Σπαρτιάτες, οι σκλάβοι του πολέμου (του Χαρίτωνος Γιωτάκη)

γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης

Γενικώς αποφεύγω να διαβάζω Ιστορικά μυθιστορήματα καθώς θεωρώ ότι η επιστήμη της Ιστορίας δεν είναι συμβατή με την φανταστική λογοτεχνία. Πριν πολλά χρόνια είχα διαβάσει την "Τιμάνδρα" του κ. Θοδωρή Καλλιφατίδη, το κλασσικό "ο κύριος μου Αλκιβιάδης" του Άγγελου Βλάχου και πρόσφατα διάβασα το πολύ γνωστό "Οι πύλες της φωτιάς" του Steven Presffield που ομολογουμένως μου άρεσε. Κάτι αντίστοιχο περίμενα ότι θα διάβαζα όταν ξεκινούσα το βιβλίο του έμπειρου συγγραφέα κ. Χαρίτωνος Γιωτάκη "Σπαρτιάτες οι σκλάβοι του πολέμου". Ομολογουμένως το βιβλίο ήταν πολύ διαφορετικό από οποιοδήποτε ανάγνωσμα τέτοιου είδους έχω διαβάσει ως τώρα και πολύ σύντομα η ανάγνωση του συνεχίστηκε με μεγάλο ενδιαφέρον ως το τέλος.
Προφανώς οι απέραντες γνώσεις του συγγραφέα για το πλαίσιο της εποχής και το κοινωνικό γίγνεσθαι της Αρχαίας Σπάρτης είναι το αυτονόητο εφόδιο για την προσπάθεια του. Ο κ. Γιωτάκης διαφωτίζει τον αναγνώστη του για το κοινωνικό γίγνεσθαι της Σπάρτης με πολλές κατατοπιστικές υποσημειώσεις που βρίσκονται διάσπαρτες στο βιβλίο. Αυτό που κάνει το βιβλίο ιδιαίτερα ελκυστικό, είναι κατά την γνώμη μου, η αντικειμενικότητα του συγγραφέα έναντι του θέματος του. Ο κ. Γιωτάκης όχι μόνο κρατάει σαφείς αποστάσεις από μια εξιδανίκευση του Σπαρτιατικού κλέους, αλλά αντιθέτως μέσα από την περιγραφή της ζωής ενός Σπαρτιάτη ευγενή, του Αρχία, μας δείχνει μια υποκριτική κοινωνία που καταπιέζει αφόρητα και απάνθρωπα τις επιθυμίες των πολιτών της, ενώ στους κόλπους της δεν λείπουν οι σκληροί και πολλές φορές, αθέμιτοι ανταγωνισμοί μεταξύ των ισχυρών οικογενειών της πόλης για την κατάκτηση της εξουσίας. Η Σπάρτη μας παρουσιάζεται ως μια πολιτεία ανισοτήτων με τους "Όμοιους" να έχουν τα ίδια δικαιώματα μόνο στα χαρτιά και όχι επί της ουσίας. Επίσης περιγράφεται χωρίς ωραιοποιήσεις όλη η σκληρή καταπίεση των Μεσσήνιων ειλώτων και η τάση τους για εξέγερση, αλλά και η απάνθρωπη σκληράδα της Σπαρτιάτισσας μητέρας και συζύγου έναντι του Σπαρτιάτη "Όμοιου" καθώς και το Αρχαίο "η ταν η επι τας". 

Η ζωή του νεαρού Σπαρτιάτη Αρχία ξετυλίγεται σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου επικρατεί η ωμή βία που οδηγεί τους εκπαιδευόμενους σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμη και στον θάνατο. Η βία αποτελεί βασική συνιστώσα της αφήγησης και χαρακτηρίζει τον Σπαρτιάτικο βίο όπως αυτός παρουσιάζεται από τον συγγραφέα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και ο αφηγητής την αποδοκιμάζει καθώς την θεωρεί χωρίς μέτρο αλλά και σε πολλές περιπτώσεις εντελώς απάνθρωπη και περιττή. Αναμφίβολα το πλέον ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου κατά την γνώμη μου, είναι η λεπτομερέστατη περιγραφή της "Κρυπτείας" αυτού του φοβερού θεσμού που όμως πολύ λίγα είναι ευρύτερα γνωστά. Ο κ. Γιώτακης περιγράφει με μεγάλη άνεση και λεπτομέρειες τον θεσμό αυτό και θεωρώ ότι η πιστή και αληθοφανής περιγραφή του αποτελεί σημαντικό προσωπικό του επίτευγμα καθώς από όσο γνωρίζω, οι πληροφορίες για την "Κρυπτεία" είναι διάσπαρτες και περιορισμένες.

