Αντίσταση, κατοχή, εμφύλιος (1941-1949): απόψεις για την σωστή περιοδολόγηση τους

Μάχες στο κέντρο της Αθήνας κατά τα "Δεκεμβριανά"
γράφουν οι Νίκος Μαραντζίδης- Στάθης Καλύβας  (αναδημοσιεύεται από τον τόμο "Εμείς οι Έλληνες Πολεμική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, Τόμος 3", χάρις την ευγενική άδεια που παρείχε ο κ. Μαραντζίδης τον οποίο και ευχαριστούμε)

Αντίθετα απ’ ό,τι πολλοί πιστεύουν, η διάκριση ανάμεσα σε δύο περιόδους, της κατοχής (1941 1944) και του εμφυλίου (1946-1949) είναι βαθύτατα προβληματική. Η πρώτη περίοδος δεν διακρίνεται μόνο για την αντίσταση ενάντια στους κατακτητές αλλά χαρακτηρίζεται και από έναν βαθύτατο και πολύνεκρο εμφύλιο σπαραγμό.
Τα εμπειρικά δεδομένα αναδεικνύουν τόσο την έκταση των εμφυλίων συγκρούσεων στη διάρκεια της κατοχής όσο και την άμεση σύνδεση τους με τις μετακατοχικές εξελίξεις. Εκατοντάδες αντιστασιακοί βρήκαν τον θάνατο από Έλληνες μέλη εξίσου αντιστασιακών οργανώσεων. Πολλοί αντάρτες και άμαχοι σκοτώθηκαν στις συγκρούσεις ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ το 1943-1944. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα θύματα αυτών των εμφυλίων συγκρούσεων αποτελούν και τη συντριπτική πλειοψηφία των απωλειών. Από τους 75 νεκρούς της Αθηναϊκής οργάνωσης ΡΑΝ στο διάστημα 1943-45, οι 73 σκοτώθηκαν από τον ΕΛΑΣ ή την ΟΠΛΑ στα Δεκεμβριανά. Από τους 36 νεκρούς της ΠΕΑΝ, οι 16 σκοτώθηκαν τον Δεκέμβρη ’44. Από τους 147 αντάρτες του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που βρήκαν το θάνατο στη διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων, το 54% σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά, ενώ τουλάχιστον ένα άλλο 25% βρήκε το θάνατο σε επιχειρήσεις εναντίον των Ταγμάτων Ασφαλείας. Στα αρχεία της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ αποτυπώνεται συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός νεκρών Ελλήνων απ’ ότι Γερμανών.

Οι πλέον πολύνεκρες μάχες στη διάρκεια της κατοχής δεν έγιναν ανάμεσα σε Έλληνες και ξένους αλλά αποκλειστικά μεταξύ Ελλήνων. Είναι χαρακτηριστικό πως οι τρεις πιο πολύνεκρες μάχες γίνονται το '44 (Κιλκίς, Τριάδα, Μελιγαλάς) μεταξύ Ελλήνων. Οι Γερμανοί δεν είναι ούτε καν παρόντες. Για παράδειγμα, στον Μελιγαλά τον Σεπτέμβριο του 1944 έχουμε περίπου 1.500 νεκρούς, στο Κιλκίς τον Νοέμβριο του ίδιου έτους έχουμε τουλάχιστον έναν αντίστοιχο αριθμό, ενώ στην Τριάδα της Ανατολικής Μακεδονίας, έχουμε τον ίδιο μήνα περίπου 700 νεκρούς. Επίσης, αν
Το γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ (στην πρώτη σειρά Βελουχιώτης και Σαράφης)
εξετάσουμε το ποσοστό των αμάχων και των αιχμαλώτων επί του συνόλου των θανάτων, θα διαπιστώσουμε πως ο κατοχικός εμφύλιος αφορά πρωταρχικά άμαχους και αιχμάλωτους αντίθετα από τον εμφύλιο του 46-49 όπου το μεγαλύτερο ποσοστό των θανάτων αποτελείται από μαχητές.

