Η συγκρότηση και η δράση του Κρητικού φοιτητικού "Ιερού Λόχου" κατά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913

Γεώργιος  ΚΑΡΚΑΝΗΣ  (Καθηγητής  Δ.Ε., Δρ. Θεολογίας)

Η  ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ «ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ»

Στα 1912 η Κρήτη βρίσκεται  υπό καθεστώς  ημιαυτονομίας (Δετοράκη, 1990). Ο πόθος για  ένωση με τη μητέρα Ελλάδα μεγάλος. Στις 17-9-1912 κηρύχθηκε  γενική επιστράτευση στην Ελλάδα και μία μέρα μετά στις 18-9-1912 διατάχθηκε ανάλογη και στην Κρήτη (Καλλιβρετάκης, 1990). Πέρα, όμως, από τους στρατεύσιμους Κρήτες υπήρξαν και εκατοντάδες άλλοι, οι οποίοι έσπευσαν να καταταγούν ως εθελοντές. Μεταξύ αυτών πολλοί Χανιώτες φοιτητές, αλλά και τελειόφοιτοι μαθητές του «Γυμνασίου Χανίων» (Αρχολέων, 1971). Άλλωστε, δεν ήταν  η πρώτη φορά  που  οι τελειόφοιτοι μαθητές του εν λόγω Γυμνασίου έσπευδαν να καταταγούν  ως  εθελοντές, προκειμένου να συμβάλουν στην  απελευθέρωση της  Μακεδονίας (Καραβίτης, 1994).
Διαμάχη, όμως, ξέσπασε μεταξύ των παλαιών Κρητών καπεταναίων και των Ελλήνων αξιωματικών, που βρισκόταν στην Κρήτη για να εκπαιδεύουν το στρατό της Κρητικής Πολιτοφυλακής, καθώς οι μεν πρώτοι ήθελαν να εντάξουν τη σπουδάζουσα αυτή νεολαία της Κρήτης στα υπό συγκρότηση εθελοντικά τους σώματα για ευνόητους λόγους, οι δε Έλληνες αξιωματικοί θεωρούσαν ότι ήταν προτιμότερο οι νεαροί αυτοί Κρήτες εθελοντές σπουδαστές ν’ αποτελέσουν μέρος ενός τακτικού και πειθαρχημένου στρατού (Αρχολέων, 1971).
Τελικά το όλο ζήτημα  διευθετήθηκε με τη μεσολάβησε του Λοχαγού Παύλου Λαμπίρη. Ο εν λόγω αξιωματικός, αφού συγκέντρωσε καπετανέους, σπουδαστές και φοιτητές στο Πεδίον του  Άρεως  Χανίων «συνέστησεν να σχηματισθή χωριστόν εθελοντικόν σώμα των καπετανέων και ανταρτών,  και χωριστός στρατός από σπουδαστάς και φοιτητάς, οίτινες και πειθαρχικοί θα είναι ως ήσαν εις τα σχολεία και Πανεπιστήμιά των, αλλά γνωρίζουν και την αυτοθυσία και τον ηρωϊσμόν του λόχου του Δραγατσανίου και θα μιμηθούν τούτον έχοντες ως σημαίαν την σφραγίδαν που παρηγγέλθη η κατασκευή της…» (Αρχολέων, 1971).
Μετά τη διευθέτηση του εν λόγω ζητήματος ο «Παγκρήτιος Φοιτητικός Σύνδεσμος» με πρόεδρό του το Νικόλαο Σεργεντάνη και με έδρα τα Χανιά δραστηριοποιείται για τη συγκρότηση εθελοντικού Λόχου Φοιτητών, προκειμένου να λάβει μέρος στον επικείμενο Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Επανειλημμένες συνεδριάσεις του Συλλόγου λαμβάνουν χώρα  «υπεγράφη μάλιστα  και είδος συνυποσχετικού υπό των εν Χανίοις μενόντων φοιτητών» (Γενεράλις 1926), ενώ «επανειλημμένως ετηλεγράφουν  παρακαλούντες την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, όπως δεχθεί και τούτους να πολεμώσι…»  (Κουμής, 1995).
