Hew Strachan, "Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ" Εκδόσεις Γκοβόστη Αθήνα 2013 (βιβλιοκρισία)

γράφει ο Νίκος Νικολούδης, διδάκτωρ Ιστορίας Πανεπιστημίου Λονδίνου

Εκατό χρόνια μετά την έναρξη της πρώτης παγκόσμιας σύρραξης στην ανθρώπινη ιστορία, η μελέτη των αιτίων της  φαίνεται να είναι περισσότερο απαραίτητη παρά ποτέ. Θα περίμενε κανείς ότι τα κατακλυσμιαία γεγονότα που έχουν μεσολαβήσει στη διάρκεια αυτού του αιώνα, όπως η κατάρρευση πολυεθνικών αυτοκρατοριών (Αυστροουγγαρίας και  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), η άνοδος και η πτώση ολοκληρωτικών καθεστώτων (φασισμού, ναζισμού, κομμουνισμού), η έναρξη και η λήξη του Ψυχρού Πολέμου και των περιφερειακών συγκρούσεων που τον συνόδευσαν, θα είχαν μεταβάλει τόσο πολύ τα γεωπολιτικά δεδομένα, ώστε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος να φαντάζει εν πολλοίς «προϊστορικός». Παρά ταύτα, η αστάθεια που χαρακτήριζε τις ευρωπαϊκές πολιτικές ισορροπίες του 1914 (αν και ελάχιστα εμφανής στους μη ειδικούς) διαπιστώνεται κατά παρόμοιο τρόπο και στο σημερινό ευρωπαϊκό πολιτικό περιβάλλον. Το 1914 η δυναμική της παγκόσμιας σύρραξης είχε ως αφετηρία αντικρουόμενα συμφέροντα στον πολυεθνικό χώρο των δυτικών Βαλκανίων. Σήμερα, μια παρόμοια δυναμική εμφανίζεται στον γεωπολιτικά ατελώς διαμορφωμένο χώρο της Ουκρανίας. Το 1914 ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων είχε τη μορφή της κούρσας ναυτικών ανταγωνισμών. Το 2014 το πεδίο του ανταγωνισμού έχει μεταφερθεί στην οικονομία, όπου η επιτυχία διαφορετικών οικονομικών μοντέλων προδιαγράφει τους αυριανούς παγκόσμιους νικητές.

Το έργο του Χιού Στράχαν, διακεκριμένου καθηγητή της Στρατιωτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, από τη φύση του δεν υπεισέρχεται σε παρόμοιες γενικεύσεις. Η στιβαρή δομή του, όμως, και οι διεισδυτικές αναλύσεις καταστάσεων φαινομενικά ασήμαντων αλλά μακροπρόθεσμα καθοριστικών, μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε πώς τα «ρυάκια» της Ιστορίας καταλήγουν να διαμορφώνουν «χειμάρους» που εμφανίζονται από το «πουθενά» για να «πνίξουν» τους ανυποψίαστους κοινούς θνητούς που θα βρεθούν στο πέρασμά τους. Η διαπίστωση αυτή γίνεται εμφανής ήδη από το πρώτο κεφάλαιο του έργου, στο οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει το ψυχολογικό προφίλ του πραγματιστή αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου και τα διλήμματα που αντιμετώπιζε τόσο σε σχέση με τις πολεμοχαρείς διαθέσεις των συνεργατών του, όσο και με τις ασταθείς εσωτερικές και εξωτερικές ισορροπίες της χώρας του.

 Κατά  τραγική ειρωνεία, ένας άνθρωπος που θα μπορούσε, λόγω της θέσης και της μετριοπαθούς ιδιοσυγκρασίας του, να αποτρέψει τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξε το πρώτο θύμα του! Από την άλλη πλευρά, ο συγγραφέας δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι το «υπόγειο ρεύμα» της Ιστορίας είχε ήδη θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της καταστροφής της Μπελ Επόκ. Σχολιάζοντας, π.χ., την προσωπικότητα του απόλεμου και, όπως αποδείχθηκε, ανεπαρκούς αρχιστρατήγου της Αυστροουγγαρίας, Κόνραντ φον Χέτσεντορφ, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ως οπαδός του κοινωνικού δαρβινισμού, πίστευε ότι ο αγώνας για την επιβίωση ήταν “η θεμελιώδης αρχή όλων των γεγονότων στη γη”. Κατά συνέπεια, η Αυστροουγγαρία θα έπρεπε σε κάποιο στάδιο να διεξαγάγει έναν πόλεμο προκειμένου να διαφυλάξει το κύρος της… Το καλοκαίρι του 1914… θεωρούσε ότι, εξαιτίας των τεταμένων σχέσεών του με τον αρχιδούκα [Φραγκίσκο Φερδινάνδο] δεν θα παρέμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη θέση του. Η σκέψη αυτή του προκαλούσε ανησυχία τόσο για προσωπικούς όσο και για επαγγελματικούς λόγους. Ήταν ερωτευμένος παράφορα με τη Gina von Reininghaus, η οποία ήταν παντρεμένη και μητέρα έξι παιδιών. Σε μια χώρα όπως η Αυστρία, όπου ο καθολικισμός είχε τόσο βαθιές ρίζες, το διαζύγιο ήταν αδιανόητο – εκτός κι αν ο Κόνραντ κατόρθωνε να επιστρέψει νικητής από έναν μεγάλο πόλεμο» (σελ. 40). Προφανώς, μέχρι σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η δεύτερη μεγαλύτερη σύρραξη της Ιστορίας συνέβη, μεταξύ άλλων, γιατί ένα διαζύγιο δεν μπορούσε να εκδοθεί με διαφορετικό τρόπο! 

Στα συνολικά δέκα κεφάλαια του βιβλίου ο συγγραφέας αναλύει με εξίσου παραστατικό τρόπο τις διαδοχικές «μεταμορφώσεις» της σύρραξης: από έναν παραλίγο Γ’ Βαλκανικό Πόλεμο, αρχικά σε μια πανευρωπαϊκή σύρραξη και, στη συνέχεια, σε έναν «πόλεμο-τζιχάντ» (όπως προσπάθησε να τον καταστήσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία), έναν «πόλεμο σφαγείο» στα χαρακώματα, έναν ολοκληρωτικό οικονομικό πόλεμο και, τέλος, έναν πόλεμο ιδεολογιών (εθνικισμού και σοσιαλισμού-κομμουνισμού εναντίον των μοναρχιών). Τελικά, ο επιτυχημένος συνδυασμός παραστατικών περιγραφών και διεισδυτικών αναλύσεων καθιστούν το βιβλίο απαραίτητο για κάθε σύγχρονο αναγνώστη που επιδιώκει να έχει μια ολοκληρωμένη άποψη για μια «ξεχασμένη» αλλά ακόμη επίκαιρη τραγωδία!

Το βιβλίο μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