Δρ Γιάννης Ρούσκας, ΛΑΡΙΣΑ ΦΩΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟ, Έκδοση Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης και Αποχέτευσης Λάρισας (Δ.Ε.Υ.Α.Λ.) Λάρισα 2023

γράφει ο Νίκος Νικολούδης, Δρ Ιστορίας πανεπιστημίου Λονδίνου 

Η σημερινή μεγαλούπολη της Λάρισας αποτελεί το μεγαλύτερο πληθυσμιακό και οικονομικό κέντρο της Θεσσαλίας και μια από τις σημαντικότερες πόλεις της ελληνικής επικράτειας. Η πόλη κατοικήθηκε ήδη από την Αρχαιότητα αλλά η κοινωνικοοικονομική σημασία της αναδείχθηκε κυρίως κατά την Τουρκοκρατία. Παρά τις περιοδικές αντιξοότητες (φυσικές καταστροφές, πολεμικά γεγονότα), η ανοδική πορεία της Λάρισας συνεχίζεται σταθερά έως τις ημέρες μας. Η εξέλιξη όμως των πόλεων δεν αξιολογείται μόνο με αριθμητικά-ποσοτικά δεδομένα, αλλά και με ποιοτικά. Σε αυτό το πλαίσιο, καμία σύγχρονη πόλη δεν μπορεί να θεωρείται ως τέτοια εάν δεν ικανοποιεί τις βασικότερες ανθρώπινες ανάγκες: την απρόσκοπτη ύδρευση με πόσιμο νερό, την οργανωμένη αποχέτευση και τη σταθερή και συνεχή ηλεκτροδότηση. Την ικανοποίηση αυτών των αναγκών στην περίπτωση της Λάρισας εξετάζει το εκτενές έργο μεγάλου σχήματος (υπό τύπον λευκώματος) που παρουσιάζουμε εδώ, προϊόν μακροχρόνιας έρευνας του συγγραφέα με εξαίρετα αποτελέσματα, όπως υπονοεί ο όγκος του (περίπου 800  σελίδες) και αποκαλύπτει ο άρτιος συνδυασμός των ποσοτικών και των ποιοτικών δεδομένων που περιλαμβάνει.

Τα εύσημα γι’ αυτό το αποτέλεσμα ανήκουν πρωταρχικά στον συγγραφέα, δρα Γιάννη Ρούσκα, και κατά δεύτερο λόγο στη Δ.Ε.Υ.Α.Λ. (Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Λάρισας), τον εκδοτικό φορέα που τον επέλεξε μετά από διαγωνισμό. Ο συγγραφέας, με σπουδές παιδαγωγικών, ιστορίας και πολιτικών-κοινωνικών επιστημών, έχει μακρά προϊστορία στη συγγραφή έργων ιστορικού και κοινωνικού-λαογραφικού περιεχομένου με επίκεντρο τις σχέσεις του ανθρώπου με το υγρό στοιχείο (ενδεικτικά αναφέρουμε πως στο παρόν έργο ο κατάλογος των δημοσιευμάτων του καταλαμβάνει οκτώ σελίδες). Παράλληλα έχει ανέλθει όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας του κλάδου των αξιωματικών του ΠΝ μέχρι τον βαθμό του αρχιπλοιάρχου. Η Θεσσαλία, και ειδικότερα η περιοχή της Λάρισας, τον έχει απασχολήσει συγγραφικά και στο παρελθόν, μέσω ειδικότερων μελετών του για τον Πηνειό, και η σχετική εμπειρία του αποτέλεσε εξαίρετο «σύμμαχο» στην εκπόνηση αυτού του σύνθετου και απαιτητικού έργου.

Η ύλη του βιβλίου (που προλογίζεται από τον δήμαρχο Λαρισαίων και πρόεδρο της Δ.Ε.Υ.Α.Λ. Απόστολο Καλογιάννη, και από τον συγγραφέα) κατανέμεται σε εννέα εκτενή κεφάλαια. Στο πρώτο («Η ύδρευση κατά την Τουρκοκρατία και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση») αναλύεται η σημασία του νερού για την ανθρώπινη εξέλιξη και οι αναγκαστικά ατελείς μέθοδοι της υδροδότησης των παλαιότερων κατοίκων της Λάρισας από τα νερά του Πηνειού, τη διαχρονική βασική πηγή γι’ αυτό τον σκοπό. Στο δεύτερο κεφάλαιο («Πλημμύρες και αποχέτευση») παρουσιάζεται η αλληλουχία των πλημμυρών που ταλαιπώρησαν κατά περιόδους την πόλη, οι παλαιότερες αποχετευτικές μεθοδεύσεις (υπόνομοι, βόθροι) και οι πρώτες απόπειρες οργάνωσης ενιαίου αποχετευτικού συστήματος. Στο τρίτο και το τέταρτο κεφάλαιο (υπό τους τίτλους «Φωτισμός 1881-1924» και «Ύδρευση 1881-1924») εξετάζονται οι παλαιότερες «πρωτόγονες» μέθοδοι φωτισμού (με λάμπες και φανάρια λαδιού, πετρελαίου ή οινοπνεύματος) και οι πρώτες προσπάθειες ηλεκτροφωτισμού, ενώ παράλληλα αποτυπώνονται και οι πρώτες προσπάθειες εκσυγχρονισμού της υδροδότησης της πόλης, που συνέπεσαν εν μέρει με το εκσυγχρονιστικό έργο του Χαριλάου Τρικούπη. 