Τελικά, η πολυπόθητη απάντηση έρχεται από τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Ο τοπικός τύπος αναγγέλλει ως εξής την είδηση: «Την παρελθούσαν  Τετάρτην  ελήφθη τηλεγραφική απάντησις του κ. Βενιζέλου  προς την επιτροπήν των Φοιτητών,  δι’  ης  αγγέλλεται  αυτοίς  ότι επετράπη  δια Β. Διατάγματος η κατάταξις  εθελοντών.  Κατόπιν τούτου απεφασίσθη όπως οι δηλώσαντες συμμετοχήν δια την Φοιτητικήν φάλαγγα  μεταβώσι  εις Αθήνας και καταταχθώσιν εις τον Ελληνικόν στρατόν εν σώματι. Προς τον σκοπόν τούτον δια τηλεγραφήματος προσεκάλεσαν ενταύθα όλους τους Φοιτητάς  των διαφόρων Νομών ίνα συγκεντρούμενοι μεταβώσιν εις Αθήνας  με την πρώτην ευκαιρίαν» (εφημ. Ανεξάρτητος, 23/9/1912).
Οι  Κρήτες  φοιτητές  έδωσαν  στο  Φοιτητικό τους  λόχο την επωνυμία «Ιερός  Λόχος Φοιτητών Κρητών – Δραγατσάνιον», ο οποίος ως έμβλημά του είχε μια νεκροκεφαλή με δύο μηριαία οστά χιαστί, σημεία της αυτοθυσίας που έπρεπε να δείχνουν κατά τη διάρκεια των μαχών (Αρχολέων, 1971. Μαρής, 1989). Επιπλέον, αναγκάστηκαν να συμπεριλάβουν στο Λόχο τους τελειόφοιτους και απόφοιτους των Κρητικών Γυμνασίων μετά τις πιέσεις των τελευταίων. Με τον τρόπο αυτό αφ’ ενός  ικανοποιούσαν το αίτημα τους και αφ’ ετέρου αύξαναν  τη δύναμη του φοιτητικού τους λόχου (Κελαϊδής,  1995).
Έτσι, «ο Κρητικός εθελοντικός λόχος απετελέσθη εκ Κρητών Φοιτητών και Σπουδαστών, οίτινες εγκαταλείψαντες τα μαθητικά των θρανία έσπευσαν αμέσως μετά την κήρυξιν του Βαλκανικού Πολέμου αυθορμήτως να χύσωσιν και αυτοί το αίμα των ως οι Ιερολοχίται του 1821 υπέρ της απελευθερώσεως των υπό τον Τουρκικόν ζυγόν στεναζόντων αδελφών μας» (Χατζιδάκης, 1927. Χαζιράκης 1913). Ο «Ιερός  Λόχος» των Κρητών Φοιτητών αριθμούσε 240 στρατιώτες  και  27  βαθμοφόρους  (Καλλιβρετάκης, 1990).
Ένας  από τους  Κρήτες  Ιερολοχίτες φοιτητές, αναφερόμενος στο εθελοντικό Λόχο των Κρητών Φοιτητών γράφει από το Ηπειρωτικό μέτωπο: «Ο λόχος μας είνε ένα κομμάτι της Κρήτης πεταγμένον επί των απροσπέλαστων αυτών οροσειρών… Ένα κομμάτι Κρήτης, ενθουσιώδης, αισθηματικής, εμπνεομένης από τα ευγενέστερα και υψηλότερα ιδανικά, Κρήτης παλλούσης από εθελοθυσίαν και αυταπάρνησιν, μέσα εις τα γεμάτα φωτιάν στήθην των νεαρών της τέκνων της, των εγκαταλειψάντων εις του έθνους την φωνήν, παν ό,τι είχον εις τον κόσμον προσφιλές χάριν της εκπληρώσεως του ιερού καθήκοντος» (Μαρκόπουλος, 1912).

