Περικλής I. Αργυρόπουλος: μια βιογραφία (1871-1953)

γράφει ο Φιλίστωρ

Πρόλογος - Σπουδές και σταδιοδρομία στο Ναυτικό (1871-1904)

Ο Περικλής Ι. Αργυρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1871 και προερχόταν από γνωστή πολιτική οικογένεια καθώς ο πατέρας του Ιάκωβος ήταν διπλωμάτης. Αρχικά σπούδασε στην σχολή ναυτικών δοκίμων και συμπλήρωσε τις σπουδές του στην Αγγλία και στη Γαλλία. Στα χρόνια αυτά απέκτησε εκτός της επαγγελματικής του μόρφωσης και ευρεία εγκυκλοπαιδική μόρφωση, ενώ ήταν και γλωσσομαθής. Στον "ατυχή" πόλεμο του 1897 είχε διακριθεί στις ναυτικές επιχειρήσεις στη Κρήτη ως κυβερνήτης τορπιλοβόλου. Από  το 1902 ως διακεκριμένο και έμπειρο στέλεχος του Ελληνικού ναυτικού, προβληματίστηκε πάνω στον εκσυγχρονισμό του όπλου σε συνδυασμό με τις γενικότερες γεωστρατηγικές εξελίξεις στη περιοχή, αλλά και τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες του ελληνικού κράτους σε εκείνη τη περίοδο. Συμπτωματικά έμαθε τη μυστική απόφαση της κυβέρνησης Θεοτόκη να εξοπλίσει το ελληνικό ναυτικό με ελαφρά αντιτορπιλικά σύμφωνα με το σχέδιο του Γάλλου ναυάρχου Φουρνιέ που αποτυπώθηκε σε σχετική έκθεση που υπέβαλλε ο πρίγκιπας Γεώργιος στη κυβέρνηση.

Ο Αργυρόπουλος αντιστάθηκε με όλες του τις δυνάμεις στη προοπτική αυτή, καθώς διέβλεπε ότι ο νέος σχεδιασμός με ελαφρά ευέλικτα πλοία εξυπηρετούσε μόνο τη Γαλλία που ήθελε τα Ελληνικά πλοία ως συμπλήρωμα του δικού της στόλου στην ανατολική Μεσόγειο, που τον αποτελούσαν βαριά θωρηκτά και καταδρομικά. Αντίθετα δεν εξυπηρετούσε τα Ελληνικά συμφέροντα καθώς ο Ελληνικός στόλος θα έχανε κάθε πιθανότητα νίκης εναντίον του αντίστοιχου Τουρκικού που διέθετε ισχυρά θωρηκτά, αν και κάποια από αυτά εντελώς πεπαλαιωμένα. Η θέση του Αργυρόπουλου ήταν δύσκολη καθώς όφειλε να αντιπαρατεθεί με τον αδερφό του Βασιλιά πρίγκιπα Γεώργιο, κάτι που ως φανατικός βασιλόφρονας ήθελε πάση θυσία να αποφύγει σε μια εποχή που ο Θεσμός βρισκόταν σε κρίση. Τελικά ο Αργυρόπουλος με ατράνταχτα επιχειρήματα και με βοηθούς του τους υποπλοιάρχους Μιχαήλ Γούδα και Λυκούργο Τσουκαλά (μετέπειτα και οι δύο πολιτευτές των αντιβενιζελικών στο Μεσοπόλεμο), κατάφερε να αλλάξει την κυβερνητική απόφαση. Ο Θεοτόκης άλλαξε πολιτική επί του θέματος καθώς κατάλαβε πόσο μεγάλο λάθος του ήταν να μη συμβουλευτεί τους αρμόδιους Έλληνες αξιωματικούς, ενώ για να γίνουν οι παρασκηνιακές συνεννοήσεις με την ομάδα των αξιωματικών που εξέφραζαν αντιρρήσεις στις Γαλλικές προτάσεις, σημαντική συμβολή είχε και ο Νικόλαος Στράτος που άνηκε τότε στο Θεοτοκικό κόμμα.