Ο συγγραφέας Δρ Γιάννης Ρούσκας

Είναι ενδιαφέρον ότι ήδη αυτή την περίοδο η υδροδότηση και ηλεκτροδότηση εντάσσονται στις αρμοδιότητες ενός ενιαίου φορέα, της «Ανωνύμου Ηλεκτρικής και Υδρευτικής Εταιρείας ο Πηνειός». Στο επόμενο κεφάλαιο («“Λαρισαϊκή Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού και Υδρεύσεως της Λαρίσης” και “Ανώνυμος Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού και Υδρεύσεως Λαρίσης” 1925-1927») παρουσιάζεται η κατάσταση τη διετία 1925-1927, οπότε συνυπήρξαν δύο εταιρείες με αντικείμενο την ύδρευση και τον φωτισμό της πόλης, με τη δεύτερη, τη μετοχική “Ανώνυμο Εταιρεία Ηλεκτροφωτισμού και Υδρεύσεως Λαρίσης” (Α.Ε.Η.Υ.Λ.), να παίρνει τελικά τη σκυτάλη από την πρώτη. Την περίοδο που ακολούθησε έως την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Α.Ε.Η.Υ.Λ. μετεξελίχθηκε στην «Εταιρεία Υδρεύσεως και Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης», όπως αναλύεται στο έκτο κεφάλαιο («“Εταιρεία Υδρεύσεως και Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης” (Ε.Η.Υ.Λ.) 1927-1940»). Στο έβδομο και εκτενέστερο κεφάλαιο του έργου («“Οργανισμός Υδρεύσεως και Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης” (Ο.Υ.Η.Λ.) 1940-1960 (1974)») εξετάζεται η επιτυχημένη κοινωφελής διαχείριση από τον δημοτικό Ο.Υ.Η.Λ. των δημοσίων αγαθών του ηλεκτρισμού και του νερού στην πόλη κατά την περίοδο της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης, σε συνδυασμό και με το πλούσιο πολιτιστικό του έργο. Την ίδια περίοδο όμως πραγματοποιείται η αναγκαστική εκχώρηση των αρμοδιοτήτων του ηλεκτροφωτισμού στη νεοσύστατη ΔΕΗ. 

Στο επόμενο κεφάλαιο μελετάται μια ακόμη μετεξέλιξη της δημοτικής υπηρεσίας υδροδότησης («Ο “Οργανισμός Υδρεύσεως και Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης” (Ο.Υ.Η.Λ.) χωρίς τον Ηλεκτροφωτισμό (Ο.Υ.Λ.;) τελειώνει, η «Δημοτική Επιχείρησις Υδρεύσεως Λαρίσης (Δ.Ε.Υ.Λ.) γεννιέται 1960-1977»). Στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται η πιο πρόσφατη μετατροπή και μετονομασία της Δ.Ε.Υ.Λ. μέσω της ενσωμάτωσης σε αυτήν και των αρμοδιοτήτων της αποχέτευσης, όπως ισχύει μέχρι σήμερα («”Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Λάρισας” (Δ.Ε.Υ.Α.Λ.) 1977 έως σήμερα»). Στο επίμετρο, που καταλαμβάνει τις περίπου 100 τελευταίες σελίδες του έργου, παρατίθενται αναλυτικοί κατάλογοι με οργανογράμματα, πίνακες προσωπικού και μετόχων, ευρετήρια τοπωνυμίων, συντομογραφίες, βιβλιογραφία κ.ά.

Από αυτή τη σύντομη παράθεση των περιεχομένων καθίσταται σαφές ότι το βιβλίο πρόκειται να αποτελέσει έργο αναφοράς σε σχέση με τα θέματα που εξετάζει. Σε αυτό κατατείνει επιπλέον η συστηματική και εκτενέστατη παράθεση επιλεγμένων αποσπασμάτων από έργα παλαιότερων συγγραφέων, από τον τοπικό Τύπο και από την παλαιότερη νομολογία που διαφωτίζουν ιδιαίτερα παραστατικά τις εξεταζόμενες εξελίξεις. Στην πληρότητα του έργου συμβάλλει επίσης η πλούσια εικονογράφησή του με γκραβούρες, αποκόμματα ή πρωτοσέλιδα εφημερίδων, έγχρωμες και ασπρόμαυρες εικόνες. Υπ’ αυτές τις συνθήκες δεν προκαλεί έκπληξη η βράβευση του βιβλίου από την Ακαδημία Αθηνών. Το μόνο αρνητικό στοιχείο έγκειται στο γεγονός ότι το έργο δεν κυκλοφορεί στο εμπόριο. Ας ελπίσουμε αυτή η αρνητική ιδιαιτερότητα να διορθωθεί σύντομα.