Είναι επίσης αναμφισβήτητο πως τα γεγονότα της κατοχής σηματοδότησαν και επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία των πραγμάτων μετά την απελευθέρωση. Για παράδειγμα, η σύνδεση της «λευκής τρομοκρατίας» με την κατοχική βία του ΕΑΜ, μέσω της λογικής της αντεκδίκησης, είναι ιδιαίτερα στενή και δεν μπορεί να παραβλεφθεί ούτε να θεωρηθεί απλή αντικομουνιστική προπαγάνδα όπως αρέσκεται να δηλώνει ένα στρατευμένο πολιτικά τμήμα της κοινότητας των ιστορικών. Συμπερασματικά, το σύνολο των στοιχείων που διαθέτουμε επιτρέπει να μιλάμε για έναν κανονικό εμφύλιο πόλεμο ο οποίος άρχισε μέσα στα χρόνια της κατοχής, με όλα τα χαρακτηριστικά που διαθέτουν οι πόλεμοι αυτοί. Φυσικά, οι αντίπαλοι του ΕΑΜ δεν είναι μόνο οι συνεργάτες των
Γερμανών και τα τάγματα ασφαλείας, όπως μερικοί ισχυρίζονται, αλλά από το 1943 και πέρα όλες οι μη εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις, μοναρχικές και αντιμοναρχικές, δεξιές και μη: ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, ΠΑΟ, «Αντωντσαουσικοί», «Ελληνικός Στρατός», ΠΕΑΝ, Ιερή Ταξιαρχία, Εθνική Δράση, ΕΟΚ, ΡΑΝ, κλπ.

Εντέλει, αυτό που έχει σημασία, είναι πως οι δύο έννοιες, αντίσταση και εμφύλιος, δεν αποκλείουν η μία την άλλη, αλλά συνδέονται στενά. Από το 1943 και έπειτα, μάλιστα, είναι αδύνατο να κατανοήσει κανείς τη μία απολύτως ανεξάρτητα από την άλλη. Αντίθετα παρατηρώντας τη συνεχή άνοδο του αριθμού των μελών του ΕΑΜ από τη μια και των αντι-εαμικών οργανώσεων από την άλλη, συμπεριλαμβανομένων και των ταγμάτων ασφαλείας, μπορεί να συμπεράνει κανείς πως ο εμφύλιος πόλεμος τροφοδοτεί την αντίσταση, και η αντίσταση τον εμφύλιο πόλεμο. Οι εξοπλισμένοι από τους Γερμανούς χωρικοί πολλαπλασιάζονται το καλοκαίρι του ’44. Την ίδια εποχή «ο εξοπλισμός των χωρικών από την Οχράνα παίρνει μορφή χιονοστιβάδας». Εντέλει, την ώρα που ισχυροποιείται το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ισχυροποιούνται και εκείνοι που αντιπαρατίθενται μαζί του. Είναι επίσης χαρακτηριστικό, πως στα τέλη της κατοχής, διάφορες μη-εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις επιχειρούν να ενοποιηθούν όχι για
να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις αρχές κατοχής, αλλά για να αντιμετωπίσουν από κοινού τον εαμικό και κομμουνιστικό κίνδυνο. Εξάλλου παρά τις όποιες ρητορείες και αντιστασιακές κορώνες, τους τελευταίους μήνες της κατοχής το κρίσιμο ερώτημα δεν αφορούσε τους Γερμανούς αλλά το πολιτικό μέλλον της χώρας.

Περνώντας από τη κατοχή στην απελευθέρωση, και ενώ οι κατοχικές εμφυλιακές συγκρούσεις δεν έχουν κοπάσει, συναντάμε τα Δεκεμβριανά που αποτελούν την κορύφωση του κατοχικού εμφυλίου και διακρίνονται για τη βιαιότητά τους. Τα Δεκεμβριανά βέβαια ξεσπούν το 1944, δηλαδή τουλάχιστον δύο χρόνια πριν την ημερομηνία που θεωρείται από πολλούς ως η επίσημη έναρξη του Εμφυλίου, την ώρα που εδάφη της χώρας βρίσκονται ακόμη υπό Γερμανική κατοχή (Κρήτη) και ενώ συνεχίζεται ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμα και μετά το τέλος των Δεκεμβριανών, η εμφύλια βία συνεχίζεται σε χαμηλή ένταση, κυρίως με τη μορφή της λευκής τρομοκρατίας. Με άλλα λόγια, η εμφύλια βία είναι αδιάκοπη από το 1943 ως το 1949, αν και περνάει από διαφορετικά στάδια, παίρνει διαφορετικές μορφές και χαρακτηρίζεται από διαφορετικές εντάσεις. Επιπλέον διαφοροποιείται και η γεωγραφική κατανομή των συγκρούσεων. Από την Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο το 1943, θα γενικευτεί σε όλη σχεδόν την ύπαιθρο χώρα το 1944 για να φτάσει στην κορύφωσή του ο εμφύλιος με τη μάχη της Αθήνας. Από τη Βάρκιζα και μέχρι το 1949 η ύπαιθρος χώρα αποτέλεσε εκ νέου το σκηνικό των ένοπλων συγκρούσεων.

