Edmund Burke: Στοχασμοί για την επανάσταση στη Γαλλία

Edmund Burke, ο πατέρας της πολιτικής φιλοσοφίας του ριζοσπαστικού συντηρητισμού και του εθνικισμού.

Πολλές φορές η καθημερινή χρήση κάποιων όρων φέρει ως αποτέλεσμα την εννοιολογική τους απομάκρυνση από το πρωταρχικό νόημά τους. Κατά γενική ομολογία, το καλύτερο παράδειγμα εφαρμογής αυτής της διαπίστωσης στην ελληνική γλώσσα αποτελεί η έννοια του Ρομαντισμού. Σήμερα, η χρήση του όρου «ρομαντικός» σηματοδοτεί τον ορισμό ή την περιγραφή μιας κατάστασης
που εμπεριέχει έντονη συγκίνηση, τρυφερότητα, ερωτισμό και στην καλύτερη περίπτωση νοσταλγική εμμονή σε παλαιούς τρόπους. Ωστόσο, στην πραγματικότητα όλη αυτή η περιγραφή βασίζεται σε σκιώδεις αποτυπώσεις της πρωταρχικής σημασίας του όρου «ρομαντικός». Η πρωταρχική αυτή σημασία γίνεται κατανοητή αν καταλάβει κανείς τι ήταν πραγματικά ο Ρομαντισμός, δηλαδή η βασική λέξη-έννοια από την οποία προκύπτουν χαρακτηρισμοί όπως ο «ρομαντικός».


Ο Ρομαντισμός, λοιπόν, αποτέλεσε μια ευρεία κοσμοθέαση που είχε πολιτική, φιλοσοφική, λογοτεχνική και εικαστική έκφραση. Εμφανίστηκε με τη μορφή κινήματος στα πνευματικά δρώμενα της Ευρώπης κατά το ήμισυ του 18ου αιώνα μ.Χ και η δυναμική του εξασθένισε στα μέσα του 19ου. Ωστόσο, οι επιρροές του εξακολουθούν να είναι ζωντανές ως τις μέρες μας. Βασικά χαρακτηριστικά του Ρομαντισμού ήταν ο Μύθος, η Φύση, η Φαντασία και το Σύμβολο.

Στο επίπεδο της πολιτικής, οι ρομαντικοί στοχαστές στην πλειοψηφία τους στράφηκαν κατά του ατομικιστικού, ορθολογιστικού και ωφελιμιστικού φιλελευθερισμού, προκρίνοντας μια πολιτική φιλοσοφία που αναδείκνυε την αξία του κοινοτισμού, της συλλογικότητας, της εθνικής ψυχής και της παράδοσης. Ένας εκ των σημαντικότερων εκφραστών του ρομαντικού πολιτικού πνεύματος υπήρξε ο Ιρλανδός Έντμουντ Μπερκ (1729-1797). Σημαντικότερο έργο του Μπερκ είναι το «Στοχασμοί για τη Γαλλική Επανάσταση». Σε αυτό, ο ρομαντικός στοχαστής και πολιτικός κατήγγειλε τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, η οποία οδήγησε στην επιβολή της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας και στην πτώση του Παλαιού Καθεστώτος με τις αρχαίες και μεσαιωνικές καταβολές.

Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ως τις μέρες μας το σύμβολο της φιλελεύθερης και αριστερής πολιτικής διανόησης, καθώς σηματοδότησε την απαρχή της εισόδου του δυτικού κόσμου στην εποχή της Νεωτερικότητας. Οι ριζοσπάστες συντηρητικοί και οι εθνικιστές πολιτικοί φιλόσοφοι οραματιζόμενοι την αναβίωση των αρχαίων και μεσαιωνικών Τρόπων στρέφονται κατά της Νεωτερικότητας και της Γαλλικής Επανάστασης. Ενδεικτικός της πραγματικότητας αυτής είναι ο τίτλος του εμβληματικού έργου του Ιουλίου Έβολα ("Against the modern world" (Ενάντια στον κόσμο της Νεωτερικότητας)(1). Ο Έντμουντ Μπερκ αποτέλεσε έναν από τους πρώτους πολιτικούς στοχαστές που όρθωσαν αντινεωτερικό πολιτικό λόγο.