Τα 3/5 του βιβλίου αφιερώνονται στην περιγραφή της λειτουργία και την καθημερινή ζωή της Σπαρτιατικής Πολιτείας. Ο συγγραφέας με προσοχή δίνει δικές του ερμηνείες για τους λόγους που υποκρύπτονταν πίσω από έξεις του Σπαρτιάτικου βίου που όλες μοιάζουν αληθοφανείς και προϊόν συστηματικής μελέτης. Θεωρώ ότι αποτελεί πλεονέκτημα του βιβλίου η πετυχημένη περιγραφή της αντίθεσης μεταξύ του εσωτερικού κόσμου και των προσωπικών επιθυμιών του Αρχία με τον περιοριστικό καταναγκασμό που επιβάλλει ο χαλύβδινος νόμος της πόλης. Η αντίθεση αυτή έχει το ενδιαφέρον της και αναδεικνύει με γλαφυρό τρόπο την πάλη του ατόμου για να ενταχθεί στο σύνολο ομαλά. Μου φαίνεται βέβαια ότι η αντίθεση αυτή ίσως δεν είναι και τόσο ρεαλιστική καθώς ο ήρωας της εξιστόρησης Αρχίας συνεχώς υποβάλλει στην βάσανο της λογικής τον τρόπο ζωής στην Σπάρτη και τον βρίσκει παράλογο. Κάτι τέτοιο πάντως στην εποχή εκείνη δεν θα ήταν και τόσο πιθανό, καθώς όταν μαθαίνεις από την γέννηση σου να ζεις με έναν συγκεκριμένο τρόπο και όλοι γύρω σου κάνουν το ίδιο, τον αποδέχεσαι κατά κανόνα ως δεδομένο και ως κάτι φυσικό. Επίσης αν ο Αρχίας διέθετε τόσο ανεπτυγμένη κριτική σκέψη δύσκολα θα είχε διακριθεί στα διάφορα στάδια της Σπαρτιατικής εκπαίδευσης που απαιτούσαν τυφλή υπακοή, χωρίς περιττούς στιγμιαίους δισταγμούς. 

 Στα επόμενα 2/5 του βιβλίου καταγράφεται η Ιστορία της Σπάρτης και του Κλασσικού Ελληνικού κόσμου από την Ιωνική επανάσταση ως την ηρωική μάχη των Θερμοπυλών, με έναν συνοπτικό αλλά συνάμα πειστικό και έγκυρο τρόπο. Οι μάχες περιγράφονται γλαφυρά και κυρίως με μεγάλη λεπτομέρεια και πιστότητα όσον αφορά τις κινήσεις της στρατιωτικής φάλαγγας αλλά και τα παραγγέλματα που έδιναν οι Σπαρτιάτες αξιωματικοί στους οπλίτες τους. Ο ήρωας της μάχης Βασιλιάς Λεωνίδας είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της πλοκής του βιβλίου, όχι απαραίτητα αγαθός σε πολλές περιπτώσεις κατά τον βίο του στην πόλη. Η παρουσίαση του Λεωνίδα αποτελεί άλλον ένα αιφνιδιασμό του συγγραφέα στον αναγνώστη του, που μάλλον παραπέμπει σε εφεύρημα του συγγραφέα για να εξυπηρετηθεί η αφήγηση χωρίς (;) ιστοριογραφική αναφορά.

Σε κάποια σημεία του μυθιστορήματος υπάρχουν κάποιες άστοχες παρομοιώσεις που λογοτεχνικά μοιάζουν αποτυχημένες (τουλάχιστον στα δικά μου μάτια), περιπτώσεις αθυροστομίας των πρωταγωνιστών που μοιάζουν αχρείαστες και αψυχολόγητες (αν και όπως ξέρουμε οι στρατιώτες εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα αθυρόστομοι), αλλά και η δημοτική - λεκτική και νοηματική - που επιλέχθηκε για την απόδοση των διαλόγων των Αρχαίων Σπαρτιατών σε κάποιες περιπτώσεις με ξένισε. Ιδιαίτερα καλαίσθητη η παρουσίαση του βιβλίου, εξαιρετική επιλογή της γραμματοσειράς που βοηθάει για μια ξεκούραστη και απρόσκοπτη ανάγνωση.