Σχόλια

  1. Ο Πλαστήρας είχε κατηγορήσει τους αριστερούς είχαν ξεπαστρέψει όλους τους δεξιούς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Διαίρει και βασίλευε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ναι, όμως βασικό ζήτημα της κατοχής ήταν το γεγονός, οτι οι παλαιοί πολιτικοί και η ιθύνουσα κοινωνική τάξη που παρέμεινε στην Ελλάδα, τουλάχιστον το μεγαλύτερο της τμήμα, συνεργάστηκε πολιτικά και ιδίως οικονομικά με τους ναζιστές Γερμανούς.

    Άρα οι εμφύλιοι της κατοχής είχαν σαφέστατα και ένα ταξικό πρόσημο. Το κρίσιμο σημείο για όλη την μετέπειτα ιστορία της Ελλάδας ήταν η χρησιμοποίηση των αιμοσταγών δοσιλόγων και λοιπών Ταγματασφαλιτών για να αποκαταστήσουν την φιλο-δυτική νομιμότητα, και μάλιστα με την ανοχή των Σοβιετικών, που είχαν από την αρχή του πολέμου παραχωρήσει την Ελλάδα στους Άγγλους.
    Με άλλα λόγια, ο Χίτλερ, ο Στάλιν και ο Τσώρτσιλ ευθύνονται ακόμα και για τη σημερινή κατάντια της Ελλάδας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. τι ωραια και αντικειμενικα μας τα λεει ο τελευταιος ανωνυμος! Μονο το μεγαλειωδες ΕΑΜ ηταν αγγελουδι...
    αλλα, τι να κανεις, αυτα του εμαθαν στην παρακμιακη αριστερη οργανωση απο την οποια περασε, αυτα μας λεει...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Κατά την γνώμη μου το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ κινήθηκε από την πρώτη στιγμή για να κατακτήσει την εξουσία στην Ελλάδα. Κινήθηκε εναντίον όλων των υπολοίπων αντιστασιακών οργανώσεων κάποιες από τις οποίες και εξόντωσε.

    Το άρθρο ακριβώς αποκαθιστά την απλή αυτή αλήθεια, χρησιμοποιώντας μια απλή συλλογιστική που τεκμαίρεται αβίαστα από τα Ιστορικά δεδομένα.

    Κάθε γνώμη είναι φυσικά σεβαστή, αλλά το να χαρακτηρίζεις τον "Εθνικό στρατό" του 1946-1949 ως ¨αιμοσταγείς δοσιλόγους" και "ταγματασφαλίτες" δεν αντέχει σε σοβαρή συζήτηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Η ιδεολογία σας και η εχθροπάθειά σας απέναντι στην Αριστερά επηρεάζει πάρα πολύ την άποψή σας πάνω στην ιστορία.
    Λέτε οτι το εαμ ήθελε την αποκλειστική εξουσία. Λάθος. Ούτε καν το κκε δεν ήθελε την εξουσία.Αυτό αποδεικνύεται από πολλά
    1.Η Σοβιετ.Ένωση από την αρχή του πολέμου, είχε παραχωρήσει την Ελλάδα στους Δυτικούς.
    2.Είχε θέσει τον ΕΛΑΣ κάτω από το στρατηγείο της Μ.Ανατολής και τον έλεγχο των Άγγλων, άρα δεν είχε βλέψεις για την Ελλάδα.
    3.Το κκε δεν ήθελε στην αρχή να ακούσει για μαζικό ένοπλο αγώνα., Ο Άρης Βελουχιώτης τους ανάγκασε να προσχωρήσουν αφου οργάνωσε μόνος του το αρχικά αυθόρμητο πατριωτικό κόινημα αντίστασης.
    3. Το κυριώτερο. Στα Δεκεμβριανά, θα μπορούσε ο ΕΛΑΣ πριν κάνουν την απόβαση οι Άγγλοι, να καταλάβει την Αθήνα, οπότε η υπόθεση θα είχε λήξει. Δεν το έκανε. Αφησε ένα στρατό 100.000 ανταρτών εκτός μάχης. Προφανώς επειδή το κκε υπάκουσε στο Στάλιν που είχε χωρίσει με τον Τσώρτσιλ την Ευρώπη, και όπως λέει το χαρτάκι που είχαν υπογράψει, η Ελλάδα έπεσε στην Αγγλία.

