Η καραβάνα στον βυθό της θάλασσας (μονόλογος για τα θύματα του ατμόπλοιου ORIA (12-2-1944) στο νησί του Πατρόκλου)

γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης

Το γεγονός: Στις 12 Φεβρουαρίου 1944 στην περιοχή του Σουνίου κοντά στο νησί του Πατρόκλου (Γαϊδουρονήσι), συνέβη η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία της Μεσογείου και μια από τις μεγαλύτερες στην ναυτική Ιστορία της ανθρωπότητας. Ενώ ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος όδευε για το τέλος του, το επιταγμένο από τους Γερμανούς Νορβηγικό ατμόπλοιο ORIA που μετέφερε πάνω από 4000 Ιταλούς αιχμαλώτους ναυάγησε κοντά στην νησίδα που ανήκει στον δήμο Κερατέας, πνίγοντας σχεδόν όλους τους επιβαίνοντες.

Όταν η Ιταλία του στρατηγού Μπαντόλιο συνθηκολόγησε με τους Συμμάχους και πολέμησε στο πλευρό τους, οι Γερμανοί στον Ελλαδικό χώρο αφόπλισαν και αιχμαλώτισαν όλα τα Ιταλικά στρατεύματα (εκτός της περίπτωσης της μεραρχίας Aqui που εξοντώθηκε στην Κεφαλλονιά από την Γερμανική ταξιαρχία Εντελβάις). Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις, οι Γερμανοί αφόπλισαν και αιχμαλώτισαν τις φρουρές της Λέρου και της Ρόδου, ένα σύνολο από 4046 ως 4233 στρατιωτών όλων των όπλων. Οι αιχμάλωτοι φορτώθηκαν στο αμπάρι του ατμόπλοιου ORIA (ένα παλαιό ατμόπλοιο ναυπηγημένο το 1920 και κατάλληλα διαμορφωμένο από τους Γερμανούς για μεταφορές) με την διαταγή να πλεύσει προς Πειραιά συνοδευόμενο από ένα στολίσκο 3 αντιτορπιλικών. Λίγες ώρες μετά τον απόπλου από τη Ρόδο, ανοιχτά της Κω, η νηοπομπή δέχτηκε επίθεση από βρετανικά πλοία, ενώ σύμφωνα με άλλες πληροφορίες κοντά στην Αστυπάλαια επίθεση και από υποβρύχιο, που εκτόξευσε ανεπιτυχώς τρεις τορπίλες εναντίον του.

τo ΟΡΙΑ

Το ORIA με κυβερνήτη τον Νορβηγό Ρασμούσεν έφτασε στην θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κερατέα και το νησί του Πατρόκλου το απόγευμα της 6ης Φεβρουαρίου 1944, αλλά έπεσε σε σφοδρή θαλασσοταραχή. Έτσι και αλλιώς ο διάπλους της περιοχής είναι δύσκολος καθώς είναι πλήρης από ύφαλους και ξέρες, αλλά λόγω της θαλασσοταραχής το πλοίο βγήκε από την πορεία του και χτύπησε με τα δεξιά του πλευρά τα βράχια κάποιου ύφαλου. Τα αντιτορπιλικά που συνόδευαν το ORIA έσπευσαν προς βοήθεια του όμως αδυνατούσαν να πλησιάσουν λόγω των κακών καιρικών συνθηκών.

Το πλοίο ξεκίνησε να μπάζει νερά πολύ γρήγορα και λόγω του γεγονότος ότι ήταν κατάφορτο από τους Ιταλούς αιχμαλώτους, σχεδόν σε λίγα λεπτά βυθίστηκε αύτανδρο για να γράψει μια από τις τραγικότερες ναυτικές σελίδες της Ανθρωπότητας. Διασώθηκαν μόλις 6 Γερμανοί, 21 Ιταλοί και ο καπετάνιος του πλοίου που κολύμπησαν προς το νησί και σώθηκαν σε κακή κατάσταση. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων για πολλές εβδομάδες η θάλασσα ξέβραζε ανθρώπινα πτώματα στην παραλία του Χάρακα, τα οποία οι Γερμανοί έθαβαν πρόχειρα στην άμμο.  H σχεδόν αύτανδρη βύθιση του «Όρια» δεν οφείλεται μόνο στην κακοκαιρία και τους κακούς χειρισμούς του νορβηγού πλοιάρχου, αλλά κυρίως στον ασφυκτικό εγκλωβισμό χιλιάδων ανθρώπων στα αμπάρια ενός μικρού και παμπάλαιου σκάφους. Η φήμη που κυκλοφόρησε τότε ότι τορπιλίστηκε από το υποβρύχιο «Παπανικολής» δεν ευσταθεί, αφού εκείνη την ημέρα το θρυλικό υποβρύχιο έπλεε μεταξύ Κρήτης και Λιβάνου.