Σύμφωνα με τον Μπερκ η Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε ακραία απόληξη της ορθολογικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού. Ο Διαφωτισμός κατά τον Ιρλανδό στοχαστή δεν ήταν τίποτε παραπάνω από μια σκηνοθετημένη πνευματική κυριαρχία των φιλοσόφων της Νεωτερικότητας, η οποία είχε οργανωθεί στις τεκτονικές στοές της Ευρώπης (2). Υπό την ηγεμονία των ιδεών του ορθολογισμού και του ατομικισμού, ο Μπερκ θεώρησε ότι θα ξεσπούσε ένας αδυσώπητος

κοινωνικός ανταγωνισμός που θα διέλυε τη συνοχή των κοινωνιών και θα μετέτρεπε τα έθνη σε νομικά, κρατικά συμβόλαια. Είναι εμφανές ότι η ιστορία τον δικαίωσε πλήρως.

Απέναντι σε όλα αυτά ο Μπερκ υποστήριξε τις Αξίες, τις προκαταλήψεις και τις μεσαιωνικές δομές των παραδοσιακών κοινωνιών, που ενεργούν ως παράγοντες ελέγχου της ανθρώπινης συμπεριφοράς, εξασφαλίζοντας έτσι τη βάση του πολιτισμού.

Ο Μπερκ ήταν ο πρώτος στοχαστής που όρισε το Έθνος ως «συμβόλαιο» μεταξύ ζωντανών, νεκρών και όσων πρόκειται να γεννηθούν, δίνοντας έτσι έμφαση στη Συνέχεια και απορρίπτοντας τις απόψεις που ήθελαν (και θέλουν) το έθνος να αποτελεί ένα σύνολο νομικών εγγράφων που χαρίζουν ιθαγένειες.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση του οικονομικού φιλελευθερισμού ο Μπερκ υπήρξε ήπιος. Ωστόσο, η πολιτική του φιλοσοφία επηρέασε μεταγενέστερους ρομαντικούς όπως ο Άνταμ Μύλλερ, ο Μπονάλ και ο Ντε Μαιστρ, οι οποίοι ανέπτυξαν ολικά αντι-καπιταλιστικές και έντονα εθνικιστικές θεωρίες.

Φέτος, οι εκδόσεις Σαββάλα μετέφρασαν μετά από δυόμιση περίπου αιώνες, για πρώτη φορά στα ελληνικά, το μνημειώδες αυτό έργο που αποτελεί σταθμό για τη ρομαντική πολιτική φιλοσοφία και για τις πολιτικές θεωρίες του ριζοσπαστικού συντηρητισμού και του εθνικισμού. Έστω και μετά από «μακραίωνη» καθυστέρηση, το ελληνικό αναγνωστικό κοινό μπορεί πλέον να το κάνει πνευματικό του κτήμα.

Σταμάτης Μαμούτος

Ο Σταμάτης Μαμούτος είναι πολιτικός επιστήμονας που εξειδικεύεται μέσω σπουδών master στο Ρομαντισμό, συγγραφέας και πρόεδρος της Φοιτητικής Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας. Αποτελεί αρχισυντάκτη του περιοδικού «Φανταστική Λογοτεχνία» και συντάκτη άλλων περιοδικών, όπως το Litteraterra. Άρθρα του μπορεί να βρει κανείς στο διαδικτυακό τόπο της Φοιτητικής Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας στη διεύθυνση flefalo.blogspot.com

(1) Η λέξη modern στην πολιτική φιλοσοφία μπορεί να μεταφραστεί ως σύγχρονο και μοντέρνο, ωστόσο εκείνο που εννοεί είναι το Νεωτερικό. Δηλαδή, εκείνο που ανήκει στην εποχή της Νεωτερικότητας. Η Νεωτερικότητα συμβατικά θεωρείται ότι ξεκινά μετά το ξέσπασμα της Αμερικανικής (1776) και της Γαλλικής Επανάστασης (1789) και συνεχίζεται ως τις μέρες μας (αν και ορισμένοι διανοητές θεωρούν ότι μετά την πτώση του ανατολικού μπλοκ και τον ερχομό της παγκοσμιοποίησης, η ιστορία έχει εισέλθει στη μετα-Νεωτερική της εποχή. Κατά τη γνώμη μου αυτή θέση είναι αβάσιμη. Συνεπώς, εξακολουθούμε να ζούμε στα πλαίσια της Νεωτερικότητας).

(2) Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι αποτέλεσε και ο ίδιος τέκτονας, ο οποίος μόλις αντιλήφθηκε τους σκοπούς της όλης οργάνωσης, την κατήγγειλε δημοσίως. Πρόκειται για την πρώτη σημαντική και αξιόπιστη καταγγελία του ρόλου που έπαιξε ο τεκτονισμός για την έλευση της Νεωτερικότητας και την επικράτηση του καπιταλιστικού, αστικού, φιλελευθερισμού.


Πηγές


http://thulebooks.blogspot.com

http://lalei-kairia.blogspot.com