Η  ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ  ΚΑΙ  Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΛΟΧΟΥ

Η  ώρα  της  δράσης  για  τη φοιτητιώσα νεολαία της Κρήτης  είχε  σημάνει.
Στις 29-9-1912 Χανιώτες φοιτητές συγκεντρώνονται στο  Μητροπολιτικό Ναό των Χανίων, όπου ψάλλεται κατανυκτική δέηση χοροστατούντος του επισκόπου Κυδωνίας και  Αποκορώνου  Αγαθάγγελου Νινολάκη, παλαιού καθηγητού των περισσοτέρων εθελοντών φοιτητών από τότε που φοιτούσαν στο «Γυμνάσιο  Χανίων».  Εκφωνούνται οι σχετικοί λόγοι από τον χοροστατούντα επίσκοπο, τον πολιτευτή Αριστείδη Κριάρη και τον ποιητή Δημήτρη Καλλιγιάννη. Εκ μέρους των αναχωρούντων μίλησε ο φοιτητής Μιχάλης Φραντζεσκάκης (Κουμής, 1995). Αμέσως, μετά οι Χανιώτες φοιτητές επιβιβάζονται στο ατμόπλοιο «Νικόλαος» μέσω επιφημιών  χιλιάδων  Xανιωτών, που είχαν  κατακλείσει την αποβάθρα  για να αποχαιρετίσουν τους  εθελοντές φοιτητές (Κέρδος, 1913).

Μετά  από  είκοσι δύο ώρες ταξίδι 117 Χανιώτες φοιτητές και  σπουδαστές φτάνουν στην Αθήνα, αναμένοντας στο μεταξύ και την άφιξη των  Ηρακλειωτών φοιτητών (Μπαδογιάννης, 1989). Είχαν να  καυχώνται ότι  ήταν «οι πρώτοι εκ Κρήτης αναχωρούντες εθελοντές πολέμου» (Κουμής, 1995).
Στη συνέχεια συγκροτήθηκε Επιτροπή, η οποία επισκέφθηκε τον πρωθυπουργό και υπουργό των Στρατιωτικών Ελευθέριο Βενιζέλο, προκειμένου να τον παρακαλέσουν να τους κατατάξει «εν ιδιατέρω Λόχο, λόγω της συναδελφότητας,  της κοινής καταγωγής και φιλίας» (Κουμής, 1995). Όπως  μας διαβεβαιώνει ο εθελοντής φοιτητής της Νομικής Προκόπης Μπαδογιάννης «ο  κ. Βενιζέλος ηυχαριστήθη δια την πρωτοβουλίαν των Κρητών φοιτητών και διαβεβαίωσεν αυτούς ότι, όχι μόνον θα καταταχθώμεν εις τον στρατόν, αλλά και ότι θα αποτελέσωμεν ίδιον φοιτητικόν  εθελοντικόν λόχον» (Μπαδογιάννης, 1989).
Πράγματι, οι Κρήτες φοιτητές συγκρότησαν ξεχωριστό Λόχο, ο οποίος  εντάχθηκε στο «1^ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών».
Το «1^ο Ανεξάρτητο Σύνταγμα Κρητών» αποτελείτο  από τρία  τάγματα και  διοικητής του Κρητικού αυτού Συντάγματος ήταν ο αντισυνταγματάρχης  πεζικού Λάμπρος Συνανιώτης. Από τα  τρία τάγματα που  απετέλεσαν αρχικά  το «Ανεξάρτητο Σύνταγμα  Κρητών»  το 1^ο Τάγμα υπό τον Ταγματάρχη  Γεώργιο Κολοκοτρώνη – γνωστό και ως «Τάγμα Κολοκοτρώνη» - απεστάλη στο  Μακεδονικό μέτωπο (8-10-1912), ενώ τα  άλλα δύο Τάγματα στο  Ηπειρωτικό Μέτωπο (14-10-1912).  Ο  Κρητικός  Φοιτητικός  Λόχος μαζί με άλλα  εθελοντικά  σώματα  συγκρότησαν εκ νέου το 1^ο Τάγμα του Κρητικού Συντάγματος στην  Ήπειρο σε αντικατάσταση του  Τάγματος που είχε  μεταφερθεί στη Μακεδονία (Αλεξάκης, 1967). Διοικητής του εν λόγω Τάγματος ήταν ο Λοχαγός του Πεζικού Σταύρος Ρήγας, ενώ διοικητής του εθελοντικού Λόχου των Κρητών φοιτητών ήταν ο έφεδρος Υπολοχαγός πεζικού Πέτρος Σαλταμπάσης.


Στις  23/10/1913 και ύστερα από σύντομη στρατιωτική εκπαίδευση (Κουμής, 1995. Καλλιβρετάκης, 1990) ο Κρητικός Φοιτητικός  Λόχος  αναχωρεί  με  το ατμόπλοιο «Ρούμελη» από Πειραιά για την Ήπειρο διαμέσου  Πατρών. Στις 25/10/1912 φθάνει στην πόλη της Πρέβεζας (Καλλιβρετάκης, 1990). Από την Πρέβεζα ο Φοιτητικός Λόχος  προωθείται  στην  Άρτα και  από  εκεί στην πρώτη γραμμή του Ηπειρωτικού μετώπου. Από την 1^η Νοεμβρίου 1912 ο  Κρητικός  Φοιτητικός Λόχος  μετονομάζεται σε 2^ο Λόχο του 1^ου Τάγματος  του «Ανεξάρτητου Συντάγματος Κρητών» (Κουμής, 1995).
Στις 29-11-1912 στη μάχη των Πεστών ο Λόχος των Κρητών εθελοντών φοιτητών θα λάβει το βάπτισμα  του πυρός (Κουμής, 1995) και  θα είναι αυτός  που θα εισέρθει πρώτος υπό το γενναίο Λοχαγό Σταύρο Ρήγα στα Πεστά (Πωλογιώργης, 1913). Στη μάχη των Πεστών ο φοιτητής  Απόστολος Χαζιράκη διακρίνεται  για την ανδρεία του, καθώς «ευρεθείς αντιμέτωπος με  Τούρκον αξιωματικόν και σχεδόν μονομαχήσας εφόνευσεν αυτόν δια τη λόγχης του, παραλαβών το ξίφος του και το πιστόλι…» (εφημ.  Ανεξάρτητος, 20/1/1913). Στη μάχη, όμως,  των Πεστών ο  «Ιερός  Λόχος» των  Κρητών Φοιτητών θα  έχει και  τον πρώτο του νεκρό,  το  φοιτητή της  Νομικής  Νικόλαο  Σαμαριτάκη (Κουμής, 1995), ενώ τραυματίστηκε «και ο Ταγματάρχης του φοιτητικού λόχου Σταύρος Ρήγας με διαμπερές τραύμα επί της μιας παρειάς εξελθόν από το κάτω μέρος του ωτός» (Αρχολέων, 1971).

Στις 5-12-1912 ο Λόχος  των Κρητών Φοιτητών θα προβάλλει γενναία αντίσταση σε αιφνιδιαστική Τουρκική επίθεση, σώζοντας από βεβαία διάσπαση τη δεξιά πλευρά της Ελληνικής γραμμής (Κουμής, 1995. Πωλογιώργης, 1914. Κωνσταντινίδης, 1914. Χατζιδάκης, 1927). Ειδικότερα, ο λόχος των Κρητών Φοιτητών απέκρουσε τέσσερις επανειλημμένες εφόδους των Τούρκων και τέλος  επεχείρησε αντεπίθεση δια της λόγχης (Λαγουμιτζάκης, 1915). Ο  διοικητής τους  Σταύρος  Ρήγας «αναβάς εφ’ υψηλού λίθου εβράβευσε την ψυχικήν ρώμην των εφήβων μας αναφωνήσας: “Εσώσατε την τιμήν του στρατού μας, εσώσατε την Ήπειρον”» (Γενεράλις, 1926).

Ηρωϊκή, όμως, αντίσταση πρόβαλε ο Λόχος των Κρητών Φοιτητών και στη θέση  Μάνδρες του Μπιζανίου (Μαγκρίνη, 1913. Κουμής, 1995. Κέδρος, 1913. Μαρκόπουλος 1913, Δημοτάκης, 1914). Άγρυπνος επί έξι ημέρες συγκρατούσε ηρωϊκώς τις εφόδους των Τούρκων. Όταν, όμως, ο Λόχος των Κρητών Φοιτητών αντικαταστάθηκε  από διλοχία του Μηχανικού για ν’ αναπαυθεί η θέση κατελήφθη υπό του εχθρού (Γενεράλις, 1926). Παρά ταύτα, οι Κρήτες  φοιτητές καθοδηγούμενοι από το λοχαγό τους Πέτρο Σαλταμπάση δεν δίστασαν να ενεργήσουν αντεπίθεση και ν’ ανακαταλάβουν εκ νέου τη θέση (8-9/12/1912) (Κωνσταντινίδης, 1913).

Στις 10-12-1912 ο διοικητής του Φοιτητικού Λόχου ο ηρωϊκός λοχαγός Πέτρος Σαλταμπάσης τραυματίζεται θανάσιμα και μεταφέρεται στη Φιλιππιάδα. Λίγες  ημέρες αργότερα (14-12-1912) οι  Κρήτες φοιτητές, αφού αρχικά δέχονται τα συγχαρητήρια του διοικητή  του  «Ανεξάρτητου Συντάγματος Κρητών»  συνταγματάρχη  Λάμπρου Συνανιώτη «δια την ανδρείαν» και «την ηρωϊκήν αντοχήν» που υπέδειξαν «εις τας συνεχείς πολυημέρους εφόδους των Τούρκων», πληροφορούνται με θλίψη το θάνατο του βαρέως τραυματισθέντος στο κεφάλι διοικητή τους  Πέτρου Σαλταμπάση (Κουμής, 1995).

Παρά ταύτα, ο λόχος των Κρητών  Φοιτητών θα συμμετάσχει ενεργά στην πολιορκία των Ιωαννίνων,  παίρνοντας  μέρος σε όλες σχεδόν τις μάχες από την 1/1 έως 21/2/1913,  ημέρα  παράδοσης του Μπιζανίου. Είχαν μάλιστα  να καυχώνται  οι Κρήτες Ιερολοχίτες Φοιτητές ότι  «η 21 Φεβρουαρίου  ημέρα παραδόσεως του Μπιζανίου εύρεν αυτούς απέναντι του, και εις απόστασιν μόλις 200 μέτρων, το δε έγγραφον παραδόσεως του Μπιζανίου έπεσεν εις τας χείρας των και δι’ αυτών μετεβιβάσθη εις το Γεν. Στρατηγείον» (Χατζιδάκης, 1927. Πωλογιόργης, 1914, Γενεράλις, 1926, Καλλιβρετάκης, 1990).

Παρά  ταύτα,  το τίμημα ήταν βαρύ. Πολλοί  Κρήτες φοιτητές άφησαν την τελευταία τους  πνοή στις φονικές μάχες του Μπιζανίου (Λαγουμιτζάκης, 1915), όπως οι φοιτητές Απόστολος ΧαζιράκηςΘεόδωρος Αρχοντάκης (εφημ. Ανεξάρτητος, 20-1-1913 & 28-4-1913), Γεώργιος Μιχαλάκης (Υπουργείον Στρατιωτικών, 1930), Ιωάννης Πανουδάκης (εφημ. Ανεξάρτητος, 3-3-1913), Νικόλαος Πατεράκης (Καραγιαννάκης, 1927), αλλά  και  τελειόφοιτοι μαθητές του «Γυμνασίου Χανίων», όπως οι Στυλιανός  Μαλανδράκης (Καραγιαννάκης, 1927) και Γεώργιος Προεστάκης (Καραγιαννάκης, 1927. Αρχολέων, 1971), ο οποίος «έπεσε βληθείς υπό εχθρικής σφαίρας τραγουδών τεμάχιον του Ερωτοκρίτου» προς τέρψη των συντρόφων του (Κουμής, 1995). (εφημ. Ανεξάρτητος, 1-6-1913),

Μετά την άλωση των Ιωαννίνων ο λόχος των Κρητών Φοιτητών συμμετείχε από το Μάρτιο έως τον Ιούνιο του 1913 στην απελευθέρωση μίας σειράς πόλεων της  Βορείου Ηπείρου (Καλπάκι, Δολιανά, Αργυρόκαστρο, Πρεμετή) (Καλλιβρετάκης, 1990. Μπαδογιάννης, 1989).
Ο λόχος των Κρητών Φοιτητών θα συμμετάσχει, όμως, και στο Β΄  Βαλκανικό Πόλεμο. Κύριος στόχος του «Ανεξάρτητου Συντάγματος  Κρητών» κατά τη διάρκεια του Ελληνο-Βουλγαρικού Πολέμου ήταν να ενισχύσει και να συμπληρώσει τις απώλειες των μαχομένων  και  ιδίως να καθαρίσει «την ύπαιθρο από  τους εναπομείναντες αντάρτες  και δολιοφθορείς Βουλγάρους» (Αρχολέων, 1971).

Έτσι, στις 29/6/1913 το 1^ο Τάγμα του «Ανεξάρτητου Συντάγματος  Κρητών», όπου υπάγεται και  ο εθελοντικός  Λόχος των Κρητών  Φοιτητών, αναχωρεί  για το Μακεδονικό μέτωπο (Καλλιβρετάκης, 1990). Στις 4/7/1913 επιβιβάζεται  σε  πλοίο από το λιμάνι των  Αγίων Σαράντα και μέσω Πατρών φτάνει στην Καβάλα (Μπαδογιάννης, 1989. Αρχολέων, 1971. Καλλιβρετάκης, 1990). Από την Καβάλα (7/7/1913) ο λόχος των  Κρητών φοιτητών πορεύεται προς Ξάνθη (13/7/1913) και από εκεί προς Κομοτονή (14/7/1913), όπου οι κάτοικοι της πόλης  τους υποδέχονται με μεγάλο ενθουσιασμό (Καλλιβρετάκης, 1990. Μπαδογιάννης, 1989). Από εκεί ο Λόχος των Κρητών Φοιτητών επιστρέφει σιδηροδρομικώς στην Ξάνθη (19/7/1913) με κατεύθυνση τη Δράμα. Η σύναψη ειρήνης με τους Βουλγάρους (25/7/1913) βρίσκει στους Κρήτες  φοιτητές στο Νευροκόπι (Καλλιβρετάκης, 1990).
Στις 24/8/1913 ο Λόχος των Κρητών Φοιτητών αναχωρεί σιδηροδρομικώς από Δράμα για Θεσσαλονίκη. Στις 28/8/1913 οι Κρήτες φοιτητές αναχωρούν από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης για  Πειραιά με το ατμόπλοιο «Κύπρος» (Καλλιβρετάκης, 1990) και στις 2/9/1913 φτάνουν στην Αθήνα, αφού προηγουμένως «παρέμειναν επί τριήμερο στο λοιμοκαθαρτήριο που ήταν εγκατεστημένο στη νησίδα Αγίου Γεωργίου, στο στενό της Σαλαμίνας» (Κελαϊδής, 1995. Καλλιβρετάκης, 1990).
Από εκεί αναχωρούν για την Κρήτη στις 7/9/1913, αφού έχει ήδη δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Βασιλικό Διάταγμα της απόλυσής τους (Φ.Ε.Κ. 171/3-9-1913) και έχουν παραδώσει τον στρατιωτικό τους οπλισμό. Οι  Κρήτες  φοιτητές επιστρέφουν στη γενέτειρά τους  με τη συναίσθηση ότι έχουν επιτελέσει το εθνικό τους χρέος· «Οι υπόδουλοι ημείς της χθες συνεισφέρομεν ό,τι δυνάμεθα εις τον πανάγιον εθνικόν αγώνα. Υπάρχει μεγαλειτέρα ψυχική αγγαλίασις από του να απελευθερώνεις ένα λαόν, να καθιστάς πολίτας ελευθέρους τα έως χθες δυστυχή όντα της δουλείας, να μεταβάλης τα δάκρυα της απελπισίας τα πύρινα εις χαράν, τους στεναγμούς της οδύνης εις στεναγμούς ανακουφίσεως; Ειπέτε μου υπάρχει;>>.

Πηγές

http://astypalaia.wordpress.com

http://www.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio4/praktika1/karkanis.htm