Και όμως, το πολύνεκρο αυτό ναυάγιο, που ξεπερνά κατά πολύ αυτό του Τιτανικού (1.523 νεκροί), δεν καταγράφηκε πουθενά. Ούτε στα συμβάντα των ελληνικών λιμεναρχείων, ούτε στο υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, ούτε στις αθηναϊκές εφημερίδες που δεν ανέφεραν λέξη καθώς η ναζιστική λογοκρισία απαγόρευσε την καταγραφή ή τη δημοσίευση οποιασδήποτε σχετικής πληροφορίας.

Το βιβλίο: Το ναυάγιο του ORIA αποτελούσε μια ξεχασμένη υπόθεση μέχρι πριν μια δεκαετία, όταν και ο πολιτιστικός σύνδεσμος της "Χρυσής Τομής" της Κερατέας ξεκίνησε ενέργειες για την ανάδειξη του θέματος. Ήδη από το 1999 ο δύτης ερευνητής Αριστοτέλης Ζερβούδης εντόπισε και

Ο δύτης Αριστοτέλης Ζερβούδης 

ταυτοποίησε το ναυάγιο του ORIA φέρνοντας στην επιφάνεια το τραγικό γεγονός που είχε σβηστεί από την Ιστορική μνήμη. Αμέσως μετά ο σύνδεσμος ξεκινάει επαφές με τις αρχές στην Ιταλία και έρχεται σε επαφή με τους συγγενείς και απογόνους των νεκρών του ατμόπλοιου. Από το 2011 έως σήμερα έχουν γίνει πολλές εκδηλώσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία για να ανασυρθεί από την λήθη μια πολύπτυχη τραγική Ιστορία και να τιμηθεί η μνήμη των νεκρών της.

Μέσα στις δραστηριότητες που ανέπτυξε ο σύνδεσμος της "Χρυσής Τομής" για να αναδείξει το γεγονός, είναι και η έκδοση του βιβλίου "η καραβάνα στον βυθό της θάλασσας" του Πάολο Τσιάμπι σε μετάφραση της κας Κατερίνας Κυρανάκου από τις εκδόσεις "άλφα ωμέγα". Το βιβλίο εκδόθηκε στις 09/02/2014, εβδομήντα ακριβώς χρόνια μετά την τραγωδία. Σε μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, περιλαμβάνονται αρχικά όλες οι διαθέσιμες πληροφορίες για το ναυάγιο, καθώς και η δραστηριότητα που έχει αναπτυχθεί την τελευταία δεκαετία για την ανάδειξη του θέματος, τόσο από Ελληνικής όσο και από Ιταλικής πλευράς. Στο κυρίως θέμα του βιβλίου περιλαμβάνεται ένας καταπληκτικός μονόλογος του δημοσιογράφου και συγγραφέα Πάολο Τσιάμπι με αφορμή την καραβάνα που ανασύρθηκε από το ναυάγιο που έχει πιστοποιηθεί ότι άνηκε στον Ιταλό στρατιώτη Ντίνο Μενικάτσι. 

Στον μονόλογο του, ο Τσιάμπι προσπαθεί να υπερβεί μέσω της προσωποποίησης της τραγωδίας και το ανεπανάληπτο της ανθρώπινης ύπαρξης, την τάση που έχουμε όλοι να διαβάζουμε απώλειες χιλιάδων ανθρώπων χωρίς να αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της τραγωδίας. Χρωματίζει την πορεία προς την τραγωδία περιγράφοντας το μπλε φόντο της θάλασσας, τις φωνές των Γερμανών στρατιωτών που με τα κοντάκια των όπλων τους έσπρωχναν τους νεαρούς Ιταλούς στρατιώτες για να επιβιβαστούν και με ένα ποιητικό αλλά και τόσο ρεαλιστικό τρόπο αναπαράγει το τραγικό γεγονός του χαμού τόσων ανθρώπων επικεντρώνοντας και στον Ιταλό στρατιώτη του οποίου η προσωπική Ιστορία έχει πλέον επαληθευτεί. Ο Τσιάμπι προσπαθεί να άρει την λήθη του γεγονότος  με την αλήθεια της απώλειας τόσων ανθρώπων, την οποία αντιδιαστέλλει με την ξηρή αφήγηση των πολεμικών Ιστορικών βιβλίων που αφηγούνται με κοφτές φράσεις ιστορίες πόνου και θανάτου χιλιάδων ψυχών. Ο Ιταλός δημοσιογράφος καταγράφει τις αγωνιώδεις αναζητήσεις των οικογενειών των νεκρών μετά τα πρώτα χρόνια της τραγωδίας αλλά και την εκκωφαντική σιωπή των Ιταλικών αρχών.   