Το "Ναυτικόν της Ελλάδος πρόγραμμα" και η συμμετοχή στην "επανάσταση στο Γουδή" (1904-1909)

Βασικό εργαλείο της όλης της προσπάθειας του Αργυρόπουλου να αλλάξει ο ναυτικός προσανατολισμός της χώρας ήταν η βαρυσήμαντη μελέτη "Το ναυτικόν της Ελλάδος πρόγραμμα" που συντάχθηκε το 1904 και αρχικά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον ημερήσιο τύπο ενώ αργότερα κυκλοφόρησε σε μορφή αυτόνομου φυλλαδίου το 1907. Αναμφίβολα η μελέτη αυτή υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για την θεμελίωση της ναυτικής ισχύος στο Αιγαίο, καθώς ο Αργυρόπουλος με στέρεα επιχειρήματα ανέλυε τους λόγους που επέβαλλαν την αγορά μεγάλων και ισχυρών θωρηκτών που θα επέτρεπαν να ισοσταθμιστεί η Τουρκική υπεροπλία στο Αιγαίο. Η μελέτη προκάλεσε σάλο καθώς αποκάλυπτε πληροφορίες για τους τουρκικούς ναυτικούς εξοπλισμούς που ως τότε δεν ήταν γνωστοί στην ελληνική κοινή γνώμη, ενώ περιείχε πολλές πληροφορίες για την κακή κατάσταση των παλαιών μονάδων του ελληνικού ναυτικού που χρειάζονταν επειγόντως επισκευές. Την εποχή εκείνη που ο Μακεδονικός Αγώνας βρισκόταν στο απόγειο του, η κοινή γνώμη πίστευε ότι ο βασικός αντίπαλος του Ελληνισμού ήταν η Βουλγαρία, έτσι σε έναν μελλοντικό πόλεμο μαζί της που θα γινόταν στη ξηρά, ο στόλος δεν θα είχε καμία χρησιμότητα. Ο Αργυρόπουλος αντιτάχθηκε έξυπνα στη συλλογιστική αυτή αναπτύσσοντας μια ευφυή επιχειρηματολογία σύμφωνα με την οποία, αν οι εχθροί της Ελλάδας είναι δύο (Βουλγαρία και Τουρκία), η Ελλάδα θα κληθεί αναγκαστικά σε πρώτο χρόνο να αναμετρηθεί με τον δεύτερο καθώς τότε ακόμη δεν συνόρευε με τη Βουλγαρία. Άρα, υποστήριξε προφητικά ότι το Ναυτικό εκτός ότι θα είναι ένα πρώτης τάξεως όπλο σε αυτή την επικείμενη αναμέτρηση, επιβάλλεται να ενισχυθεί ώστε να προστατεύσει τον στρατό ξηράς.

Όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοι του, ο Αργυρόπουλος είχε την χειρότερη άποψη για τα πολιτικά κόμματα της εποχής και τους αρχηγούς τους. Θεωρούσε ότι δεν έκαναν καλή διαχείριση των δημοσίων οικονομικών, ενώ δεν προέβαιναν στους απαραίτητους εξοπλισμούς των ενόπλων δυνάμεων, την ίδια στιγμή που οι εξελίξεις στη περιοχή, ειδικά μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, έμοιαζαν καταιγιστικές. Για το λόγο αυτό συμμετείχε στην επανάσταση του Γουδή το 1909, αν και ο ίδιος ήταν απαρασάλευτος υποστηρικτής του Θρόνου, ενώ γνώριζε ότι κάποιοι χαμηλόβαθμοι αξιωματικοί είχαν και αντιδυναστικές προθέσεις. Η συμμετοχή του στη συνωμοσία πριν το κίνημα είχε μοναδικό σκοπό το Ναυτικό να μη μείνει ουραγός στις εξελίξεις, αλλά από την άλλη είχε ως προσωπική κρυφή επιδίωξη να μη θιγεί ο βασιλικός Θεσμός. Μετά την επικράτηση του κινήματος, ο Αργυρόπουλος συντέλεσε στη κατάπνιξη του ναυτικού κινήματος του Τυπάλδου που είχε καθαρά ριζοσπαστικό και αντιβασιλικό προσανατολισμό.

Η αγορά του Θωρηκτού Αβέρωφ - Βαλκανικοί πόλεμοι (1910-1914)

