Αριστοτέλης Ν. Σπυριδόπουλος, Ευριπίδης Μπακιρτζής, ο αινιγματικός στρατηγός (εκδόσεις Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.)

Γράφει ο Γιάννης Δασκαρόλης (σε αποκλειστική πρώτη δημοσίευση στα "Θέματα Ελληνικής Ιστορίας")

Είχα την τύχη να συμβουλευτώ και να χρησιμοποιήσω την βιογραφία του Ευριπίδη Μπακιρτζή γραμμένη από τον ιστορικό Αριστοτέλη Σπυριδόπουλο στα πλαίσια των μεταπτυχιακών του σπουδών. Τη χρησιμοποίησα εκτενώς στο κομμάτι του βιβλίου μου για τα Δημοκρατικά Τάγματα που αφορούσε τα κινήματα των Παγκάλου και Καρακούφα - Μπακιρτζή και από τότε εκτίμησα την πολύ καλή δουλειά του κ. Σπυριδόπουλου που αφήνει μεγάλες υποσχέσεις για το μέλλον. Ήταν πολύ ευχάριστο το γεγονός ότι πριν λίγους μήνες η εν λόγω βιογραφία εκδόθηκε από την Ε.Μ.Ε.Ι.Σ. (Εταιρία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών) και ακόμη πιο ευχάριστο ότι η νέα έκδοση βρέθηκε στα χέρια μου, ώστε να την μελετήσω με μεγαλύτερη ευχέρεια. Κακά τα ψέμματα, είναι αλλιώς να διαβάζεις ένα βιβλίο από ένα άχαρο pdf.

Σαν εναρκτήριο σχόλιο θα έλεγα ότι η αξία της μελέτης έγκειται στην ισορροπία της. Ο Σπυριδόπουλος καταφέρνει να μην πίπτει στους πειρασμούς μιας εύκολης εξύμνησης όπως έχουν κάνει πολλοί συνάδελφοί του στο παρελθόν (ίσως ούτε του γράφοντος εξαιρουμένου), αλλά ανασυνθέτει τη δράση της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του Μπακιρτζή από απόσταση ασφαλείας. Το δεύτερο πλεονέκτημα της μελέτης είναι η άνεση του Σπυριδόπουλου να εξυφαίνει το πλαίσιο της εκάστοτε εποχής με συντομία μεν αλλά ακρίβεια και ευστοχία, αρετή που δεν βρίσκεις εύκολα ακόμη και σε γενικά βιβλία Ιστορίας. Έτσι ακόμη και ο μη ενημερωμένος αναγνώστης μπορεί ευχερώς να παρακολουθήσει και να καταλάβει τις κινήσεις και τις ενέργειες του βιογραφούμενου.

Ως ιστορικός του Μεσοπολέμου έχω να επισημάνω δύο ενδιαφέροντα ζητήματα της περιόδου που αναλύει η μελέτη λόγω της συμμετοχής του Μπακιρτζή τα οποία μου έκαναν εντύπωση. Το πρώτο είναι η συνεργασία Ελλάδας - Γιουγκοσλαβίας για την αντιμετώπιση των Βουλγαρικών συμμοριών που προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την κυριαρχία των δύο κρατών στις παραμεθόριες περιοχές τους με τη Βουλγαρία και το δεύτερο για τα μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια του Ελληνικού στρατού στη Μακεδονία τον Σεπτέμβριο του 1925. Και στα δύο αυτά ζητήματα ο Σπυριδόπουλος μας δίνει νέες πληροφορίες που βοηθούν τον μελετητή της εποχής να αντιληφθεί τις προκλήσεις που αντιμετώπιζαν σε ζητήματα ασφάλειας και τις προτεραιότητες των Ελληνικών Αρχών στην περιοχή.

Ο Σπυριδόπουλος περιγράφει περίτεχνα την αμφιταλάντευση του Μπακιρτζή μεταξύ των δημοκρατικών Βενιζελικών και του ΚΚΕ, η οποία έχει ενδιαφέρον καθώς αφορά πολλούς αξιωματικούς που εμπλέκονταν στα κινήματα του μεσοπολέμου υπέρ των βενιζελικών, αλλά είχαν αξιοσημείωτη δράση στην Κατοχή κατά κανόνα στις τάξεις του ΕΑΜ (Οθωναίος, Φλούλης, Μάντακας, Σαρηγιάννης, Σαράφης κτλ). Κατά τη γνώμη μου, είναι ένα θέμα πολύ σημαντικό που ακόμη δεν υπάρχει μια συστηματική μελέτη για αυτό.