Και να πω την αλήθεια, αυτό μου άρεσε ιδιαίτερα στο βιβλίο, το οποίο δεν είναι μια ακόμη ξηρή Ιστορική διήγηση, αλλά περιέχει πανανθρώπινες ιδέες, όπως η Αισχύλεια απόδοση τιμών στους νεκρούς και στον πόνο του αντιπάλου, η αντιδιαστολή του προσώπου έναντι του πλήθους, η βολική αποσιώπηση Ιστορικών γεγονότων που δεν χωράνε στην εκάστοτε "ηρωική" εθνική αφήγηση του κάθε κράτους.

«Μετά την πρόσκρουση πετάχτηκα κατά γης κι όταν κα­τάφερα να σηκωθώ, ένα κύμα μ' έσπρωξε σ' ένα χώρο προς την πλώρη, κάτω από το κατάστρωμα, κι η πόρτα έκλεισε. Σ' αυτό τον χώρο το φως ήταν ακόμα αναμμένο κι είδα άλλους έξι στρατιώτες. Αμέσως μετά το φως έσβησε κι άρχισε να μπαίνει νερό με δύναμη. Ανεβήκαμε σ' ένα ντουλάπι, για να'μαστε  στεγνοί. Κάθε τόσο κατέβαζα το πόδι για να δω πόσο ανέβηκε το νερό. Περάσαμε τη νύχτα με προσευχή και με τον τρόμο ότι από στιγμή σε στιγμή θα πνιγόμασταν στην άβυσσο»

Τζιουζέπε Γκουαρίσκο, λοχίας τεθωρακισμένων.

Μια φωνή επιζήσαντος.

Πολλά συγχαρητήρια ανήκουν στον κ. Αθανάσιο και την κα Μαρίνα Μαρτίνου που έδωσαν χορηγία για να εκδοθεί το βιβλίο, στον ακαταπόνητο ιστοριοδίφη της περιοχής κ. Γιώργο Ιατρού που έφερε στο φως πολλές πληροφορίες για το ναυάγιο, αλλά και στον Ιστορικό Γιάννη Ράγκο που συμπύκνωσε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες σε ένα άρθρο στο περιοδικό "Ιστορία εικονογραφημένη". 

Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω προσωπικά τον εκδότη κ. Πέτρο Μιχάλη, για την θετική του αντιμετώπιση έναντι της προσπάθειας μας και να ευχηθώ ολόψυχα κάθε επιτυχία στην ποιοτική και υψηλού επιπέδου εκδοτική δραστηριότητα του με τις εκδόσεις "α ω" σε μια πολύ δύσκολη εποχή για τέτοιου είδους εγχειρήματα.

Πηγές - σύνδεσμοι

http://www.forkeratea.com/2012/07/oria_27.html (άρθρο του κ. Γιώργου Ιατρού με φωτογραφίες από την επίσκεψη των συγγενών των χαμένων στον υγρό τους τάφο)

http://www.sansimera.gr/articles/408

Άρθρο του κ. Γιάννη Ράγκου στο περιοδικό "Ιστορία εικονογραφημένη"

http://aioniaellinikipisti.blogspot.gr/2014/04/oria-70.html

http://www.shipfriends.gr/forum/

http://www.warsailors.com/singleships/oria.html

Επίμετρον - Προσκύνημα στα θύματα του «Oria»

Τα θύματα της τραγωδίας του πλοίου «Oria», το οποίο είχε ναυαγήσει στις 12 Φεβρουαρίου 1944 στη νησίδα Πάτροκλος προκαλώντας τον θάνατο περισσότερων από 4.000 Ιταλών αιχμαλώτων πολέμου, τίμησαν οι συγγενείς τους που επισκέφθηκαν τη χώρα μας.

Στην παραλία του Χάρακα, λίγο πριν τα Λεγραινά, συγκεντρώθηκαν οι συγγενείς των θυμάτων για να αποχαιρετήσουν τους νεκρούς τους και να ζητήσουν για ακόμα μια φορά να ειπωθεί επίσημα και όπως της αξίζει η ιστορία του «Oria».