Αναμφίβολα μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες του Αργυρόπουλου στην πατρίδα του, ήταν ο σημαντικός παρασκηνιακός του ρόλος στην αγορά του θωρηκτού Αβέρωφ. Ο Αργυρόπουλος έπεισε τον υπουργό Ναυτικών Δαμιανό με τον οποίο είχε άριστες σχέσεις και ουσιαστικά συνδιοικούσε το υπουργείο, να χρησιμοποιηθεί το διαθέσιμο κληροδότημα του Γεωργίου Αβέρωφ για την αγορά ενός ισχυρού θωρηκτού.  Στη διαδικασία της απόφασης βοήθησε και ο προσωπάρχης του υπουργείου Μιχαήλ Γούδας. Μετά από δραματικές διαπραγματεύσεις, η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη τελικά δαπάνησε 23.650.000 δρχ. για την απόκτηση του. Τα 8.000.000 δρχ. προέρχονταν από το 20% της συνολικής κληρονομιάς του Γεωργίου Αβέρωφ, που είχε παραχωρήσει με τη διαθήκη του στο Ταμείο Εθνικού Στόλου το 1899. Ο Αργυρόπουλος πρωταγωνίστησε τόσο στην εξεύρεση του υπολοιπόμενου ποσού εκμεταλλευόμενος τη συγγενική του σχέση με τον διοικητή της Εθνικής τράπεζας Ιωάννη Βαλαωρίτη, όσο και στις διαπραγματεύσεις για την τελική αγορά με την Ιταλική πλευρά, καθώς το πλοίο προσπαθούσε να αγοράσει εναγωνίως και η Τουρκική πλευρά. 

Οι μελέτες του για το ελληνικό ναυτικό και την υπηρεσιακή του διαχείριση φαίνεται ότι επηρέασαν και την τακτική του Κουντουριώτη κατά τις νικηφόρες ναυμαχίες του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου κατά της Τουρκίας. Εκτός από ικανός επιτελικός, ο Αργυρόπουλος υπήρξε αναμφίβολα ικανός και γενναίος ναυτικός και το απέδειξε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο καθώς ως κυβερνήτης του τορπιλοβόλου "14" συμμετείχε στην απελευθέρωση του Αγίου Ευστρατίου. Το μεγάλο του επίτευγμα όμως ήταν στις 8 Νοεμβρίου 1912, όταν ως κυβερνήτης του τορπιλοβόλου "14" εισήλθε στο λιμάνι των Κυδωνιών με μια τολμηρή αιφνιδιαστική καταδρομική κίνηση και βύθισε την Τουρκική κανονιοφόρο "Trabzon". Για την ενέργειά του αυτή, έλαβε εύφημο μνεία του υπουργού Ναυτικών για: «την ενώπιον του εχθρού εκτελεσθείσαν υπέρ Πατρίδος πράξιν». Το ναυτικό αυτό κατόρθωμα έμεινε δυστυχώς στη σκιά του αντίστοιχου κατορθώματος του Βότση, καθώς το δεύτερο έγινε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και είχε μεγαλύτερη συμβολική και προπαγανδιστική αξία, αφού η πόλη απελευθερώθηκε λίγες εβδομάδες μετά.

Εθνικός διχασμός και μεσοπόλεμος - κάθοδος στη πολιτική και ανάληψη χαρτοφυλακίων (1914-1932)

Κατά τον εθνικό διχασμό που ακολούθησε μετά το 1914, ο Αργυρόπουλος τάχθηκε χωρίς ενδοιασμούς υπέρ του Θρόνου και κατά του Βενιζέλου. Επέδειξε μεγάλη ναυτική και πολιτική ικανότητα όταν βρέθηκε στην ευρύτερη ναυτική περιοχή της Κέρκυρας ως κυβερνήτης του αντιτορπιλικού "Νέα Γενεά", αντιμετωπίζοντας τις ύποπτες κινήσεις Ιταλικών πλοίων που είχαν σκοπό να αμφισβητήσουν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στη περιοχή. Προσπάθησε με επιτηδειότητα να διασώσει το κύρος της Ελλάδας και τα προσχήματα της ουδετερότητας της έναντι των εμπολέμων τηρώντας Σε αναγνώριση των υπηρεσιών του, ορκίστηκε υπουργός συγκοινωνίας το 1916 στη κυβέρνηση Ζαΐμη.  Μετά την εκθρόνιση του Βασιλιά Κωνσταντίνου και την ανάληψη της εξουσίας από τους βενιζελικούς, υπουργός Ναυτικών ανέλαβε ο Κουντουριώτης που τον αποστράτευσε από το Ναυτικό για πολιτικούς λόγους, όπως έκανε και για το σύνολο των αντιβενιζελικών αξιωματικών του Όπλου.

