιτικές του αποφάσεις. Άλλωστε η περιορισμένη ψήφος ήταν κοινός τόπος σχεδόν σε όλες τις υπόλοιπες Χώρες της Ευρώπης με κορυφαία την φιλελεύθερη Αγγλία που αποτελούσε τότε υπόδειγμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Σίγουρα δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν αυτές οι Τρικουπικές αντιλήψεις, καθώς είχαν επωαστεί και σε ένα πολιτικό περιβάλλον που ευνοούσε τέτοιες πρωτοβουλίες. Κυβερνητικές εφημερίδες όπως η "Παλιγγενεσία" και η "Ώρα" αλλά και η ομογενειακή της Τεργέστης "Νέα ημέρα", προπαγάνδιζαν ανοιχτά την κατάργηση του καθολικού δικαιώματος ψήφου. Η Αθηναϊκή "Εφημερίς" ζητούσε σκληρότερα αντικοινοβουλευτικά μέτρα, κατά τις ημέρες της σχετικής συζήτησης στην Βουλή. Έτσι παρά την μεγάλη συμβολική αξία της γενικευμένης ψήφου, ο Τρικούπης ανέθεσε στον συνεργάτη του Βουλπιώτη την εκπόνηση ενός προσχεδίου νόμου προς την κατεύθυνση αυτή. Η εκλογική ήττα του Τρικούπη το 1890, δεν μας επέτρεψε να μάθουμε αν σκόπευε να προχωρήσει ως την ψήφιση ενός τέτοιου Νόμου σε μια δεύτερη συνεχόμενη κοινοβουλευτική θητεία του, αν και ο Ασπρέας υποστηρίζει ότι λόγω αντιδράσεων ο Τρικούπης είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τα σχέδια του.
Να σημειωθεί ότι η πρώτη απόφαση που έλαβε η κυβέρνηση Δηλιγιάννη μετά την εκλογή της το 1890, ήταν να καταργήσει του εκλογικούς νόμους του 1886. Όταν λίγα χρόνια μετά ο Τρικούπης επανήλθε στην εξουσία, είχε χάσει την πρώτη του ορμή και δεν έλαβε νέα μέτρα για την εξυγίανση του πολιτικού συστήματος, αλλά πολιτεύτηκε στα όρια αυτού, προσαρμόζοντας την πολιτική του στις φαυλοκρατικές και διεφθαρμένες πολιτικές μεθόδους
που με παραλλαγές επικρατούν στην πολιτική ζωή της Ελλάδας ως σήμερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ
-Gunnar Herring, Τα πολιτικά κόμματα στην Έλλάδα, M.I.E.T.
-Αθανάσιος Μποχώτης, Η κριτική του κοινοβουλευτισμού από τον Χαρίλαο Τρικούπη και τα εκλογικά νομοσχέδια του 1886 (βρίσκεται στο συλλογικό έργο ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του"), εκδόσεις Παπαζήση
-Γεώργιος Ασπρέας, Πολιτική ιστορία της νεώτερης Ελλάδος
Ι. Β. Δ.
Ο κοινοβουλευτισμός, ο οποίος προϋποθέτει κόμματα, είναι βρετανικής προελεύσεως και εμπνεύσεως, δι ο καλείται και "παρλιαμενταρισμός".
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο βαθύτερο νόημά του είναι να κρατά τον λαό διαιρεμένο, δήθεν δίδοντάς του εξουσίες, ώστε αυτός να μην αποτελεί απειλή για τις εξουσίες του μονάρχη.
Ο Ι. Μεταξάς σημειώνει στο ημερολόγιό του: "…Λοιπόν η Δημοκρατία είναι το μονογενές και γνήσιο παιδί του Καπιταλισμού, και το όργανό του που επιβάλλει τη θέλησή του κάνοντάς την να φαίνεται ως η λαϊκή θέληση" Τόμος Δ', σελ.446). Προσοχή, όμως, εδώ: Με την λέξη "Δημοκρατία", ο Μεταξάς εννοεί ακριβώς αυτό το απατηλό σύστημα του κοινοβουλευτισμού, ο οποίος διαιρεί τον λαό σε κόμματα. Ο κοινοβουλευτισμός δεν είναι δημοκρατία, δηλαδή εξουσία του λαού (κράτος = εξουσία, δήμος = λαός), αλλά μία μορφή ολιγαρχίας, όπου κυβερνούν τα κόμματα, δηλαδή κομματαρχία. Αυτά, με την σειρά των, προάγουν την οικογενειοκρατία (ειδικά εδώ, στην Ελλάδα) και την φαυλοκρατία, αποκλείουν δε την συμμετοχή στα κοινά ανθρώπων ικανών, οι οποίοι δεν ανήκουν σ' αυτά.
Τι είναι τα κόμματα; Ο αείμνηστος Εμμανουήλ Ροΐδης τα περιγράφει ως εξής:
* «Αλλαχού, τα κόμματα γεννώνται διότι εκεί υπάρχουν άνθρωποι διαφωνούντες και έκαστος άλλα θέλοντες. Εν Ελλάδι συμβαίνει ακριβώς το ανάπαλιν. Αιτία της γεννήσεως και της πάλης των κομμάτων είναι η θαυμαστή συμφωνία μεθ' ης πάντες θέλουσι το αυτό πράγμα: να τρέφωνται δαπάνη του δημοσίου.