Συμπερασματικά το βιβλίο είναι προϊόν μεγάλης προσπάθειας, σκληρής μελέτης και προσωπικού μόχθου του συγγραφέα, ο οποίος αναμφισβήτητα έχει μεγάλες ικανότητες στην δημιουργία χαρακτήρων και πλοκής. Μετά από τις πρώτες 50 σελίδες το βιβλίο σε εγκλωβίζει οριστικά για να το διαβάσεις μέχρι τέλους. Ο κ. Γιωτάκης είναι έντιμος έναντι του αναγνώστη του, και ειλικρινής μέχρι παρεξηγήσεως, καθώς η αφήγηση και οι περιγραφές του μοιάζουν αυθεντικές και αντίστοιχες της εποχής όπως την συνέλαβε και την κατάλαβε χωρίς στρογγυλοποιήσεις ώστε να είναι απαραίτητα συμβατές με τις σημερινές αντιλήψεις και προκαταλήψεις του αναγνώστη. Το έργο του κ. Γιωτάκη αποτελεί απαραίτητο απόκτημα για κάθε βιβλιοθήκη και μπορεί να αποτελέσει βασικό ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται για την Αρχαία Σπάρτη. 

Σχόλια

  1. "...η επιστήμη της Ιστορίας δεν είναι συμβατή με την φανταστική λογοτεχνία".
    Σωστό. Αλλά γιατί?
    Γιατί η λογοτεχνία λειτουργεί ως δούρειος ίππος του φαινομένου του ιστορικού αναχρονισμού.(και στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι διαφάινεται έντονα αυτό το φαινόμενο).
    Πότε είναι εμφανής ο ιστορικός αναχρονισμός?
    Όταν επιχειρούνται ερμηνευτικές προσβάσεις στα ιστορικά γεγονότα και στα ιστορικά πρόσωπα μέσα από κρίσεις και προϋποθέσεις του παρόντος, του οποιουδήποτε παρόντος. (Ας πούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση οτι ο συγγραφέας "φιλτράρει" τις όποιες ιστορικές πληροφορίες μέσα απο τη δική του σύγχρονη 'δημοκρατική" οπτική).

    Ένα ακόμη στοιχείο, η απουσία ιστορικού πλαισίου καθιστά το ιστορικό κείμενο πιο ευάλωτο στις προθέσεις του συγγραφέα.
    Όταν συντάσσει κανείς μια ιστορική διατριβή και μάλιστα αν είναι διδακτορική διατριβή που είναι η σημαντικότερη εργασία ενός επιστήμονος, παραθέτει ένα εισαγωγικό ή πρώτο κεφάλαιο που αναφέρεται στην εποχή μέσα στην οποία τοποθετούνται τα θέματα με τα οποία ασχολείται.(Εννοείται με αναφορά σε αξιόπιστες και αντικειμενικές πηγές).

    Αυτή η τοποθέτησις είναι απολύτως αναγκαία, σφαιρική από πάσης πλευράς τοποθέτηση, για να μπορεί κανείς τα συμπεράσματα τα οποία θα συναγάγει, να τα τεκμηριώνει και μάλιστα κατά τρόπον αναμφισβήτητον.

    Ο ιστορικός αναχρονισμός και η ιδεολογική χρήση της ιστορίας είναι από τις μεγαλύτερες αρρώστιες των ασχολουμένων με την ιστορία, στην σύγχρονη εποχή.

    Τι άλλο είναι το μυθιστόρημα?
    Να στοχάζεται κανείς σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα ερήμην των πηγών. Αυτό όμως ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ.

    Μυθιστόρημα σημαίνει, ή ιστορικό ρομάντσο ακόμη, σημαίνει ότι χρησιμοποιεί κανείς κάποια γεγονότα τα οποία έστω, στηρίζονται στις πηγές και τα συνδέει με έναν αυθαίρετο τρόπο. Αυτό ακριβώς είναι πάλι άλλη νόσος της ιστορικής επιστήμης.