Εξελέγη βουλευτής Αττικοβοιωτίας τον Νοέμβριο του 1920 με δικό του κόμμα, επανήλθε στις τάξεις του Ναυτικού και αποστρατεύτηκε εκ νέου με αίτησή του στις 29 Οκτωβρίου 1922. Στα μεσοπολεμικά χρόνια ίδρυσε δικό του κόμμα στον ευρύτερο αντιβενιζελικό χώρο και προσπάθησε να συντελέσει στη πολιτική ενοποίηση του χώρου στο επιτυχημένο πρότυπο των εκλογών του 1920, ενώ συμπαρατάχθηκε με τους υπόλοιπους αντιβενιζελικούς πολιτευτές υπέρ της διατήρησης του Θρόνου στο δημοψήφισμα του 1924. Όταν ο δικτάτορας Πάγκαλος έκανε πολιτικά ανοίγματα στους αντιβενιζελικούς, ο Αργυρόπουλος ήταν ανάμεσα σε αυτούς που δέχθηκαν να συνεργαστούν μαζί του λαμβάνοντας εκ νέου το χαρτοφυλάκιο της Συγκοινωνίας στη κυβέρνηση Ευταξία. Δεν είναι άσχετη η πληροφορία ότι ο Αργυρόπουλος γνωριζόταν με τον Ευταξία από την επανάσταση του 1909, όταν ο τελευταίος είχε αναλάβει υπουργός Οικονομικών στη δοτή κυβέρνηση Μαυρομιχάλη. Από τότε είχε άριστη εικόνα για τον Ευταξία και η αποδοχή του να εισέλθει στη κυβέρνηση ίσως επηρεάστηκε και από αυτό το γεγονός. Η κυβέρνηση είχε μόλις ένα μήνα θητεία καθώς στις 22.8.1926 ανατράπηκε από τον Κονδύλη, που συνέλαβε όλους τους υπουργούς της και τους απαγόρευσε με (αντισυνταγματικό) νόμο να πολιτευτούν στις επερχόμενες εκλογές.

Πρέσβης στη Μαδρίτη και η Γερμανική πρόταση ανακωχής (1936-1941)

Αργότερα, επί κυβερνήσεως Ι. Μεταξά το 1936, ο Αργυρόπουλος διορίστηκε πρέσβης στην Ισπανία, αρχικά εκπρόσωπος της Ελληνικής κυβέρνησης στους Ισπανούς εθνικιστές του Φράνκο. Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 και συγκεκριμένα στις 17 Δεκεμβρίου τον συνάντησε ο εκεί πρέσβης της Ουγγαρίας στρατηγός Ρούντολφ Αντόρκα, ο οποίος και του μετέφερε γερμανική πρόταση ανακωχής του ελληνοϊταλικού πολέμου, με διατήρηση των ελληνικών εδαφικών κερδών στη Βόρεια Ήπειρο. Ο Αργυρόπουλος αντελήφθη ότι η πρόταση προερχόταν από τον επικεφαλής των Γερμανικών μυστικών υπηρεσιών Φον Κανάρις, με τον οποίο οι συνεργασίες του συνομιλητή του του ήταν γνωστές. Προφανώς η πρόταση δεν ήταν αξιόπιστη και είναι ακόμη αμφίβολο αν ήταν σε γνώση του Χίτλερ, καθώς παράλληλα με αυτή, οι Γερμανοί σχεδίαζαν την εισβολή στα Βαλκάνια με την επιχείρηση "Μαρίτα".

Τη ίδια ημέρα ο Αργυρόπουλος διαβίβασε τηλεγραφικά στην Αθήνα στον Ιωάννη Μεταξά τη γερμανική πρόταση με μια συμπληρωματική εισήγηση αποδοχής της. Την πρόταση απέρριψε αμέσως ο Μεταξάς που είχε αποφασίσει να στηρίξει την συμμαχία με την Αγγλία ως το τέλος. Πάντως φαίνεται πως αργότερα περί το τέλος του ίδιου μήνα την επανεξέτασε μαζί με τον Βασιλέα Γεώργιο όπου και τελικά απορρίφθηκε. Ο Αργυρόπουλος μεταπολεμικά πολιτεύτηκε με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου.

Πέθανε στην Αθήνα το 1953.

Πηγές

Περικλής Ι. Αργυρόπουλος, Αναμνήσεις, εκδόσεις Αρσενίδη, Αθήνα
1996

Παναγιώτης Φουράκης, Περικλής Αργυρόπουλος ( ο θεμελιωτής της Ελληνικής ναυτικής ισχύος), εκδόσεις Ταλώς

Τσίχλης Βασίλειος, Το κίνημα του Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2007

Η βύθιση του τουρκικού πολεμικού πλοίου "Τραπεζούντα" στο Αϊβαλί κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο (άρθρο του κ. Στυλιανού Πολίτη)