* Αν υπήρχε λεξικόν της νεοελληνικής γλώσσης νομίζομεν ότι ο ορισμός της λέξεως "κόμμα" ήθελεν είναι ο ακόλουθος: Ομάς ανθρώπων ειδότων να αναγιγνώσκωσι και να ανορθογράφωσιν οίτινες ενούμενοι υπό έναν οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι να αναβιβάσωσιν αυτόν διά παντός μέσου εις την έδραν του πρωθυπουργού ίνα παράσχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι.
* Ο ελληνικός λαός αναλίσκει τον χρόνο του εις αγόνους συζητήσεις περί κομμάτων και κομματαρχών και άπαν το χρήμα του δαπανά εις συντήρησιν κοπαδίου κομματικών κηφήνων, χάριν των οποίων στέργει την πενίαν, την κακοπραγίαν, την ασημότητα και τους εμπαιγμούς του κόσμου όλου.
* Οι ημέτεροι φατριάρχαι, προς σχηματισμόν ή ενίσχυσιν κόμματος, στρατολογούν εκ των τριόδων μισθοφόρους, τους πληρώνουν διά δημοσίων χρημάτων, ήτοι διά θέσεων περιττών. Των τοιούτων μισθοφόρων επί τοσούτων επολλαπλασιάσθη, προϊόντος του χρόνου, ο αριθμός και το θράσος, ώστε κατέστησαν σήμερον η μόνη αξιόμαχος δύναμις της Ελλάδος, προ της οποίας (...) και κυβέρνησις και Βουλή και ολόκληρον το έθνος κύπτουν γόνυ μετά τρόμου.
* Οι κομματάρχαι μας εδημιούργησαν (ούτω) συμμορίας, των οποίων όμως αντί να είναι αρχηγοί, κατήντησαν απλοί μεσίται, διά των οποίων οι συμμορίαι αυταί διαπραγματεύονται προς το έθνος τα λύτρα, ανθ' ων συγκατανεύουσι να παραχωρήσωσιν αυτώ ασφάλειαν ζωής και περιουσίας. Τα λύτρα ταύτα καλούνται κατ' ευφημισμόν προϋπολογισμός. Απόδειξις όμως του αληθούς αυτών χαρακτήρος είναι η δουλική ευπείθεια, μεθ' ης ολόκληρος η Βουλή, σιγώσης της (εκάστοτε) αντιπολιτεύσεως, σπεύδει να καταβάλη άνευ συζητήσεως τα λύτρα εις τον εισπράκτορα της κατισχυούσης συμμορίας, καλώς γνωρίζουσα ότι πάσα αντίστασις ή απόπειρα ελαττώσεως αυτών ήθελε τιμωρηθή δι' αναστατώσεως την επιούσαν.
* Το δε όντως λυπηρόν είναι ότι και υποτασσόμενοι εις πάσαν ταπείνωσιν και κακουχίαν, στέργοντες να μένωμεν άοπλοι και εις πάσαν ύβριν εκτεθειμένοι, πάλιν δεν κατορθούμεν να πληρώνωμεν ολοσχερώς τα κατ' έτος εξογκούμενα ημών λύτρα, αναγκαζόμενοι να δανειζώμεθα ακαταπαύστως. (...) Η επιστήμη υποδεικνύει τας οικονομίας ως την μόνην σωτηρίας οδόν (διά να αποφύγωμεν την χρεωκοπίαν). Προς ταύτην όμως ουδείς πολιτευόμενος τολμά να τραπή, όχι εξ ελλείψεως πατριωτισμού, αλλά διότι καλώς γνωρίζει ότι αδύνατον είναι να προχωρήσει επ' αυτής, χωρίς να προσκρούση ανά παν βήμα εις συμφέροντα προσωπικά αίτινα θέλουσιν ορθωθή κατ' αυτού ως έχιδναι φαρμακεραί, των οποίων επατήθη η ουρά».
κατ΄ αρχάς θα ήθελα να σε ευχαριστήσω για την παρουσία σου (έστω ανώνυμα) στον χώρο αυτό και το εκτεταμένο σχόλιο σου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατά δευτερον βέβαια, θεωρώ και εγώ ότι πολύ σπάνια κάποιο ελληνικό κόμμα στην ιστορική διαδρομή της Ελλάδας προάσπισε τα εθνικά και ευρύτερα κοινωνικά συμφέροντα.
αυτό όμως ίσως δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στον θεσμό, αλλά ίσως να τροφοδοτείται και από τους έλληνες πολίτες που στα πρώιμα πολιτικά στάδια του ελευθερου βίου τους, είχαν εθιστεί στο ρουσφέτι και την πολιτική πατρωνεία των κατα τόπους ισχυρών.
Με το μικρό αυτό κείμενο ήθελα να αποδείξω ότι ο Χ. Τρικούπης δεν ήταν μόνο ένας εκσυγχρονιστής αλλά και ένας συνεπής συντηρητικός φιλελευθερος πολιτικός που θεωρούσε την κομματική δημαγωγία δηλητήριο για την λειτουργία του κράτους.
Παράλληλα οφείλω να παρατηρήσω ότι ο Τρικούπης εγκατέλειψε τις ευρείες μεταρρυθμιστικές του ιδέες όταν έχασε τις εκλογές και αναγκάστηκε να κατέβει τα σκαλιά του λαικισμού για να επανέλθει στην εξουσία.
Είναι πάντως προφανές ότι είναι εντελώς οξύμωρο να επίκαλούνται την μεγάλη αυτή προσωπικότητα πολιτικάντηδες του πασοκ και της νδ, που έχουν αναβιώσει τον θεσμό του μεσαιωνικού τιμαριωτισμού στον πολιτικό μας βίο.