    Όλα τα ιστορικά μυθιστορήματα είναι "ένοχα" για τους παραπάνω λόγους μέχρι αποδείξεως του εναντίον.
    Μπορείτε να μας πείτε γιατί διαφέρει το συγκεκριμένο?

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Υπάρχει μια παρανόηση. Όταν έγραψα "Ομολογουμένως το βιβλίο ήταν πολύ διαφορετικό από οποιοδήποτε ανάγνωσμα τέτοιου είδους έχω διαβάσει ως τώρα και πολύ σύντομα η ανάγνωση του συνεχίστηκε με μεγάλο ενδιαφέρον ως το τέλος." δεν υπονοούσα ότι δεν "αμαρτάνει" όσον αφορά αυτά που αναφέρατε.

      O συγγραφέας γνωρίζει τέλεια την περίοδο και κινείται με άνεση στην αφήγηση του. Και πάλι όμως, η θέαση Ιστορικών γεγονότων μέσω της λογοτεχνίας μοιάζει σαν να κοιτάζεις κάτι φορώντας χρωματιστά γυαλιά. Το αποτέλεσμα είναι ενδιαφέρον, αλλά δεν είναι Ιστορία...

      Διαγραφή
    2. Υπάρχει και η άλλη Σπάρτη,αυτή που υπήρξε πόλος έλξης διακεκριμένων καλλιτεχνών, μουσικών και ποιητών απο όλες τις περιοχές της Ελλάδας οι οποίοι επέλεγαν την Σπάρτη για να γίνουν διάσημοι και να πετύχουν την πανελλήνια αναγνώριση.Ενδεικτικά να αναφέρω ονόματα διαπρεπών ποιητών,οι οποίοι βρήκαν στην Σπάρτη ευνοικό και φιλόξενο κλίμα για πνευματική δραστηριότητα. Ο Τυρταίος, ο Τέρπανδρος και ο ιωνικής καταγωγής Έλληνας Αλκμάν.

      Διαγραφή
    3. Συγνώμη υπήρξε ήθελα να γράψω.

      Διαγραφή
  2. Ως ιστορικός αποφεύγω την ανάγνωση ιστορικών μυθιστορημάτων διότι εκτός όλων των άλλων στο τέλος, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον, μένω με την αίσθηση της ανάγνωσης ενός σύγχρονου κοινωνικού ή ερωτικού δράματος όπως αυτό θα εξελισσόταν στον 21ο αιώνα και του οποίου η μόνη σύνδεση με την περιγραφόμενη αρχαία εποχή ήταν η ένδυση και ο οπλισμός των εμπλεκομένων προσώπων. Ομολογώ πως διάβασα το ιστορικό μυθιστόρημα "Σπαρτιάτες οι σκλάβοι του πολέμου" κατόπιν της πιέσεως ενός συναδέλφου και παλαιού συμφοιτητού μου και εξεπλάγην ευχάριστα από το αποτέλεσμα. Πλοκή, πιστή ιστορική ακολουθία και ποιοτητα, είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά του. Δε νομίζω ότι χρειάζεται να προσθέσω κάτι άλλο στα όσα ήδη γράφτηκαν από τον Φιλίστωρα και με τα οποία συμφωνώ. Ιστορικός αναχρονισμός στην πράξη,όπως αυτός αναφέρεται στην επιστήμη της Ιστορίας, δηλαδή με μεταφορά ενός πολιτισμικού ή άλλου στοιχείου το οποίο χαρακτηρίζει μία περίοδο, προς μία άλλη μεταγενέστερη ή προγενέστερη δεν παρατηρείται σε κανένα σημείο του μυθιστορήματος. Αντιθέτως ο συγγραφέας έγινε ευχάριστα "εκνευριστικός" με την εμμονή του στις κάθε είδους ιστορικές λεπτομέρειες. Όσον αφορά τον συναισθηματικό, πραγματιστικό, ιδεολογικό ή δημοκρατικής οπτικής(!) αναχρονισμό, τολμώ να παραδεχτώ ότι ο συγγραφέας έβαλε αισθητά μικρότερη δόση τέτοιου είδους "αναχρονισμού", από όση είναι επιβεβλημένο να υπάρχει σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα ώστε αυτό να καλύψει την απόσταση των 2500 ετών που χωρίζει την εξεταζόμενη περίοδο από την εποχή του σημερινού αναγνώστη, για να γίνει το κείμενο αυτό κατανοητό. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και διαπρεπείς ιστορικοί κατά τη διερεύνηση και ανάλυση πηγών και αρχαιολογικών ευρημάτων, μετά από μακροχρόνια μελέτη συνεργαζόμενοι με πλήθος πανεπιστημιακών βοηθών και ειδημόνων άλλων επιστημών, δεν είναι λίγες οι φορές που οδηγούνται σε αδιέξοδο. Εκεί αναγκάζονται να προβούν στην ανακοίνωση συμπερασμάτων τα οποία εξήχθησαν έχοντας ως τελευταίο "λιμένα" τους την προσωπική άποψη του επικεφαλής επιστήμονος, ο οποίος την δημιούργησε αξιολογώντας πλέον τα συμπεράσματα αυτά όχι με την παγωμένη μαθηματική λογική ενός ερευνητή, αλλά με τη δική του προσωπική εκτίμηση απ' την οποία είναι αδύνατον να απουσιάσει ο επηρεασμός της δικής του σύγχρονης εποχής. Αυτός είναι και ο λόγος που για το ίδιο ιστορικό περιστατικό έχουν εξαχθεί διάφορες, και πολλές φορές εκ διαμέτρου αντίθετες, απόψεις, ακόμη και μεταξύ ειδημόνων. Εάν αναγνωρίζουμε στους επιστήμονες το δικαίωμα της προσωπικής άποψης στις μελέτες τους όταν οι πηγές και οι αποδείξεις έχουν εξαντλήσει κάθε άλλο περιθώριο, τότε γιατί να μην αποδεχθούμε το ίδιο και για τους συγγραφείς οι οποίοι δεν γράφουν μελέτες ή διατριβές, αλλά απλώς μυθιστορήματα;
    Πέτρος Β.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Γνωρίζετε που μπορώ να βρω το βιβλίο ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Εκ μέρους του συγγραφέα Χαρίτωνος Γιωτάκη:

