Ντέιβιντ Κόεν, Η διαφυγή του Σίγμουντ Φρόυντ, Εκδόσεις Δίσιγμα

γράφει ο Αθανάσιος Κωτσάκης,  Δρ. Ιστορίας του Πολιτισμού

Αυστρία, Μεσοπόλεμος. Το φάντασμα του εθνικοσοσιαλισμού πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Η άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία στη Γερμανία το 1933  πυροδοτεί απρόσμενες και καταλυτικές εξελίξεις στη Γηραιά Ήπειρο. Έτσι πέντε χρόνια αργότερα, το 1938, τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στην Αυστρία και επιβάλλουν το Άνσλους (Ένωση) μεταξύ των δύο «γερμανικών» κρατών. Έκτοτε αρχίζει και στην Αυστρία η εφαρμογή της αντισημιτικής πολιτικής του χιτλερικού καθεστώτος. Η εξέλιξη αυτή επρόκειτο να ανατρέψει δραματικά τη ζωή του Σίγκμουντ Φρόυντ, του εβραϊκής καταγωγής διάσημου θεμελιωτή της ψυχανάλυσης. Δεδομένου μάλιστα ότι η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία διέκειτο εχθρικά ως προς την ψυχανάλυση, η ζωή του διέτρεχε αυξημένο κίνδυνο μετά την εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος. Η δήμευση της περιουσίας του, όπως και των υπόλοιπων Αυστριακών Εβραίων, αποτελούσε μία πρόγευση των όσων επρόκειτο να επακολουθήσουν. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Φρόυντ επιδίωξε να διαφύγει στο εξωτερικό. Οι ΗΠΑ ευχαρίστως θα του παραχωρούσαν άσυλο, ο ίδιος όμως δεν διατηρούσε ευχάριστες αναμνήσεις από μια παλαιότερη επίσκεψή του σε αυτή τη χώρα. Αντίθετα η Βρετανία, στην οποία επιθυμούσε να εγκατασταθεί, έδειχνε απρόθυμη να του δώσει άδεια διαμονής. Τελικά, τον Ιούνιο του 1938 ο Φρόυντ και ακόμη 16 άτομα από την οικογένειά του, το υπηρετικό του προσωπικό και την οικογένεια του γιατρού του κατόρθωσαν να λάβουν άδεια αναχώρησης από τη Βιέννη, αφήνοντας όμως πίσω τους τέσσερεις αδελφές του Φρόυντ, οι οποίες επρόκειτο να βρουν τραγικό θάνατο σε θαλάμους αερίων.

Στη διάρκεια αυτής της αγχώδους γραφειοκρατικής διαδικασίας ο Φρόυντ είχε τη συνεχή συμπαράσταση ενός δικτύου «αφανών» υποστηρικτών στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν άτομα με επιρροή, όπως η γαλλικής καταγωγής πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη (μια από τις πιο πιστές «μαθήτριές» του) και ο Αμερικανός πρεσβευτής στο Παρίσι. Το πλέον ενδιαφέρον, αλλά και απρόσμενο στοιχείο της όλης ιστορίας. είναι το γεγονός ότι η διαφυγή του Φρόυντ οφειλόταν κατά το μεγαλύτερο μέρος σε ένα μέλος του Εθνοσοσιαλιστικού Κόμματος της Αυστρίας, τον Άντον Ζάουερβαλντ, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με την επίβλεψή του και τη διαχείριση της δημευθείσας περιουσίας του. Παράλληλα όμως παράλληλα φαίνεται ότι υπήρξε και κρυφός θαυμαστής του. Χάρη σε αυτόν ο Φρόυντ όχι μόνο διέφυγε στο Λονδίνο (όπου πέθανε στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1939 από τον καρκίνο του στόματος που τον ταλαιπωρούσε επί αρκετά χρόνια) αλλά και κατόρθωσε να πάρει μαζί του το μεγαλύτερο μέρος της οικοσκευής του και να διασώσει τις καταθέσεις του σε τράπεζες του εξωτερικού. Πέραν όλων αυτών, ο Ζάουερβαλντ έφτασε μέχρι του σημείου να επιτρέψει σε έναν άλλο Βιεννέζο γιατρό του Φρόυντ να ταξιδέψει στο Λονδίνο προκειμένου να τον κουράρει εκεί!

Παρόλα αυτά, ο Ζάουερβαλντ δεν απέφυγε την ποινική δίωξη μετά τη λήξη του  Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την οποία μάλιστα υποκίνησε ένα μέλος του αμερικανικού κλάδου της οικογένειας του Φρόυντ. Οι δικαστικές του περιπέτειες διήρκεσαν έως το 1949, οπότε αφέθηκε ελεύθερος, με κατεστραμμένη όμως υγεία. Τα πραγματικά του κίνητρα όσον αφορά τη στάση του προς τον Φρόυντ εξακολουθούν να παραμένουν απροσδιόριστα.

Ο Αγγλοεβραίος συγγραφέας του έργου παρουσιάζει με συναρπαστικό τρόπο όχι μόνο τη διαφυγή αλλά γενικότερα την προσωπική ζωή του Φρόυντ, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο η προσωπικότητα και το έργο του επηρέασαν το άμεσο περιβάλλον του καθώς και τους σύγχρονους οπαδούς του.