Ευριπίδης Μπακιρτζής

Για τον Μπακιρτζή ειδικά ο Σπυριδόπουλος καταδεικνύει το γεγονός δεν εντάχθηκε ποτέ οριστικά στο ΚΚΕ, αλλά ούτε και τα στελέχη του κόμματος τον θεώρησαν ποτέ ισότιμό τους. Ο Μπακιρτζής υπήρξε ένας αξιωματικός που συμμετείχε σε όλες τις στρατιωτικές συνωμοσίες για την κατάληψη της εξουσίας από το 1922 ως το 1944, αλλά προφανώς η πιο δραματική περίοδος της δράσης του εκτυλίσσεται στην Κατοχή, όπου από επίδοξος απεσταλμένος στη Σοβιετική Ένωση, βρέθηκε να πρωτοστατεί στις διαλυτικές ενέργειες της ΑΣΟ εις βάρος των Ελληνικών ενόπλων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, αμέσως μετά υπαρχηγός της ΕΚΚΑ, ηγετική φυσιογνωμία του ΕΛΑΣ και επικεφαλής όλων των δυνάμεων του στη Μακεδονία. Από τη θέση αυτή διέλυσε τα δύο τάγματα Σλαβομακεδόνων του Γκότσε που υποστήριξαν την αυτονομία της Μακεδονίας λίγο πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ενώ ο βιογραφούμενος υποστήριξε την συνεργασία του ΕΑΜ με την εξόριστη κυβέρνηση Παπανδρέου και τον σεβασμό της συμφωνίας της Καζέρτας.

Κατά τα Δεκεμβριανά, ως διοικητής των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη δεν προέβη σε καμία εχθροπραξία εις βάρος των Βρετανών, τον οποίων άλλωστε είχε υπάρξει πράκτορας στις αρχές της Κατοχής. Η μετριοπαθής στάση του δεν εκτιμήθηκε από την αντίπαλη παράταξη που όταν ανέλαβε οριστικά την εξουσία μετά τη Βάρκιζα, τον εξόρισε στους Φούρνους της Ικαρίας, όπου και πέθανε στις 9 Μαΐου 1947, υποτίθεται αυτοκτονώντας. Η μελέτη βασιζόμενη σε στοιχεία από παλαιότερη έρευνα του Νίκου Μάργαρη αλλά και από άλλες πρόσθετες ενδείξεις αποφαίνεται ότι δεν υπήρξε αυτοκτονία αλλά δολοφονία. Αξιοσημείωτο ότι λίγο πριν τον θάνατο του, ο Μπακιρτζής εναντιώθηκε στην πολιτική του Ζαχαριάδη και καταδίκασε τον εμφύλιο που βρισκόταν στο πρώιμο στάδιό του. 

Συμπερασματικά η μελέτη αποτελεί άλλη μια σημαντική ψηφίδα στην ταραγμένη ιστορία του Μεσοπολέμου και της Κατοχής, μια χρήσιμη προσθήκη σε αυτόν που μελετά τις περιόδους αυτές που σαφώς και είναι αλληλένδετες. Ο μεσοπόλεμος έχει υποτιμηθεί ερευνητικά, ενώ αναμφίβολα αποτελεί το κλειδί κατανόησης για τα δραματικά γεγονότα της Κατοχής. Κατά τη γνώμη μου συνεισφέρει περισσότερο στον Μεσοπόλεμο λόγω της σαφούς έλλειψης πολλών και αξιόπιστων μελετών για την περίοδο αυτή, σε αντίθεση με την ογκώδη βιβλιογραφία της Κατοχής και του εμφυλίου. Μεγάλη αρετή του βιβλίου η απλότητα της έκφρασης που βοηθά στην ευχάριστη και γρήγορη ανάγνωσή του. 

Το βιβλίο συνοδεύεται από αναλυτική βιβλιογραφία και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Εν κατακλείδι, αν και περιορισμένη στα στενά όρια μιας βιογραφίας, η παρούσα μελέτη είναι μια σαφής ένδειξη για τις γνώσεις και το ταλέντο του συγγραφέα. Είμαστε δε σίγουροι ότι θα ακούσουμε το όνομα του κ. Σπυριδόπουλου και στο μέλλον να σχετίζεται με πρωτοπόρες έρευνες στους τομείς των ενδιαφερόντων του που θα φωτίσουν άγνωστες πτυχές της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας.

Πηγές

https://www.e-simerini.com/

https://www.e-vima.gr/vima-serres/emeis-dimosia-kentriki-vivliothiki-mpakitrtzis/