    Το: "Σπαρτιάτες οι σκλάβοι του πολέμου" έχει -δυστυχώς- εξαντληθεί εδώ και 1,5 έτος.... Υπάρχει μία ελάχιστη πιθανότητα να υπάρχουν μερικά ξεχασμένα αντίτυπα σε κάποια μικρά βιβλιοπωλεία, αλλά αυτό είναι απλώς μία υπόθεση. Εάν θέλετε, υπάρχει μια μέθοδος για να το βρείτε αλλά είναι κάπως κοπιώδης: μπορείτε μέσω skroutz, ή παρομοίων sites να δειτε ποια βιβλιοπωλεία το παρουσιάζουν ως διαθέσιμο και επικοινωνώντας μαζί τους να σας αποσταλεί.

    Σας ευχαριστώ για την προτίμησή σας στο εν λόγω έργο μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ο ΕΣΧΑΤΟΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ (Ανώνυμος 5 εβδομάδες πριν) ΑΝΑΓΡΑΦΕΙ ....(Εννοείται με αναφορά σε αξιόπιστες και αντικειμενικές πηγές)....ΧΜΜ...ΠΟΙΟΣ ΤΟ ΟΡΙΖΕΙ ΑΥΤΟ ΕΣΧΑΤΕ;...ΘΕΩΡΩ ΟΤΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΛΟΓΕΙΣ ..ΘΕΛΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΜΗ ...ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ ΒΕΒΑΙΙΑ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΧΩΡΑ

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Ο σχολιασμός του αναγνώστη (ενημερωμένου η μη) είναι το καύσιμο για το ιστολόγιο αυτό, έτσι σας προτρέπουμε να μας πείτε την γνώμη σας. Τα σχόλια οφείλουν να είναι κόσμια, εντός θέματος και γραμμένα με Ελληνικούς χαρακτήρες (όχι greeklish και κεφαλαία).

Καλό είναι όποιος θέλει να διατηρεί την ανωνυμία του να χρησιμοποιεί ένα ψευδώνυμο έτσι ώστε σε περίπτωση διαλόγου, να γίνεται αντιληπτό ποιος είπε τι. Κάθε σχόλιο το οποίο είναι υβριστικό η εμπαθές, θα διαγράφεται αυτομάτως.

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας