Το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Εβρέν στην Τουρκία (12 Σεπτεμβρίου 1980)

Το πραξικόπημα της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 αποτελεί την τρίτη επέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή της Τουρκίας μετά τα πραξικοπήματα του 1960 και 1971. Η στρατιωτική επέμβαση του 1980 έθεσε τέρμα στη μακρά σύγκρουση του κράτους με την εξωκοινοβουλευτική αριστερά και ταυτόχρονα επιβεβαίωσε τον υπό στρατιωτική κηδεμονία χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, αφού οι ένοπλες δυνάμεις απεδείχθησαν για άλλη μια φορά ο μοναδικός θεσμός που μπορούσε να δώσει «λύση» σε οποιαδήποτε πολιτική κρίση αντιμετώπιζε η Χώρα. Μετά το πραξικόπημα του 1971 ακολούθησε μια τριετία (1971-1974) όπου οι πολιτικές κυβερνήσεις συνασπισμού διατελούσαν υπό τον άμεσο έλεγχο των στρατιωτικών και επετεύχθη μια κάποια μορφή σταθερότητας στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.

Κατά την περίοδο 1974-1980 αυτή η σταθερότητα εξασθενίζει σταδιακά, αφού οι βραχείας διαρκείας κυβερνήσεις συνασπισμού που θα συνέβαλλαν στη σταθεροποίηση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, αποτυγχάνουν. Το αποτέλεσμα ήταν να αυξάνεται η πολιτική αστάθεια μέσα σε ένα πλαίσιο ακραίας πόλωσης μεταξύ κράτους και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και να εντείνονται τα φαινόμενα της οικονομικής εξαθλίωσης και της αυξημένης κοινωνικής αντιπαράθεσης που προκαλούσε η εσωτερική μετανάστευση πληθυσμού από την περιφέρεια προς τις αστικές περιοχές και η συνεπακόλουθη αύξηση της ανεργίας που απετέλεσε τη δεξαμενή της πολιτικής δύναμης των κομμουνιστών.

Καθοριστικής σημασίας για το πραξικόπημα του 1980 υπήρξαν και οι περιφερειακές εξελίξεις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το 1979 η γεωστρατηγική σημασία της Τουρκίας αυξάνεται σημαντικά για τις ΗΠΑ λόγω της Σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν αλλά ιδιαίτερα λόγω της Ιρανικής επανάστασης που ανέτρεψε τη φιλοαμερικανική μοναρχία του Ιράν και στέρησε από τις ΗΠΑ ένα από τους πιο σημαντικούς στρατηγικούς συμμάχους στη Μέση Ανατολή. 

Για τις ΗΠΑ, η έντονη δράση των αριστερών οργανώσεων στην Τουρκία, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, αποτελούσε γεωστρατηγική απειλή λόγω της αύξησης της επιρροής της ΕΣΣΔ στα εσωτερικά της Τουρκίας. Για τις ΗΠΑ, η αποσταθεροποίηση της Τουρκίας έπρεπε να σταματήσει με κάθε τρόπο ούτως ώστε να μην επαναληφθεί ο εφιάλτης του Ιράν, γεγονός που θα έφερνε τους Αμερικάνους σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση έναντι της ΕΣΣΔ.

Η χούντα του στρατηγού Κενάν Εβρέν εκμεταλλεύτηκε αυτό το γεωπολιτικό πλεονέκτημα που της παρείχε η συγκυρία και κατάφερε να υπερκεράσει τις ελάχιστες εξωτερικές πιέσεις που εδέχθη σχετικά με την κατάλυση των δημοκρατικών αρχών, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταπίεση των Κούρδων, που μετά το πραξικόπημα του 1980 οργανώνουν το δικότους μαζικό εθνικό κίνημα. Το γεωπολιτικό αυτό πλεονέκτημα συνεχίζει να το απολαμβάνει μέχρι σήμερα η Τουρκία, αφού η κατάρρευση της ΕΣΣΔ άνοιξε νέες προοπτικές για την περιφερειακή της αναβάθμιση στον αμερικανικό στρατηγικό σχεδιασμό. 

Στο πραξικόπημα του 1980 συνελήφθησαν τουλάχιστον 178.000 άνθρωποι, 64.000 φυλακίστηκαν, 30.000 έχασαν την υπηκοότητα, 450 πέθαναν σε βασανιστήρια, 50 εκτελέστηκαν και πολλοί εξαφανίστηκαν».Μεταξύ των συλληφθέντων, ήταν ο αρχηγός του ιστορικού CHP Μπουλέντ Ετσεβίτ και ο ηγέτης του ακροδεξιού MHP Αλπαρσλάν Τουρκές. Ο Εβρέν, ο οποίος παρέμεινε πρόεδρος της Τουρκίας έως το 1989, έχει υπερασπισθεί το πραξικόπημα λέγοντας ότι αυτό έθεσε τέλος στην πολυετή σύγκρουση μεταξύ αριστερών και δεξιών παρατάξεων κατά την οποία τουλάχιστον πέντε χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Πηγές


http://www.politis-news.com/

(ελευθεροτυπία, καθημερινή)