Ακριβώς 70 χρόνια από εκείνη τη βραδιά οι συγγενείς των θυμάτων συγκεντρώθηκαν στην παραλία του Χάρακα, λίγο πριν τα Λεγραινά, για να αποχαιρετήσουν τους νεκρούς τους και να ζητήσουν για ακόμα μια φορά να ειπωθεί επίσημα και όπως της αξίζει η ιστορία του «Oria».

«Χάθηκαν περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Η ιστορία τους αξίζει να έρθει στο φως γιατί ο κόσμος δεν ξέρει τίποτα» έλεγαν ενώ άναβαν ένα κερί στη μνήμη των συγγενών τους. Δακρυσμένοι, και κρατώντας ιταλικές σημαίες, οι απόγονοι των θυμάτων διάβασαν τα ονόματα των νεκρών -πολλοί εκ των οποίων βρίσκονται ακόμα στον βυθό του Σαρωνικού- και άναψαν κεριά στη μνήμη τους. Η λέξη «αδικία» είναι αυτή που περνά από το μυαλό των ανθρώπων που έχασαν τους συγγενείς τους στην τραγωδία του «Oria». Αδικία για την, εσκεμμένη όπως πιστεύουν, απόκρυψη της αλήθειας από το ιταλικό κράτος και την άρνησή του να αναγνωρίσει ουσιαστικά μια από τις τραγωδίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

«Οι Ιταλοί πολίτες δεν ξέρουν τίποτα για το "Oria". Μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια, και χάρη στις προσπάθειές μας, έχουν αρχίσει να γίνονται γνωστά κάποια πράγματα. Για παράδειγμα, στο σπίτι μου γνωρίζαμε ότι ο αδερφός της γιαγιάς μου χάθηκε κάπου στο Αιγαίο όταν το πλοίο του βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, κάτι που δεν είναι αλήθεια.

Για τους περισσότερους η ιστορία του "Oria" είναι μόνο μυστήριο και θρύλος» λέει στο «Εθνος» ο Σαλβατόρε Κρινίτι, μέλος του «Δικτύου Συγγενών Θυμάτων του ORIA».

Για τον Ντάμιεν ντε Βιρτζίλιο η επίσκεψη στον τόπο στον οποίο πέθανε ο παππούς του του έδωσε τη δυνατότητα να τον αποχαιρετήσει όπως θα ήθελε και όπως δεν μπόρεσαν να κάνουν οι γονείς του. Αυτό που τον εντυπωσίασε περισσότερο ήταν η προθυμία των ντόπιων να μοιραστούν τις αναμνήσεις τους από εκείνη την ημέρα.

«Οταν εγκαινιάζαμε το μνημείο, σταμάτησε ένα αυτοκίνητο από το οποίο βγήκε μια γυναίκα περίπου 80 ετών. Μας διηγήθηκε όλα όσα θυμόταν και κάλεσε μερικούς από εμάς στο σπίτι της. Οταν πήγαμε εκεί μας χάρισε ένα μετάλλιο που είχε βρει τότε στην παραλία».

Ο Ντε Βιρτζίλιο, ο οποίος ήρθε από τις ΗΠΑ, επισημαίνει ότι το ιδανικότερο θα ήταν να βρεθούν τα χρήματα ώστε να ανασυρθούν τουλάχιστον τα οστά των Ιταλών που βρίσκονται ακόμα στον βυθό.

Ο Μικέλε Γκιραρντέλι τονίζει ότι «είναι χειρότερο να μην ξέρεις ακριβώς τι έχει συμβεί στον άνθρωπό σου. Τώρα είμαι πιο ήρεμος. Αλλά πάντα θα αναρωτιέμαι γιατί οι Ιταλοί ιστορικοί δεν έχουν ασχοληθεί με το θέμα».

Οι εκδηλώσεις για να τιμηθούν οι νεκροί του «Oria» είχαν ξεκινήσει την περασμένη Κυριακή με τα αποκαλυπτήρια μνημείου που ανεγέρθηκε από τον δήμο Σαρωνικού στη λεωφόρο Σουνίου, απέναντι από τον Πάτροκλο.

Την ίδια μέρα, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε από τον δήμο και τον σύνδεσμο Πνευματικής και Κοινωνικής Δραστηριότητας Κερατέας «Χρυσή Τομή», παρουσιάστηκε το βιβλίο του Πάολο Τσιάμπι «Η Καραβάνα στο Βυθό της Θάλασσας», το οποίο διηγείται την ιστορία του «Oria».

Πηγή:  http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63962818