"Mare Nostrum: μια Ιστορία της Μεσογείου" (βιβλιοκρισία)



γράφει ο Νίκος Νικολούδης (διδάκτωρ Ιστορίας του πανεπιστημίου του Λονδίνου)

Οι χώρες που περιβάλλουν τη Μεσόγειο έχουν συνεισφέρει στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ιστορίας πολύ περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή του κόσμου. Με αφετηρία την αρχαία Αίγυπτο, τη σκυτάλη της πολιτιστικής δημιουργίας πήραν στη συνέχεια οι Φοίνικες, οι Εβραίοι, οι αρχαίοι Έλληνες, οι Καρχηδόνιοι, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και οι Άραβες. Από τα τέλη του Μεσαίωνα στη μεγάλη αυτή «αρένα των πολιτισμών» μπήκαν και οι σύγχρονοι δυτικοευρωπαϊκοί λαοί (Γάλλοι, Γερμανοί, Ισπανοί και οι ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες, με προεξάρχουσες τη Γένοβα και τη Βενετία), για να αντιπαρατεθούν δυναμικά στους Οθωμανούς και τους Βερβερίνους πειρατές, που εξουσίαζαν τα νότια και τα ανατολικά παράλια της Μεσογείου. Ακόμη πιο πρόσφατα, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η λεκάνη της Μεσογείου (και ιδίως τα νότια παράλιά της) αποτέλεσε ένα από τα θέατρα του αποικιακού ανταγωνισμού των Μεγάλων ευρωπαϊκών Δυνάμεων, ενώ στο β’ μισό του 20ού αιώνα και μέχρι τις ημέρες μας, έχει αποτελέσει κατ’ επανάληψη θέατρο όχι μόνο ψυχροπολεμικών αντιπαραθέσεων μεταξύ του Δυτικού κόσμου και του Ανατολικού μπλοκ αλλά και «απρόβλεπτων» πολέμων μεταξύ των μεσανατολικών κρατών (με πρωταγωνιστή συνήθως το Ισραήλ). Με λίγα λόγια, η Μεσόγειος δίκαια έχει αποκληθεί λίκνο του πολιτισμού, έχοντας όμως δημιουργήσει ταυτόχρονα πολύ περισσότερη ιστορία απ’ όση μπορούν να «αντέξουν» οι λαοί που κατοικούν στα παράλιά της. 

Μήπως όμως το βάρος αυτής της μακραίωνης ιστορίας δεν μπορούν να «σηκώσουν» ούτε οι ιστορικοί; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εξηγήσει κανείς ότι, παρόλο που έχουν χυθεί τόνοι από μελάνι για τη μελέτη των επιμέρους λαών και πολιτισμών που κατοίκησαν στα παράλιά της, απουσιάζουν συνολικές θεωρήσεις της ιστορίας της Μεσογείου; Δύο φωτεινές εξαιρέσεις αποτελούν τα έργα των Φερνάν Μπρωντέλ, «Η Μεσόγειος και ο μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου Β' της Ισπανίας» (στη χώρα μας έχει εκδοθεί στην ολοκληρωμένη μορφή του από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας) και Κένεθ Σέττον, “The Papacy and the Levant” (παραμένει αμετάφραστο στα Ελληνικά), τα οποία όμως, παρά την αναμφισβήτητη επιστημονικότητά τους, εξετάζουν συγκεκριμένες πτυχές της μεσογειακής ιστορίας (τον 16ο αιώνα, το πρώτο, και την περίοδο των 13ου-16ου αιώνα, το δεύτερο). Πιο συνθετικές μελέτες για τη διαχρονική εξέλιξη της ιστορικής αυτής θάλασσας δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας, με χαρακτηριστική εξαίρεση το έργο που παρουσιάζουμε εδώ. Ο συγγραφέας του είναι γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό κυρίως από τις μελέτες του για τη Βενετία και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Παρότι δεν κατέχει κάποια  πανεπιστημιακή έδρα, εντάσσεται στη μακρά σειρά των σοβαρών Βρετανών ερευνητών (συνήθως αριστοκρατικής καταγωγής, όπως ο ίδιος ο Νόργουιτς) η γλαφυρή πένα των οποίων εκλαϊκεύει κατά τον καλύτερο τρόπο τα πορίσματα των ερευνών των «επαγγελματιών ιστορικών». Στην προκειμένη περίπτωση, μάλιστα, του οφείλουμε χάριτες, καθώς το ογκώδες έργο του για την ιστορία των λαών της Μεσογείου αναπληρώνει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο την προφανή συνθετική αδυναμία των ειδικότερων συναδέλφων του. 

Το έργο καλύπτει σε 33 κεφάλαια την ιστορία της Μεσογείου από την αυτή του πολιτισμού, στην αρχαία Αίγυπτο, μέχρι τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1919). Η εξήγηση που δίνει ο συγγραφέας για τον «πρώιμο» τερματισμό της εξιστόρησής του σχετίζεται με τον δικαιολογημένο όγκο της έρευνας και τον αντίστοιχο αριθμών σελίδων που θα απαιτούσε η παρουσίαση των πιο σύγχρονων γεγονότων. Από την άλλη πλευρά, οι αναλύσεις του Νόργουιτς χαρακτηρίζονται από πληρότητα, παρά την εναλλαγή πολλών διαφορετικών γεγονότων, σε διαφορετικές περιόδους και σε όλο το μήκος και το πλάτος της Μεσογείου. Οι πιο προσεκτικοί αναγνώστες θα παρατηρήσουν ορισμένες μεταφραστικές ατέλειες, κυρίως στην απόδοση ορισμένων ονομάτων (π.χ. Βαρβαρία, αντί Μπαρμπαριά, Αγιάτσο, αντί Αιάκειο – η πρωτεύουσα της Κορσικής -, Άντιτζε, αντί Αδίγης, και Λουσιέν αντί Λουκιανός Βοναπάρτης), οι οποίες όμως συνολικά δεν μειώνουν τη σοβαρότητα και την αξία του έργου, που μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει σημείο αναφοράς για κάθε μελετητή της ευρωπαϊκής ιστορίας.


Σχόλια

"Encompass worlds but do not try to encompass me..."

Walt Whitmann

Αναγνώστες

Συνολικές προβολές σελίδας