    Οι αναθεωρητισμοί του Μαραντζίδη περί κακών Ανταρτών και καλών χωροφυλάκων μυρίζουν χούντα και δοσιλογισμό.


    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Φιλιστωρ, βλεπεις οτι δεν εχει και τοσο νοημα ο διαλογος με τους Αριστερους.

    Θα ηθελα να soy υπενθυμισω οτι οι δυο αντιμαχομενοι κοσμοι, βενιζελικοι και αντιβενιζελικοι, εδωσαν τα χερια στη διαρκεια του πολεμου, και μετα τηυ ληξη του στραφηκαν ενωμενοι κατα της Αριστερας, και ακριβως χαρη στην ενοτητα αυτη οι εθνικες δυναμεις συνετριψαν τους εχθρους της χωρας το 1944-1949.

    Αντι λοιπον να κατηγορεις τη βενιζελικη παραταξη απο το ιστολογιο σου, να παραδεχθεις οτι βενιζελικοι και αντιβενιζελικοι ηταν και ειναι εξισου καλοι πατριωτες, οτι μονο η Αριστερα προδωσε, και να απευθυνεις προσκλητηριο ομονοιας στους απογονους των οπαδων των δυο πολιτικων κοσμων, ωστε ενωμενοι να αναχαιτισουμε την αριστερη ιδεολογικη λαιλαπα που χαντακωσε τη μεταπολιτευτικη Ελλαδα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Μην ξεχνάτε ότι στον εμφύλιο συμμετείχαν και 130-150 Αλβανοί Τσάμηδες.Επίσης απ'τους κομμουνιστές συμμετείχαν και γυναίκες(έγκλημα πιστεύω).
    Με την στήριξη Αλβανίας,Γιουγκοσλαβίας και Βουλγαρίας. Αφού είχαν συμφωνήσει τόσα με την Βουλγαρία...
    Και τέλος, συμμετείχε και η ΝΟΦ, το ΕΑΜ των Παρτιζάνων για "απελευθέρωση της Μακεδονίας. Αυτό κατατάσσεται και στην ιστορία του ΦΥΡΟΜ διότι η ΝΟΦ είχε πιο πολύ εθνικιστική παρά κομμουνιστική συμμετοχή. Το ΣΝΟΦ (με μέλη του ΚΚ"Ε") την περίοδο 43-44 με τους λεγόμενους εαμοβούλγαρους που είχαν τον ίδιο σκοπό που το πάτε;;; Τα μέλη του ΣΝΟΦ είχαν μπει και στο ΕΛΑΣ. Στο βιβλίο του Ζαούση Η Τραγική αναμέτρηση, 1945-1949 – Ο μύθος και η αλήθεια αναφέρει 22,000 πολεμηστές από τους οποίους οι 14,000 ήταν "Σλαβο-Μακεδόνες" και ο Woodhouse έχει γράψει ότι δεν είχαν σκοπό μόνο την Μακεδονία αλλά και την Θεσσαλία μέχρι την Αθήνα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Ο προλαλησας εχει δικιο.
    Οταν στερεψαν οι δεξαμενες στρατολογησης του ΚΚΕ, στραφηκε αποκλειστικα στους Σλαβους.

    Επομενως ο ορος "εμφυλιος πολεμος" ειναι λαθος. Δεν πολεμουσαν Ελληνες κατα Ελληνων, αλλα Ελληνες εναντιον Σλάβων. Αφου ομως θιγονται απο τον ορο "συμμοριτοπολεμος", ας τον πουμε ανταρτοπολεμο ή "ελληνοσλαβικο πολεμο".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο και τη συζήτηση κάτω από αυτό, αλλά παρατήρησα ότι η συζήτηση είναι άσχετη με το άρθρο. Το άρθρο αναφέρεται στις περιόδους των εμφυλίων συγκρούσεων την περίοδο 1941-1949 ενώ η συζήτηση γίνεται για το κατά πόσον οι δεξιοί ή οι αριστεροί ήταν οι «κακοί» της υποθέσεως.

    Έχω την εντύπωση ότι πλέον έχει γίνει κοινός τόπος για αριστερούς και δεξιούς ότι τον εμφύλιο επέβαλαν κατά μεγάλο μέρος οι Βρετανοί για τα δικά τους συμφέροντα. Έχει ενδιαφέρον οι «δεξιοί» να κατηγορούν τους Σλάβους που πολέμησαν με τους κομμουνιστές αλλά αδιαφορούν για το γεγονός ότι Βρετανοί και Αμερικανοί μετέτρεψαν την Ελλάδα σε προτεκτοράτο και λίγο αργότερα έδωσαν την Κύπρο στην Τουρκία. Με τη σειρά τους οι «αριστεροί» κατηγορούν σαν δοσίλογους όλους όσοι δεν συνετάχθησαν με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

    Το θέμα του εμφυλίου λοιπόν, είναι περισσότερο περίπλοκο απ’ ό,τι συνήθως νομίζουμε. Ακόμη και το ζήτημα της αυτονομήσεως της Μακεδονίας πρέπει να γίνει κατανοητό μέσω του διεθνιστικού πρίσματος, γιατί μέσω αυτού το θεωρούσαν οι κομμουνιστές. Το ποιος είναι προδότης και τι είναι η προδοσία λοιπόν, εξετάζονται αναλόγως των συγκυριών. Άλλωστε, οι πιέσεις που δέχθηκαν οι αριστεροί στην ύπαιθρο μετά τα Δεκεμβριανά από τους δεξιούς, ήταν τόσο βίαιες που ανάγκασαν μεγάλο μέρος της αριστεράς να αμυνθεί προκειμένου να επιβιώσει βιολογικώς.

    Η ιστορία της κατοχής και του εμφυλίου έχει ακόμη χρόνο για να μελετηθεί. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι η αντίσταση ενός λαού, είτε αυτός ήταν αριστερός είτε δεξιός.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Ανώνυμε 3:33 μ.μ. Το θέμα της Κύπρου έγινε πιο μετά και είναι πολύπλοκο(αλλά φταίνε και οι Άγγλοι). Ο πόλεμος έγινε για το πια αφεντικά θα έχουμε. Και τα 2 χάλια είναι αλλά απ'το πρώτο τότε είχαμε πιο πολλά οφέλη σε σύγκριση με το δεύτερο(άλλο το τι έγινε μετά).
    Είναι γεγονός ότι οι Σλάβοι πήγαν να κυριαρχήσουν για εθνικιστικούς λόγους.
    Άσχετο: Μια που ανέφερες την Κύπρο, κ.Φιλίστωρ θα μπορούσατε να γράψεται ένα άρθρο για τους εθελοντές της Κύπρου στον Β(ή και τον Α' ή στις άλλες επαναστάσεις) παγκόσμιο πόλεμο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Κατ΄ αρχάς θα ξεκινήσω με μια παρατήρηση: έχει γίνει κοινός τόπος όλοι οι σχολιαστές να μην τοποθετούνται επί του θέματος του άρθρου. Αυτό ομολογουμένως είναι λίγο κουραστικό καθώς η συζήτηση εκτρέπεται από την ουσία της προβληματικής που αναπτύσσεται.

    Κατά δεύτερον, και από τους σχολιασμούς του άρθρου αυτού αντιλαμβάνεται κανείς ότι η Ελληνική κοινωνία δεν έχει ακόμη απεμπλακεί ιδεολογικά και συναισθηματικά από τα γεγονότα αυτά και έτσι δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει ψύχραιμα.

    Εγώ από την μεριά μου, θα συνεχίσω κάποιες αραιές δημοσιεύσεις επί των θεμάτων αυτών, καθώς μας αρέσει η όχι, είναι τα πλέον περιζήτητα θέματα που συγκεντρώνουν μεγάλο ενδιαφέρον από τους αναγνώστες μας, όπως δείχνουν και οι μικρές δημοσκοπήσεις που έχω διεξάγει στο παρελθόν από το ιστολόγιο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. διάλογος με τους αριστερούς είναι
    ἀντίφασις ἐν τοῖς ὅροις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Μια και μιλάμε για το ποιά είναι η αλήθεια ,σας παραπέμπω στο βιβλίο του Χαριτόπουλου,να θαυμάσετε την άληθεια όπως την περιγράφει αυτός ο αντικειμενικός !!!! συγγραφέας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας