Colin Duriez ΤΖ.Ρ.Ρ. ΤΟΛΚΙΝ, H γέννηση ενός Θρύλου, Εκδόσεις Κέδρος σ. 329 (βιβλιοκρισία)

γράφει ο Νίκος Νικολούδης, διδάκτωρ Ιστορίας πανεπιστημίου Λονδίνου

Η παγκόσμια επιτυχία, πριν από λίγα χρόνια, της κινηματογραφικής τριλογίας του «Άρχοντα των δαχτυλιδιών» από τον σκηνοθέτη Πήτερ Τζάκσον εκτόξευσε στο προσκήνιο της επικαιρότητας τον Βρετανό συγγραφέα Τζων Ρόναλντ Ρόιελ (γνωστότερο με τα αρχικά του ονόματός του: Τζ.Ρ.Ρ.) Τόλκιν. Ειδικότερα μάλιστα όσον αφορά την Ελλάδα, δεν θα ήταν υπερβολή ο ισχυρισμός ότι ουσιαστικά τον κατέστησε ευρύτερα γνωστό, αφού μέχρι τότε η φήμη του περιοριζόταν σε έναν στενό κύκλο ειδικών ή οπαδών της «λογοτεχνίας του φανταστικού». Στην πραγματικότητα, ο Τόλκιν, ένας αναγνωρισμένος καθηγητής της γλωσσολογίας και της μεσαιωνικής αγγλικής λογοτεχνίας, καθιερώθηκε ως συγγραφέας παγκόσμιας εμβέλειας ήδη κατά τη δεκαετία του 1960, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό ώστε, τουλάχιστον στην Αγγλία, τα βιβλία του σχεδόν να υποκαθιστούν την έλλειψη επαρκών φιλολογικών πηγών για την πρώιμη μεσαιωνική ιστορία της χώρας, της εποχής των σαξονικών βασιλείων. 

Πώς όμως συνέβη ένας καθόλα τυπικός καθηγητής, με επιτυχημένη παρουσία στα πανεπιστήμια του Ληντς και της Οξφόρδης, του οποίου φαινομενικά η ζωή δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, να μετατραπεί σε συγγραφέα βιβλίων μπεστ σέλλερ, και μάλιστα μιας συγκεκριμένης κατηγορίας που δεν απευθύνεται σε όλους τους δυνητικούς αναγνώστες; Το «αίνιγμα» αυτό λύνεται σε μεγάλο βαθμό μετά την ανάγνωση της βιογραφίας του Τόλκιν την οποία παρουσιάζουμε εδώ. Σύμφωνα δηλαδή με την εύληπτη και στρωτή αφήγηση του Duriez, ο Τόλκιν αντιμετώπισε επανειλημμένες αντιξοότητες στη ζωή του προτού γνωρίσει την πανεπιστημιακή επιτυχία και την παγκόσμια λογοτεχνική καταξίωση. Οι γονείς του πέθαναν και οι δύο νέοι (στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους) αφήνοντας τον ίδιο και τον μικρότερο αδελφό του ορφανούς σε μικρή ηλικία. Παρά ταύτα ο Τόλκιν ανατράφηκε με αγάπη από έναν Καθολικό ιερέα, γεγονός που του επέτρεψε να έχει καλές επιδόσεις στο σχολείο και στη συνέχεια να φοιτήσει στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. 

Η ολοκλήρωση των σπουδών του συνέπεσε με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο ο Τόλκιν υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός, αρχικά στα χαρακώματα του Δυτικού μετώπου. Μια σοβαρή ασθένεια τον οδήγησε με μετάθεση στην Αγγλία, γεγονός που τελικά συνέβαλε στο να αποφύγει τη μοίρα ορισμένων στενών φίλων του, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους πρόωρα στο μέτωπο. Φαίνεται λοιπόν ότι αυτή η δραματική αλληλουχία γεγονότων, σε συνδυασμό με τη γόνιμη φαντασία του και τη μεγάλη αγάπη του για τη μεσαιωνική αγγλική γλώσσα και τη σκανδιναβική μυθολογία, συνέτεινε στη γόνιμη μετάπλαση των εμπειριών του σε μια σειρά ιστοριών που κορυφώθηκαν στην επική τριλογία του «Άρχοντα των δαχτυλιδιών». Μέσα από τις αφηγήσεις του ο Τόλκιν κατόρθωσε να αναδείξει πανανθρώπινες υπαρξιακές αγωνίες και παγκόσμια ηθικά διλήμματα τοποθετώντας τα σε ένα τεχνητό μυθικό περιβάλλον το οποίο θα μπορούσε να γίνει εύκολα κατανοητό, τουλάχιστον από τους Δυτικούς αναγνώστες του, καθώς συχνά εμπεριέχει δεδομένα που έχουν καταγραφεί σε γνωστές φιλολογικές πηγές, όπως το μεσαιωνικό έπος του Μπέογουλφ. Βέβαια, η σημειολογική ανάγνωση των βιβλίων του δεν είναι πάντα εύκολη, καθώς προϋποθέτει τη συστηματική «αποκρυπτογράφησή» τους, στοιχείο πάντως που μάλλον προσθέτει παρά αφαιρεί από τη γοητεία τους!

Η ενδελεχής εξιστόρηση της ζωής του Τόλκιν από τον συγγραφέα και η εξαιρετική μετάφραση και σχολιασμός του βιβλίου από τον μεταφραστή, γνωστό λόγιο Θωμά Μαστακούρη, συμβάλλουν σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση των έργων αυτού του σημαντικού Άγγλου συγγραφέα από τους Έλληνες αναγνώστες, για τους οποίους οι «παραδοξότητες» της αγγλικής μεσαιωνικής μυθολογίας συνήθως δεν είναι εύκολα κατανοητές.